روزنو :علم الهدی بین همسران روسای جمهور ایران، تنها زنی است که استاد دانشگاه است و تلاشش برای گفتمان سازی همسرش مشهود است.

رئیس جمهور سابق آمریکا بار دیگر جای خالی جایگاه بانوی اول در عرصه سیاست ایران را به رخ کشید.خانم علم الهدی بین همسران روسای جمهور ایران، تنها زنی است که استاد دانشگاه است و تلاشش برای گفتمان سازی همسرش مشهود است.

با این حال او اگرچه برآمده از جناح سیاسی اصولگرایان است، اما فعالیت سیاسی بارزی ندارد. این رفتار او دقیقا برخلاف رفتار خانم عاتقه رجایی همسر محمد علی رجایی دومین رئیس جمهور است که در کسوت یک فعال سیاسی ظاهر شد و تا نمایندگی مجلس هم پیش رفت. البته همسران روسای جمهور چندان کنش سیاسی یا اجتماعی نداشتند و اگر هم موارد محدودی بوده، خودشان آن را رسانه ای نکرده اند اما خانم علم الهدی در این که در مقام یک کنشگر دانشگاهی ظاهر شود و حتی خود را گفتمان ساز دولت جدید نشان دهد ابایی ندارد.

اکنون جمیله علم الهدی، در روزهایی که سیدابراهیم رئیسی در سفر مهم و استراتژیک به روسیه بود، در همایش «گفتمان دولت سیزدهم: عدالت و معنویت» که در جامعه الزهراء قم روایت کرده است که ابراهیم رئیسی او را به نگارش کتاب خاطرات به عنوان همسر رئیس جمهور تشویق کرده است.

اظهارات او تقریبا همزمان با گفته های پرحاشیه پدرش مبنی بر این که یک خانم بدحجاب باید احساس کند مردم از او متنفر هستند) بیان شده است. جمیله علم الهدی در گفته هایش در این همایش درباره کتاب «میشل رویای دختر آمریکایی»، مربوط به همسر رئیس جمهور پیشین آمریکا تصریح کرده که این کتاب در ایران ۳۷ بار ترجمه و هر بار با تیراژ بالا منتشر شده است و مهمتر آن که کتاب را با عبارت «خیلی قشنگ و جذاب و تاثیرگزار» معرفی کرده و گفته است که بخش هایی از آن را به رئیس جمهور نشان دادم و ایشان گفتند کتاب نوشتن شما در این زمینه کار درستی است.

جمیله علم الهدی البته در ادامه صحبت های خود تاکید کرده است که وقتی به زندگی همسران مدافع حرم نگاه می کنم، می بینم رویای دختر ایرانی این نیست که من کتاب زندگی ام را بنویسم و کسانی دیگر باید این کتاب را بنویسند چراکه بزرگترین دستاورد انقلاب اسلامی شهادت طلبی است. با این وجود، این اظهارات جميله علم الهدی به خودی خود نشان از حرکت به سمت تدوین و تشکیل نقش همسر رئیس جمهور در عرصه سیاست ایران هر چند دیر و دور است.

نقشی که تا پیش از این در چهارچوب زن سنتی و مادر در هم تنیده شده بود و هویت مستقل سیاسی همسر رئیس جمهور به هیچ وجه جدا از خود رئیس جمهور نبود. حالا اما جميله علم الهدی حرف هایی زده که نشان می دهد، همسر سید ابراهيم رئيس الساداتی و دختر آیت الله سیداحمد علم الهدی اگرچه در گفته هایش عموما گفتمان پدر و همسر را در مسائل سیاسی و فرهنگی و اجتماعی تعقیب و ترغيسب می کند اما می خواهد در عین تبلیغ گفتمان دولت همسرش، نقش متمایز همسر رئیس جمهور و بانوی نخست سیاسی ایران را در دولت سیزدهم ايقا سیاست ایران هر چند دیر و دور است.

گام بزرگ دکتر جميله علم الهدی از این جهت هم قابل توجه است که علاوه بر این که مسیر همسران روسای جمهور سابق را دنبال نمی کند. بنابراین او هم در خانواده خود آغاز یک رسم جدید است و هم در جایگاه همسر رئیس جمهور. هر چند که کنش سیاسی اش دقیقا منطبق بر سیاست ها و دیدگاههای پدر و همسرش باشد اما همین که در س خنور برخی مراسم است و چهرهاش برای مردم آشنا است، خرق عادت تلقی می شود.

در پروفایل سایت دانشگاه شهید بهشتی درج شده است که جمیله علم الهدی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت از دانشگاه تربیت مدرس دارد و دانشیار، عضو هیئت علمی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید بهشتی است. تفاوتی دیگر نیز در بحث تحصيلات تکمیلی دانشگاهی و جایگاه استادی دانشگاه بین جميله علم الهدی و همسران روسای جمهور پیشین نیز قابل توجه است.

و همسران روسای جمهور چه می کردند؟

موضوع همسر رئیس جمهور ایران در ادوار مختلف فراز و فرودهایی داشته است همچنین نقش های زنان روسای جمهور تا پیش از دولت سیزدهم با محورهای مختلفی قابل تفکیک است. مصاحبه روحانی، همسر حسن روحانی ا رئیس جمهور دورهی قبل که دختر خاله وی نیز است در دهه ۴۰ با حسن روحانی ازدواج کرد. البته در دوران ریاست جمهوری روحانی وی نیز در زمانهای مقتضی-هر چند محدود- در مراسم هایی میزبانی بانوان مهمان دولت وقت را بر عهدد داشت.

