به گزارش جهان صنعت نیوز: چند هفته‌ای از شروع نگرانی‌ها درباره سایه سنگین جنگ اوکراین بر سر مذاکرات احیای برجام گذشته که می‌بینیم، آقای لاوروف صراحتا از آمریکا می‌خواهد تعاملات با ایران را از تحریم‌های روسیه مستثنی کند و پاسخ منفی آمریکایی‌ها و سکوت ایران، معلوم می‌کند این قصه سر دراز دارد. حساسیت موضوع را احتمالا وقتی بهتر درک خواهیم کرد که حواسمان باشد جناب اولیانوف که تاحالا خود را در قامت سخنگوی هیات‌های مذاکره‌کننده قرار داده بود و به جای همه توئیت و اظهارنظر می‌کرد، حالا در پاسخ به سوالی درباره مطالبه جدید روسیه می‌گوید که این بحث در مرحله‌ای نیست که قابل طرح با خبرنگاران باشد!
فرانسه نیز در بیانیه‌ای به روسیه در مورد اظهارات اخیر وزیر خارجه این کشور در مورد تجارت با ایران هشدار داد.
فرانسه به روسیه هشدار داد که به خاطر تلاش برای احیای توافق هسته‌ای بین ایران و قدرت‌های جهانی به باج‌گیری متوسل نشود.
این هشدار در پی آن مطرح می‌شود که مسکو خواستار تضمین آمریکا مبنی بر این شد که تحریم‌هایی که در مورد تهاجم به اوکراین با آن روبه‌رو است به تجارتش با تهران لطمه نمی‌زند.
واکنش رسمی ایران
اینجا در تهران هم تقریبا سکوت پیشه شده و تازه بعد از گذشت چند روز از طرح خواسته روس‌ها که برخی آن را گروگان‌گرفتن برجام تعبیر کرده‌اند، علی شمخانی در توئیتر می‌نویسد «کنش‌های مثبت و منفی کشورهای حاضر در مذاکرات وین با هدف تامین منافع انجام می‌شود و قابل درک است. تنها عامل موثر بر تعامل ما با 1+4 نیز تامین منافع مردم ایران است. ارزیابی مولفه‌های جدید موثر بر مذاکراتی برای سرعت دادن به حصول نتیجه را در دستور داریم.»
سخنگوی وزارت خارجه نیز در نشست خبری دیروز خود در واکنش به این کارشکنی روسیه، می‌گوید: «ما در مذاکرات سختی قرار داریم. در روزهای مختلف برخوردهای مختلفی را از سوی کنشگران مختلف دیدیم. از مواضع کشورها- چه کشورهایی که قبلا برخی مواضعی را اعلام کردند- که این روزها می‌شنویم شگفت‌زده نمی‌شویم. اظهارات لاوروف را در رسانه‌ها دیدیم و منتظر هستیم از مجاری دیپلماتیک جزئیات آن را بشنویم. گفت‌وگوها در وین در مسیر خودش در حال پیگیری است. مسیر وین کاملا روشن است. دستور کار آن رفع تحریم‌های غیرمرتبط با برجام است.» او ادامه می‌دهد: «طی چند ماه گذشته حداکثر تلاش را کرده‌ایم این پرونده از پرونده‌های دیگر بین‌المللی با فاصله معناداری حرکت کند. ما برخی اعضای 1+4 پرونده جدی داشتیم. هر اظهارنظر یا هر موضع مذاکراتی باید در وین بیاید و به معنای مذاکراتی در وین تبدیل شود. همکاری صلح‌آمیز هسته‌ای ایران نباید محدود شود و تحت تاثیر هیچ تحریمی قرار بگیرد، از جمله همکاری‌های صلح‌آمیز ایران با روسیه و چین. در همین بستر این را اظهارات را می‌فهمیم.»
ناگفته نماند که خطیب‌زاده در پاسخ به اینکه آیا چین هم مطالبه جدیدی در مذاکرات وین مطرح کرده یا خیر؟ گفته «اجازه می‌خواهم آنچه را که در وین پشت پرده درهای بسته اتفاق می‌افتد بیان نکنم.»
لازم به ذکر است که حسین امیرعبداللهیان وزیرخارجه کشورمان نیز در نشست هم‌اندیشی با جمعی از نمایندگان مجلس بدون اینکه هیچ اشاره‌ای به روسیه و این مسائل اخیر کند، گفته: «ضمن ایستادگی در حفظ و رعایت خطوط قرمز، اجازه نخواهیم داد هیچ عامل خارجی منافع ملی کشور را در مذاکرات وین برای لغو تحریم‌ها، تحت تاثیر قرار دهد.»
