صاحب‌خبر - رعیت نواز- همین چند وقت پیش بود که اعلام شد تنها 12 یوز ایرانی باقی مانده است و گزارشی از وضعیت وخیم یوزهای ایرانی نوشتیم. دی سال گذشته معاون تنوع زیستی سازمان محیط زیست اعلام کرد که از 12 قلاده یوزپلنگ باقی مانده تنها سه قلاده ماده هستند که این موضوع اوضاع را وخیم تر می کرد چون تعداد کم یوزهای ماده، خود خطری جدی برای به خطر افتادن تولیدمثل این حیوان به حساب می آمد. اما با تولد سه یوزپلنگ که هر سه ماده هستند، دوباره امیدها برای حفظ گونه یوزپلنگ ایرانی تقویت شد چرا که یوزپلنگ آسیایی ماده از نوع نر آن هم کمیاب‌تر است. در این گزارش سعی داریم در کنار معرفی فیروز و ایران، پدر و مادر این سه یوزپلنگ که متاسفانه یکی از آن ها در روز سوم زندگی اش تلف شد، از نکات جالب درباره یوزپلنگ های ایرانی بنویسیم که خواندنش برای کسانی که به حیات وحش و گونه های در حال انقراض علاقه دارند، خالی از لطف نخواهد بود. داستان «ایران»؛ از چنگال شکارچیان تا مادرشدن داستان زندگی «ایران» از لحظه کشف تا لحظه مادر شدن در 11 اردیبهشت امسال به این سادگی نبوده و این یوز ماده اتفاقات زیادی را برای رسیدن به این لحظه پشت سر گذاشته است. سال 96 بود که توله یوز هشت ماهه ماده‌ای طی همکاری مشترک یگان حفاظت محیط زیست و پلیس از قاچاقچیان حیوانات کشف و به پردیسان منتقل شد. این توله یوز که «ایران» نام گرفت، در زمان کشف از سوء تغذیه رنج می‌برد و در کنار آن به علت جدایی زودهنگام از زادگاه خود، بسیاری از مهارت‌های بقا را فرا نگرفته بود. سال 99 مرحله جدیدی در زندگی «ایران» جوان آغاز شد. فروردین ۹۹ «ایران» به محل تکثیر در اسارت یوز که در استان سمنان قرار دارد، منتقل شد تا این که ۶ بهمن ۱۴۰۰ و در روزهای پایانی قرن، اخبار خوبی از این ماده یوزپلنگ به گوش رسید. مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان می‌گوید: «۲ بهمن ماه علایم استروس(فحلی) در یوز ماده پارک ملی توران مشاهده شد و طی این مدت دوربین‌های تحقیقاتی ۱۷ بار در ساعات مختلف شبانه روز، تلاش دو یوزپلنگ ماده و نر را برای انجام عمل لقاح ثبت کردند.» تا این که در 11 اردیبهشت همه ایران با شنیدن به دنیا آمدن فرزندان «ایران» با سزارین به حفظ نژاد یوزایرانی امیدوار شدند. «فیروز» پدری برای نجات نسل یوز ایرانی بعد از انتقال «ایران» به منطقه حفاظت شده پارک ملی توران سه یوزپلنگ به نام های دلبر، کوشکی و ایران در این سایت نگهداری می شدند. دلبر به دلیل مشکلات رحمی قادر به تولید مثل نیست، کوشکی نر هم با توجه به سن بالا قادر به جفت گیری نیست و فقط یوزپلنگ ماده و جوانی به نام ایران می ماند که باید منتظر یک یوزپلنگ نر برای جفت گیری می بود. برخلاف «ایران» که از دست قاچاقچیان حیوان نجات پیدا کرده بود، «فیروز» پدر سه توله یوزپلنگ تازه به دنیا آمده در هفته های پایانی سال 1399 از طبیعت برای جفت گیری با یوزپلنگ ماده زنده گیری شد. به گزارش صدا و سیما در دیدارهای ابتدایی که در اردیبهشت سال گذشته بین «ایران» و «فیروز» اتفاق افتاد، هرچند دیداری بدون خشونت و در آرامش بود اما به نزدیکی و جفت گیری این دو یوزپلنگ منجر نشد تا این که بهمن سال گذشته «ایران»، «فیروز» را پذیرفت. هم اکنون «ایران» حدود چهار سال دارد و «فیروز» 12 سال و چند ماه. سرنوشت توله ها چه می شود؟ معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت و گویی با ایرنا در خصوص نحوه زایمان و آخرین وضعیت توله ها اظهار کرده است: «مجبور شدیم برای این که مادر آسیب نبیند و توله ها تلف نشوند، عمل جراحی سزارین انجام دهیم، بعد از این که توله ها متولد شدند آن ها را در لانه ای که از قبل آماده شده بود قرار دادیم و یوز مادر نیز در دهانه ورودی لانه قرار گرفت.» او درباره عکس العمل مادر دربرابر توله ها گفت: «مادر توله ها را پس نزد یعنی عکس العمل منفی نداشت اما خیلی هم آن ها را تحویل نگرفت و از آن ها مراقبت نکرد، تا ساعت 3:30بعد از نصف شب هم همکاران صبر کردند اما چون هوا سرد بود نگران این بودند که هم سرما و هم گرسنگی توله ها را از بین ببرد از این رو مجبور شدند توله ها را از لانه بیرون بیاورند و دستی تغذیه کنند و روز بعد دوباره به مادر معرفی کردند اما باز هم خیلی رفتار مادر تفاوت نکرد و احتمال این که قبولشان نکند و مجبور شویم دستی بزرگشان کنیم وجود دارد.» البته روز گذشته یکی از سه توله تلف شد که گفته می شود علت تلف شدن این توله «ناهنجاری مادرزادی ریه سمت چپ و چسبندگی ریه» بوده است. چند نکته درباره یوز ایرانی 1- یوزها در حدود ۱۸ ماهگی از مادر خود مستقل می‌شوند تا بتوانند گستره جدیدی برای خود بیابند. 2- یوز آسیایی دارای قابلیت ویژه‌ای برای وفق دادن خود با شدت دمای آب و هواست. یوز آسیایی از ۲۰ درجه زیر صفر در زمستان تا ۵۰ درجه بالای صفر در کویر ایران را در تابستان تحمل می‌کند. 3- مطالعات نشان داده از هر ۲۰ توله یوزپلنگی که در طبیعت به دنیا می‌آیند، تنها یکی به ۱۸ ماهگی می‌رسد. 4- از سال ۱۳۸۰ تاکنون، حداقل ۷۵ یوزپلنگ در مناطق مختلف ایران به دنیا آمده‌اند. 5- بیش از ۸۰ درصد غذای یوزها را علف‌خواران وحشی و کمتر از ۱۰ درصد را پستانداران کوچک جثه تشکیل می‌دهند. 6- یوزپلنگ به ندرت بیش از ۱۰ سال عمر می‌کند اما یوزپلنگی به نام جنگال در منطقه نایبندان ۱۴ سال عمر کرد. جنگال به عنوان مسن‌ترین یوزپلنگ در دنیا شناخته شده است. 7- این حیوان قادر است در مدت کوتاه 3 ثانیه به سرعت حدود 112 کیلومتر در ساعت برسد، این سرعت حتی از شتاب یک خودروی اسپرت نیز بیشتر است. در هر سرزمینی حیواناتی وجود دارند که نماد کشورشان هستند، به نظر می‌رسید پس از انقراض شیر ایرانی و ببر مازندران، این جایگاه به یوزپلنگ ایرانی برسد، به دنیا آمدن این سه یوزپلنگ در دورانی که گونه یوزپلنگ ایرانی بر لبه پرتگاه انقراض قرار گرفته باعث امیدواری مردم شده است. از آن جایی که کشورمان آخرین سنگر برای نجات یوزپلنگ ایرانی است، حساسیت افکار عمومی به سرنوشت یوزپلنگ‌های باقی مانده بیش از پیش شده است اما آن چه امروز از آخرین وضعیت یوزپلنگ‌های ایرانی شاهد هستیم، اصلا قابل قبول نیست هرچند «تا ریشه در آب است، امید ثمری هم هست» و نباید امیدمان را برای احیای مجدد یوزپلنگ ایرانی در طبیعت از دست بدهیم و باید همه مان برای حفظ این حیوان دوست داشتنی و زیبا تلاش کنیم.∎​