نمونه اخیر این عقبماندگی، میدان گازی آرش است که به موضع اختلافی میان ایران با کویت و عربستان تبدیل شده است. اخیرا کویت مدعی شده بود که این میدان گازی صرفا متعلق به کویت و عربستانسعودی است که واکنش وزارت خارجه و نفت را در پی داشت. در سال۱۹۶۲ در میانه خلیجفارس ذخایر عظیم گازی کشف شد که حجم آن ۳۵ تا ۶۰تریلیون فوت مکعب (۶۰هزار میلیارد فوت مکعب) تخمین زده شده بود. این میدان بین دو کشور ایران و کویت مشترک شناخته شد که در سمت ایران با نام «آرش» و در سمت کویت با نام «الدوره» شناخته میشود. این میدان گازی از میادین مشترک ایران، با کشورهای کویت و عربستان است. ذخیره در جای گاز میدان آرش ۲۰تریلیون فوتمکعب و ذخیره نفت در جای این میدان نیز نزدیک به ۳۱۰میلیون بشکه برآورد میشود. اهمیت میدان آرش علاوهبر حضور لایههای نفتی و گازی با مقدار زیاد میعانات گازی، حفظ حاکمیت کشورمان بر آبهای این منطقه و مناقشه مرزی است که طی حدود ۱۰سال اخیر ازسوی کشور کویت به وجود آمده است. براساس اطلاعات موجود و قوانین بینالمللی، نظیر عمق آب و فاصله تا سرزمین خشکی، مرز دریایی در سالهای قبل از انقلاب اسلامی تعیین شده که همین مرز مورد قبول و تاکید کشورمان است.
اهمیت میدان گازی آرش
طبق این مرز، حدود ۴۰درصد ساختمان نفتی و گازی موجود میدان آرش در آبهای ایران قرار دارد. سالها پیش شرکت ملی نفت ایران بهمنظور تعیین میزان ذخایر در جای این میدان، یک حلقه چاه اکتشافی (چاه شماره یک آرش) حفر کرد که موقعیت این چاه نزدیک به خط مرزی موردقبول کشورمان است. طی ۱۰سال گذشته کشور کویت با مستمسک قرار دادن نتایج لرزهنگاری انجامشده ازسوی شرکت شل برای این کشور، به تعریف خط مرزی جدید اقدام کرد که براساس این مرز، کل ساختمان میدان آرش در بخش عربی میدان قرار دارد اما این مرز هیچگاه مورد پذیرش کشورمان قرار نگرفته است.
درحالیکه این دو کشور، مشترک بودن این میدان گازی را در آبهای سرزمینی هر دو کشور قبول داشتند و بهرسمیت میشناختند، بر سر تعیین مرزهای آبی بحثها و اختلافنظرهایی وجود داشت که انجام هرگونه فعالیتهای توسعهای را متوقف کرد.
عربستانسعودی از سال2000 مدعی سهم داشتن در این میدان شد و عربستان و کویت در طرحی مشترک از سال 2000 فعالیتهای اکتشافی و توسعهای را بهروی این میدان گازی بدون اطلاع ایران آغاز کرده بودند. ایران نیز در سال 2001 اقدام به استقرار تجهیزات برای آغاز حفاری اکتشافی در میدان آرش کرد که با مخالفت کویت، فعالیتهای خود را متوقف کرد.
درحالیکه در ایران، پرونده این میدان برای مشارکت با کویت باز نگه داشته شد و هرگونه اقدام توسعهای از سال 2001 از سمت ایران متوقف شد، عربستان و کویت با تشکیل شرکت مشترک (KJO) سهم برداشت از این میدان را بهصورت 50درصد عربستان و 50درصد کویت بین خود تقسیم کردند.
تخمینها درباره ذخایر میدان مشترک آرش / الدوره در میان طرفهای مختلف متفاوت است و برخی معتقدند که ذخایر گاز این میدان به ۳۶۸میلیارد مترمکعب میرسد درحالیکه تخمینهای دیگری مبنی بر وجود ۲۸۳میلیارد مترمکعب یا ۵۶۶میلیارد مترمکعب وجود دارد. بااینحال، مطالعات طرف عربی نشان میدهد که انتظار میرود این میدان روزانه بیش از ۲۸میلیون مترمکعب گاز و ۸۴هزار بشکه میعانات گازی تولید کند. در چنین شرایطی، عربستانسعودی و کویت به دنبال آن هستند تا با تسلط بر این منابع عظیم گازی، تامین نیازهای داخلی خود را تقویت کنند. کویتیها با کمک گاز میدان آرش میتوانند وابستگی خود به واردات گاز را بهشدت کاهش دهند و عربستان نیز فرصت آن را پیدا میکند تا به یک بازیگر جدی در بازار جهانی گاز تبدیل شود.
عقبنشینی ریاض
درحالیکه «احمد ناصر الاحمد الصباح»، وزیر خارجه کویت ۹فروردین در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با «ژان ایو لودریان»، همتای فرانسویاش گفت میدان گازی الدوره (آرش) یک موضع سهجانبه میان این کشور، عربستان و ایران است. ساعاتی پس از این اظهارات، خبرگزاری دولتی کویت (کونا) به نقل از وزیر خارجه این کشور اعلام کرد: میدان گازی الدوره صرفا کویتی - سعودی است و دخلی به ایران ندارد. بسیاری از کارشناسان بینالمللی هشدار داده بودند که اگر این اختلافات در چند ماه آینده حل نشود، مناقشهای جدید در خلیجفارس ایجاد خواهد شد، چراکه ممکن است ایران از اکتشاف بدون مشارکت خود، جلوگیری کند. وبگاه آپاستریم که بر روندهای جهانی در صنعت نفت و گاز متمرکز است، گفته است اقدام کویت و عربستان با هدف به حاشیه راندن ایران انجام شده و چنین اقدامی میتواند به اختلافات طولانیمدتی با ابعاد گستردهتر بدل شوند.