مواضع نگران‌کننده
درست است که آنچه به نقل از یک منبع ایرانی درباره غیرسازنده بودن خواسته اخیر روسیه منتشر شده بود، تکذیب و فضاسازی عنوان شد اما هنوز هم در رسانه‌های ایران و جهان شاهد تحلیل‌هایی هستیم که برمبنای نگرانی از کارشکنی روس‌هاست. مثلا گاردین نوشته: «روسیه تلاش می‌کند از قرارداد اتمی ایران به عنوان گروگانی برای مقابله خود با غرب در بحران اوکراین استفاده کند.» در این گزارش آمده است: «طبق تقاضای اخیر روسیه از آمریکا، تجارت ایران و روسیه باید از تحریم‌های اخیر روسیه معاف شوند و غرب تقریبا برای رد این درخواست مطمئن است چون یک شکاف بزرگ در روند تحریم‌های این کشور ایجاد می‌کند.» گاردین این را نیز گفته که «در این صورت (یعنی مخالفت غرب با خواسته روسیه) مسکو می‌تواند کل قرارداد اتمی را وتو کند.»
این نگرانی البته از سوی رسانه‌های داخلی نیز مطرح شده. مثلا روزنامه جمهوری اسلامی با تاکید بر اینکه «تضمین‌خواهی روسیه از آمریکا در خصوص برجام می‌تواند مانع به نتیجه رسیدن مذاکرات شود» نوشته بود: «این زیاده‌گویی‌ها نشان می‌دهد مقامات روسی برای خودشان امتیازاتی قائل هستند که به آنها اجازه می‌دهد به جای مسوولان ایرانی سخن بگویند و تصمیم بگیرند، چنین تصور غلطی از جمهوری اسلامی و مردم ایران، می‌تواند روس‌ها را در توهمی که مدت‌هاست گرفتار آن هستند بیشتر فرو ببرد، همان توهمی که موجب لشکرکشی پوتین به اوکراین و فرو رفتن او در باتلاق یک جنگ ویرانگر شد.»
زیرآب‌زنی روس‌ها
نگرانی‌ها و هشدارها درباره رفتار روسیه یا لزوم تغییر رویکرد ایران اما به رسانه‌ها محدود نیست که برخی بتوانند نامش را فضاسازی و… بنامند. کارشناسان و تحلیلگران عرصه سیاست خارجی نیز عموما در روزهای اخیر به این مهم پرداخته و تاجای مهم گوشزد کرده‌اند که ایران باید دست از خوش‌بینی به روس‌ها بردارد.
مثلا پیرمحمد ملازهی تحلیلگر مسائل بین‌الملل در گفت‌وگویی با «جهان‌صنعت» می‌گوید: «روسیه نگران آینده برجام و این است که اگر مذاکرات به نتیجه قطعی برسد و توافق حاصل شود، منافع روسیه چه خواهد بود. واقعیت این است که روس‌ها تاکنون از این شرایط فعلی ایران استفاده کرده‌اند و نمی‌خواهند این شرایط به‌هم بخورد.»
او به خواسته اخیر روسیه یعنی تضمین‌خواهی از آمریکا اشاره کرده و می‌گوید: «این یک بحث جدی است که برای مقامات ایران تعیین‌کننده خواهد بود. به نظر من باید در این نگاه مثبتی که تا حالا به روسیه داشته‌اند و فکر می‌کردند که روسیه یک موقعیت استراتژیک برای ایران است، تجدیدنظر کنند. چون واقعیت این است که روس‌ها کاملا به دنبال منافع خود هستند و می‌خواهند برای تنظیم مناسبات خود با آمریکا و اروپا از کارت ایران استفاده کنند.»
ملازهی ادامه می‌دهد: «حالا دیگر مذاکرات در مسیری قرار گرفته که روس‌ها حس می‌کنند شاید به نتیجه قطعی برسند لذا این موضع را گرفته‌اند که اگر نتوانستند مذاکرات را در جهت منافع خود پیش ببرند، حداقل زیرآب آن را بزنند.»
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل با تاکید بر اینکه «سیاست روس‌ها یک سیاست کاملا فرصت‌طلبانه است» می‌گوید: «این به مقامات ایران برمی‌گردد که تا چه اندازه منافع ملی را درک کرده و بر اساس منافع ملی حرکت کنند. واقعیت این است که نگاه به شرق ایران پاسخ نداده است. الان چین هم موضعی شبیه به روسیه گرفته و آنها هم نگران هستند که اگر بازار ایران به روی کالاهای مختلف باز شود، اجناس بنجلی که به ایران می‌فروشند در بازار ایران جایی نداشته باشد، چون طبیعتا نمی‌تواند با کالای آلمانی و آمریکایی رقابت کند. بنابراین آنها نگران منافع خود هستند و طبیعی هم هست که از دید خود به موضوع نگاه می‌کنند.»
