• صنف برنج شوکه شد
• فقط زیرساخت؛ برنامه تولید برنج نداریم
• انحصار بیشتر در بازار برنج
• خودکفایی را بد معنا کرده‌اند

اقتصادآنلاین_نیلوفر محبی؛ جواد ساداتی‌نژاد، وزیر کشاورزی ایران ۸ بهمن گفته بود که دولت برای تولید برنج با قرارگاه عمرانی خاتم‌الانبیا قرارداد امضا کرده و در طول یک دوره پنج‌ساله، «از محل تهاتر نفت سه میلیارد دلار» برای این کار اختصاص داده است.

وزیر کشاورزی با اشاره به اینکه خودکفایی در تولید برنج اولویت دولت سیزدهم است، صراحتا گفت: در همین راستا با قرارگاه خاتم برای افزایش تولید قرارداد امضا شده است. پیش بینی می‌کنیم که از محل تهاتر نفت سه میلیارد دلار برای این منظور طی ۵ سال هزینه شود. توافقات اولیه انجام شده و در این سفر ۷۰۰ میلیارد تومان برای این کنار گذاشته شده است.

 او تاکید کرد: با توجه به ظرفیتی که کشور در تولید برنج دارد نباید واردات برنج داشته باشیم و با طرحی که در سه استان شمالی داریم، با افزایش دوره کشت به راحتی می‌توان مقدار مورد نیاز کشور را تولید کرد.

صنف برنج شوکه شد

پس از این اظهارات، جمیل علیزاده شایق، دبیر انجمن برنج ایران واکنش نشان داد و در گفت‌وگو با ایلنا  اعلام کرد که از خواندن خبر اختصاص ۷۰۰ میلیارد تومان به خاتم‌الانبیا شوکه شده است چرا که با این کار، وزارت کشاورزی به جای بهره گرفتن از کارشناسان باسابقه، طرح افزایش تولید برنج را به نهادی واگذار کرده که در این زمینه تخصصی ندارد.

این فعال صنفی درباره اشاره وزیر به خودکفایی در برنج نیز گفته بود که محدودیت منابع آب و زمین امکان خودکفایی تولید برنج را از ما گرفته است و به همین دلیل به وزارت کشاورزی توصیه شده از عبارت "خودکفایی نسبی" به جای خودکفایی استفاده کند.

دبیر انجمن برنج ایران همچنین خاطر نشان کرده بود که گرچه بخش‌هایی مثل دشت مغان، اردبیل، کردستان و کرمانشاه بدون بررسی‌های لازم وارد چرخه تولید برنج شده‌اند اما بعد از مدتی از چرخه تولید کنار می‌روند. 

فقط زیرساخت؛ برنامه تولید برنج نداریم

کمی بعد و با بالا گرفتن موج اعتراضات در این باره، خاتم‌الانبیا از این موضع کنار کشید و اساسا کشت و تولید برنج را تکذیب کرد.

روابط عمومی خاتم‌النبیا در تکذیب گفته‌های وزیر کشور نوشته بود:« گرچه دغدغه تأمین امنیت غذایی در کشور یکی از سیاست‌ها و راهبردهای اصلی قرارگاه به شمار می‌رود اما این مجموعه، این موضوع را از طریق احداث زیرساخت‌های بخش کشاورزی و ارتقای بهره‌وری در این حوزه دنبال می‌کند و هیچ برنامه‌ای برای واردات و یا تولید برنج در کشور ندارد.

شایان ذکر است بر اساس تفاهم‌نامه‌ای که اخیراً قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء(ص) با وزارت جهاد کشاورزی مبادله نموده است طرح‌های مختلفی از جمله احیاء و توسعه اراضی، تکمیل و اجرای شبکه‌های فرعی آبیاری، زهکشی، تجهیز و نوسازی اراضی و همچنین طرح احداث و ساماندهی زیرساخت‌های منابع آب و خاک را در برخی استان های کشور در دستور کار دارد که موجب بهره‌وری بیشتر اراضی زیرکشت کشاورزان و افزایش تولیدات این بخش خواهد شد.»