حال روز گذشته «عبدالعزیز بنسلمان»، وزیر انرژی عربستان اعلام کرد که کشورش و کویت میخواهند درخصوص میدان گازی مشترک (آرش) با ایران گفتوگو کنند. وزیر انرژی عربستانسعودی که در جریان نشست انرژی منامه بحرین سخنرانی میکرد، تاکید کرد که کویت و عربستان سعودی به دنبال گفتوگو با ایران بر سر میدان گازی «الدره» (میدان گازی آرش) هستند؛ برای اینکه منابع موجود در آنجا، منابع مشترک دو کشور (کویت و عربستان) است. او ادامه داد: «ما به سمت توسعه میدان گازی الدره حرکت میکنیم.» عبدالعزیز همچنین گفت که کشورش تلاش دارد تا پایان سال2026 یا 2027 میزان تولید نفت روزانه خود را به بیش از 13میلیون نفت برساند.
به نظر میرسد کویت و عربستان چاره دیگری جز انجام مذاکره با ایران و احتمالا به رسمیت شناختن حقوق ایران در میدان آرش ندارند. هر سه کشور برای تامین نیازهای داخلی و تقویت جایگاه خود در بازار انرژی جهان، به ذخایر این میدان گازی نیاز دارند. واقعیت این است که با بالا گرفتن بحران گازی در اروپا، غربیها بهدنبال تامینکنندگان جدیدی بهعنوان جایگزین روسیه هستند و اقتصادهای آسیایی مانند ژاپن، چین، هند و کرهجنوبی عطش بیشتری برای گاز طبیعی دارند. ایران و عربستانسعودی بهعنوان قدرتهای منطقهای که در صورت رفع تحریمها علیه ایران در حوزه انرژی نیز میتوانند رقبایی سخت برای یکدیگر باشند؛ بهخوبی میدانند که بحران کنونی انرژی در جهان یک فرصت طلایی برای کسب درآمدهای بیشتر و نفوذ ژئوپلیتیکی گستردهتر از طریق گاز طبیعی و نفت در اختیار آنها قرار داده است. به همین دلیل، به نظر میرسد که چارهای جز حل و فصل اختلافات بر سر میدان آرش از طریق دیپلماسی وجود ندارد.
سیدمهدی حسینی، کارشناسارشد حوزه انرژی میگوید: در این میدان مهمتر از بحث توسعه، تعیین خط مرزی است. ما در خلیجفارس با همه کشورها ازجمله امارات، عمان، کویت و عربستان خط مرزی را تعیین کردیم و فقط در یک قسمت با عراق و دیگری در منطقه بیطرف بین عربستان و کویت خط مرزی مشخص نیست. از سال1349 ما خواهان مذاکره در این زمینه بودیم اما این کشورها حاضر نبودند پای میز مذاکره بیایند؛ بنابراین باید وزارت خارجه و وزارت نفت با ابزار اطلاعاتی که قبلا تهیه شده و همچنین با استفاده از مباحث حقوقی سهم کشور را مشخص کنند.
عقبماندگی ایران در بهرهبرداری از میادین مشترک
کشورمان با عراق پنج میدان نفتی مشترک دارد، با عربستان چهار میدان نفتی، با امارات چهار میدان، در طول مرز مشترک آبی ایران و قطر هم میدان نفتی رشادت قرار دارد، همچنین لایه نفتی میدان پارس جنوبی که مهمترین میدان مشترک ایران است هم بین ایران و قطر مشترک است.
با کویت هم میدان نفتی و گازی آرش را داریم و با عمان هم در میدان نفتی هنگام مشترکیم. به گزارش ایندیپندنت، در همه میادین مشترک برداشت کشورمان کمتر از دیگر کشورهاست که به دلیل نبود تجهیزات لازم و توسعه نیافتن میادین است. تنها در میدان مشترک پارس جنوبی قطر ۱۰سالی زودتر از ایران توسعه این میدان را آغاز کرد و تاکنون ۲.۵برابر ایران، تولید گاز و میعانات گازی از این میدان مشترک داشته است. هرچند طبق آمارهای جدید، ایران اکنون در پارس جنوبی از قطر پیشی گرفته است.
به گفته کارشناسان، ایران حداقل ۱۰ تا ۱۵سکوی ۲۰هزار تنی و ۲۰ تا ۳۰کمپرسور عظیم برای حفظ سطح تولید از این میدان مشترک نیاز دارد که ارزش آنها مجموعا حدود ۲۵ تا ۳۷میلیارد دلار برآورد میشود. بااینحال به نظر میرسد دستگاههای متولی ازجمله وزارت امورخارجه و وزارت نفت باید سیاستگذاریهای خود را متوجه این میادین کنند تا حق مردم ایران ازسوی کشورهای همسایه تضییع نشود.
عربستان و کویت با عقبنشینی از مواضع اولیه خود خواستار گفتوگو با ایران بر سر میدان گازی مشترک شدند
مذاکره برای آرش
تداوم تحریمها باعث شده است ایران نتواند مانند کشورهای همسایه با جذب منابع مالی و تکنولوژی شرکتهای خارجی، ظرفیت تولید از میدانهای گازی و نفت را افزایش دهد. همین موضوع منجر به آن شده است که این گنج نصیب همسایگان شود و آنها سهم ایران را ببلعند. ایران ۲۸میدان نفت و گاز مشترک با کشورهای همسایه دارد که تقریبا در همه آنها از بقیه همسایهها عقب مانده است.
صاحبخبر -
∎
نظر شما