وقت تجدیدنظر
او به مقامات ایران توصیه می‌کند که در رویکرد خود تجدیدنظر کنند و می‌گوید: «ایران باید در نگاه خود نسبت به این قدرت‌ها تجدیدنظر کند و تا جایی که می‌تواند بین نگاه به شرق و غرب توازن ایجاد کند. به اعتقاد من ایران به یک سیاست متوازن احتیاج دارد که بتواند با همه کشورهای دنیا ارتباط سالم داشته باشد.»
ملازهی بار دیگر تاکید می‌کند که «روس‌ها نگران آینده برجام هستند و دارند زیرآب برجام را می‌زنند» و می‌گوید: «متاسفانه یک نگاه خوش‌بینانه در ایران نسبت به روسیه و چین وجود دارد که سبب می‌شود مقامات اعتراف نکنند، این سیاست کارآمد نبوده و نیاز به تجدیدنظر دارد. واقعیت این است که بین ایران و آمریکا از چهل و دو، سه سال قبل ضدیتی ایجاد شده که به این سادگی رفع نمی‌شود. برخی فکر می‌کنند با حمایت روسیه و چین از پس آن ضدیت برخواهند آمد اما این درست نیست. به خصوص که مشکل ایران و آمریکا ایدئولوژیک نیست و با یک نگاه سیاسی و مذاکره قابل حل‌وفصل است. باید دقت کنیم که دنیا، دنیای منافع است و کشورها بر اساس منافع خود حرکت می‌کنند. ما نباید از روسیه و چین و آمریکا یا هر کشور دیگری توقع داشته باشیم که به نفع ما عمل کند. آنها به دنبال منافع ملی خود هستند. مهم این است که ما منافع ملی خود را به درستی تشخیص داده و بر اساس آن تشخیص عمل کنیم. برداشت من این است که منافع ملی ایران در یک نگاه یک‌طرفه به سوی روسیه و چین تامین نمی‌شود بلکه در یک نگاه و سیاست متوازن به شرق و غرب و همان شعار «نه شرقی، نه غربی» تامین می‌شود. همه کشورها تلاش می‌کنند که منافع خود را جدای از منافع قدرت‌ها تعریف کنند و پیش ببرند. ایران هم دیر یا زود به این واقعیت خواهد رسید.»
سیاست انتقام‌جویانه
علی بیگدلی تحلیلگر مسائل بین‌الملل نیز تقریبا با ملازهی هم‌نظر است. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» با اشاره به اینکه «بدون امضای روسیه بیانیه پایانی مذاکرات برجامی رسمیت نخواهد یافت به این خاطر که او عضو ثابت برجام است، ضمن اینکه عضو دائم شورای امنیت و صاحب حق وتو است» می‌گوید: «این سیاست فعلی روس‌ها یک سیاست انتقام‌جویانه نسبت به آمریکاست که واقعا خیلی برای ایران توهین‌آمیز است. آنها نباید برای ما تصمیم بگیرند. درست این بود که ما بگوییم تحریم‌ها را از روابط اقتصادی و نظامی ما با روسیه بردارید تا با برجام موافقت کنیم. حالا روسیه این کار را کرده و یک سیاست انتقام‌جویانه در برابر تحریم‌های آمریکای در پیش گرفته است.»
وی ادامه می‌دهد: «خواسته اخیر روسیه از طرف دیگر یک نمایش قدرتی است که پوتین به خرج داده تا در برابر این امواج سهمگین تحریم‌ها علیه روسیه دست به یک اقدام متقابل بزند.»
بیگدلی تاکید می‌کند: «نباید حمل بر این شود که روسیه با حسن‌نیت این کار را کرده است. گویی یک احساس قیمومیتی در روسیه نسبت به ایران به وجود آمده و به نظر من این بسیار توهین‌آمیز است. جالب اینکه ایران تاکنون هیچ واکنشی نشان نداده است. آن زمانی که آقای اولیانوف به جای ایران مذاکره و مصاحبه و توئیت می‌کرد هم مشخص بود که روس‌ها سایه خود را بر سر این مذاکرات انداخته‌اند و ممکن است که در انتها با یک خواسته سیاسی و غیرمنطقی مذاکرات را به انحراف بکشانند.»
به گفته او «فشار جهانی که از جهات سیاسی و اقتصادی به روسیه اعمال می‌شود باعث شده که روسیه بخشی از آن را به ایران منتقل کند. احتمالا چین هم همین کار را خواهد کرد.»