انحصار بیشتر در بازار برنج

هدایت فهمی، معاون سابق دفتر برنامه‌ریزی آب و آبفای کشور، در واکنش به این رخدادها به اقتصادآنلاین می گوید: این بحث از هر دو جنبه خطرناک است یعنی هم از منظر تسری کشت برنج و هم ورود نهادهای حاکمیتی. ورود دستگاه‌ها و نهادهای دولتی و حاکمیتی به این مسئله یک تجربه شکست‌خورده است. این اقدامات هیچ کمکی به بخش تولید و کشاورزی نمی‌کند و بیشتر به فساد و انحصارگری در آن واحد منجر می‌شود. وقتی نهادهای دولتی و حاکمیتی خودشان مستقیما وارد شوند منشا فساد و خرابی در آن بخش خواهند بود.

این کارشناس همچنین باور دارد که حتی اگر قرار بر ورود مستقیم هم نباشد و بنا فقط تلاش برای توسعه باشد، این توسعه وقتی مفید است که عمودی باشد نه افقی. 

او تاکید می‌کند: توسعه در سطح با توجه به محدودیت‌های منابع آبی برای کشور ما مناسب نیست. ضمن اینکه ما در استان‌های شمالی با شیوه‌های کشت فعلی امکان برداشت بیشتر هم نداریم.

خودکفایی را بد معنا کرده‌اند

برخی مسئولان تامین امنیت غذایی شهروندان را یکی از علت‌های اصلی طرح‌های خودکفایی عنوان می‌کنند با این حال اغلب کارشناسان مسائل اجتماعی و زیست‌محیطی معتقدند با توجه به تنوع بازارهای واردات محصولی مانند برنج تلاش برای افزایش تولید آن در کشوری که بخش بزرگی از آن با معضل دائمی کم‌آبی روبروست قابل دفاع نیست.

فهمی در پاسخ به این سوال که در چنین شرایطی چطور قرار است خودکفایی مدنظر وزیر به ثمر بنشیند؟ می‌گوید: امنیت غذایی و خودکفایی را بد معنا کرده‌اند. امنیت غذایی تعریفی دارد و دولت‌ها باید به آن بپردازند اما امنیت غذایی به این شکل که یک کشور تمام مایحتاجش را خودش تولید کند در هیچ جای جهان وجود ندارد. حتی کره شمالی هم بخشی از نیاز کشاورزی خود را از طریق واردات از چین تامین می‌کند.

او می‌افزاید: امنیت غذایی ارتباط تنگاتنگی با امنیت آبی دارد. در واقع امنیت غذایی به معنی خوداتکایی ولی فقط در محصولات استراتژیک است. محصولات استراتژیک ما کلا پنج،شش مورد است. درست این است که با روش‌هایی مثل کشاورزی قراردادی، که عمدتا با همکاری با بخش خصوصی و قطع دست دلالان همراه است، به این نقطه رسید.

فهمی ادامه می‌دهد: کشاورزی قراردادی این نیست که الان می‌بینیم. این که دولت یا نهادها و دستگاه‌های حکومتی به مواردی مثل کشت برنج ورود کنند، کشاورزی قراردادی نیست.  بخش کشاورزی خصوصی‌ترین بخش کشور است. پیوند آن با دولت مشکل‌زاست.

معاون سابق دفتر برنامه‌ریزی آب و آبفای کشور پیشنهاد می‌کند که به جای ورود نهادهای دولتی یا حکومتی با استفاده از آب مجازی یا کشت فراسرزمینی محصولات آب بر با قیمتی ارزان‌تر وارد شوند نه این که محصولی مثل برنج را در جایی که آبی وجود ندارد، بکاریم چرا که این کار امنیت آبی و غذایی کشور را به خطر می‌اندازد.

فهمی می‌گوید: جایگزین این کارها می تواند کشت این محصول در بخش‌هایی مثل تاجیکستان باشد که هم امنیت آبی و غذایی بالاتر و هم نفوذ منطقه‌ای بیشتری برای ما به ارمغان می‌آورد.