عنصر غیرقابل اعتماد
وی از واکنش ایران به رویکرد روس‌ها انتقاد کرده و می‌گوید: «شاید از این جهت واکنش نشان نداده‌اند که اگر احیانا مذاکرات به جایی نرسید، بتوانند باب روابط تجاری و مخصوصا نظامی را با روسیه باز کنند. به هر حال سفر اخیر آقای باقری رییس ستاد کل نیروهای مسلح به مسکو نتیجه‌ای به بار نیاورد لذا بعید نیست که این اظهارنظر آقای لاوروف تا حدی و به صورت پنهانی از سوی ایران هم مورد حمایت قرار گرفته باشد. به هرحال روس‌ها در آن سفر به خاطر تحریم‌های آمریکا به ایران روی خوش نشان نداده بودند. پیشنهاد جدید آقای لاوروف شاید بتواند این فضای همکاری تسلیحاتی را برای ایران و روسیه باز کند. البته معلوم نیست که روس‌ها بتوانند این تعهد را انجام دهند چون روسیه اصلا در فضای دیپلماتیک و بین‌المللی عنصر قابل قبولی نیست.»
بیگدلی همچنین ادامه داد: «شاید ایران چاره‌ای نداشته که این رویکرد را در قبال روسیه در پیش گرفته ولی نباید فراموش کرد که روس‌ها از گذشته‌های دور و بر اساس سوابق، نشان داده‌اند که قابل اعتماد نیستند. حتی اینکه ما این حرکت روسیه (حمله به اوکراین) را نتیجه تحریکات آمریکا و ناتو بدانیم اظهارنظری فاقد ریشه تاریخی است. چون از زمان‌های دور این حس سلطه‌گری و تجاوز در روسیه وجود داشته است. از جمله اینکه پطر کبیر اولین بار از سمت غربی دریای خزر به سوی قفقاز حرکت می‌کند. آن زمان که ناتو و آمریکا نبود! حتی وقتی استالین کشورهای اروپای شرقی را گرفت ناتو نبود. همه اینها یعنی روسیه اصولا کشور قابل اعتمادی نیست.»
بازی خطرناک روس‌ها
اینکه روسیه را از اساس غیرقابل اعتماد بدانیم یا مواضع روسیه را هم مثل هر کشور دیگری به پای اصل تمرکز بر منافع ملی بدانیم و درک کنیم در اصل ماجرا فرقی ندارد، این طور که به نظر می‌رسد در این مقطع زمانی مواضع روسیه با منافع ملی ما سازگار و همخوان نیست. سایه روسیه نباید بر مذاکرات برجامی در وین سنگینی کند و نباید اجازه دهیم که برجام را گروگان بگیرند. بر این اساس است که از رسانه‌ها گرفته تا کارشناسان و نخبگان هشدار داده و تاکید می‌کنند، وقت تجدیدنظر در برخی سیاست‌ها است. شاهدش توصیه حمید ابوطالبی، مشاور سیاسی دفتر حسن روحانی است که نوشته بود: «روسیه می‌داند که فقط کنگره آمریکا قادر به ارائه تضمین واقعی است، و وزیر خارجه نه قادر است تضمینی دهد و نه تضمین کتبی او ارزشی دارد، بلکه فقط بهانه‌ای می‌شود که روسیه بار تحریم‌های خود را بر دوش ایران نهاده و با تهدید ایران به استفاده از «مکانیسم ماشه»، کشور را در راستای منافعش به قهقرا بکشاند. ایران نه می‌تواند و نه باید بار خطای استراتژیک حمله روسیه به اوکراین را به دوش بکشد، و نباید اجازه دهد تا بخشی از این بازی، پیچیده شود. لذا برای نیفتادن در دامِ روسیه، فقط می‌تواند با برقراری «تعادل استراتژیک» از طریق مذاکره مستقیم با آمریکا، بازی خطرناک روس‌ها را به بن‌بست بکشاند.»
توضیح روس‌ها
گفتنی است، مواضع اخیر روسیه و حساسیتی که در ایران و به تبع آن سایر طرف‌های درگیر برجام برانگیخته، کار را به جایی رسانده که مقامات این کشور به فکر ارائه توضیح افتاده‌اند! شاهد آنکه سفیر روسیه در ایران در پاسخ به سوالی درباره اظهارات وزیر خارجه این کشور در مورد تضمین‌های برجامی و ارتباط دادن آن با تحریم‌های روسیه پس از تحولات اوکراین گفته: سوءتفاهمی در این خصوص پیش آمده است.
لوان جاگاریان در حاشیه مراسم سی‌امین سالگرد روابط ایران و جمهوری آذربایجان گفته: «سوءتفاهم شده است. از مردم ایران می‌خواهیم که به اظهارات رادیوهای بیگانه مانند رادیو دیروز (فردا) گوش ندهند.» به گزارش تسنیم، وی با اشاره به اینکه دولت این کشور در این باره به تهران پاسخ خواهد داد نیز اظهار داشت: توضیحات لازم را از طریق منابع دیپلماتیک به طرف ایرانی خواهیم داد. ما رسما به دوستان ایرانی در این خصوص توضیح خواهیم داد.
∎
نظر شما