یکی از آنها، مراسم افتتاحیه بازارچه خیریه در برج میلاد در سال ۹۲ بود که همسر حسن روحانی همراه جمعی از همسران مقامهای دولتی و سفرای خارجی مقیم تهران در آن حاضر شد. گرچه همین جشن هم با انتقادهای زیادی رومرو شد و بعضی از اعضای جبهه پایداری آن را نمادی از اشرافی گری روحانی و همسرش دانستند. خبرگزاری فارس هم در خیری نوشت که این مراسم مهمانی ای زنانه با رقص دختران و شوی لباس همراه بوده و به هر کدام از شرکت کنندگان سکه اهدا شدد، مساله ای که از طرف شرکت کنندگان رد شد. غیر از این موارد معدود عموما از همسر حسن روحانی در دوران ریاست جمهوری وی با عنوان خانه دار یاد می شد.

و همسر محمود احمدی نژاد یعنی اعظم السادات افراحی اما دارای تحصیلات دانشگاهی است. وی که در بسیاری از منابع فارغ التحصیل مهندسی مکانیک از دانشگاه علم و صنعت و دبیر فیزیک و شیمی معرفی شده است، نخستین همسر رئیس جمهوری در ایران است که نمایندگی رئیس دولت را در مرکز امور زنان برعهده گرفت.

چه در زمان ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد و چه پس از آن همسر او عموما در سفرهای داخلی و خارجی همراه وی دیده می شود، فراحی با ارسال نامه ای به سوزان مبارک همسر حسنی مبارک رئیس جمهور پیشین مصر و درخواست برای کمک به مردم فلسطین نیز در صدر اخبار قرار گرفت، به جز این عموما در بازدید از موسسات خیریه حضور داشت و البته مدتی هم به جمع زنان تصمیم گیرنده در شورای فرهنگی - اجتماعی زنان پیوست یا زهره صادقی همسر سید محمد خاتمی رئیس دولت اصلاحات همواره در کنار عنوان و همسر سیدمحمد خاتمی با عنوان از خواهرزاده امام موسی صدر» نیز شناخته می شود.

او دختر خاله فاطمه طباطبایی همسر سید احمد خمینی و صادق طباطبایی است و اگرچه در خانواده فرهنگی و سیاسی بزرگ شده اما هیچ وقت به طور جدی وارد فعالیتهای سیاسی نشد. او در سال ۱۳۷۸ به همراه تعدادی از همسران اعضای دولت وقت، مؤسسه خیریه ۱ به آفرین فردا» را تأسیس کرد با این وجود در کارنامه فعالیتهای سیاسی اش موارد بسیار محدود و در سطح «تامه ه همسر امیر وقت قطر برای حمایت از فلسطینه دیده می شود. این نامه ده روز پس از نامه نگاری اعظم السادات فراحی با همسر حسنی مبارکه در پاسخ په نامه همسر امیر وقت قطره نوشته و درخواست فراخوان دولت ها و ملتها برای حمایت از مردم فلسطین در آن طرح شد.

و عفت مرعشی همسر رئیس دولتهای سازندگی اما نه به دلیل تحصیلات با سمتهای سیاسی که به دلیل حضور و نقش آفرینی در بطن رخدادهای تاریخی و سیاسی مورد توجه است.

علاوه بر این که خاطرات اکبر هاشمی رفسنجانی که عموما مستند تاریخی مهمی تلقی می شود مملو از یاد آوری های هاشمی به حضور ایشان در رخدادهای مختلف است، آن طور که خودش در کتاب خاطراتش، پا به پای سرو»، این طور عنوان می کند: الأمردم عزیز مرا اغلب با در حادثه و در روایت میشناسند.

اول حادثه ترور همسرم در سال ۱۳۵۸ که در نجات معجزه وار ایشان صاحب نقش بودم و دوم حوادث تلخ بعد از انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۸ و صحنه رای دادن در حسینیه جماران که جملاتی از من در رسانه ها انتشار یافت و بهانه ای برای تخریب همسر و فرزندانم توسط تندروها شد ، عفت مرعشی همچنین در خاطرات خود نوشته که آغازگر رابطه ایران و عربستان سعودی پس از کشتار حجاج در مکه (۱۳۶۶) بوده است: بعد از جریان کشتار حجاج ایرانی در سال ۶۶، به تنهایی به عربستان سفر کردم. در این س فره خانم ملک عبدالله میهمانی داد و یک عده را دعوت کرد و جلسه گذاشت. آنها از من خواستند که میهمانی را بپذیرم و من هم پذیرفتم. وقتی پذیرفتم روابط برقرار شده .

و در این میان نباید از همسر محمدعلی رجائی یا غافل شد. عاتقه صدیفی با دوران رجایی، همسر محمدعلی رجانی، نماینده دوره اول مجلس شورای اسلامی بود. او چهارمین نماینده زن تهران در این مجلس بود که توانست ۲ دوره دیگر هم منتخب مردم در مجلس شورای اسلامی باشد. وی در چهارمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی هم کاندیدا شد، ولی از سوی شورای نگهبان ردصلاحیت شد. خاتم رجانی در سال های دولت احمدی نژاد به تقد سیاستهای وی پرداخت و از مصادره نام رجائی توسط احمدی نژاد گلایه کرد.

و زنانی که بانوی اول نبودند اما نقش مهمی داشتند

به غیر از همسران رئیس جمهور برخی زنان در دولتهای مختلف چهره های سیاسی مهمی تلقی می شدند. این چهره ها مشخصا بدون این که تفش و رنگی از بانوی اول را از آن خود کنند. به دلیل سابقه سیاسی، عمکلرد و کنش های سیاسیشان مورد توجه بود. البته این چهره ها عموما در دولت یا همراه بودند و فعالیت سیاسیشان در همراهی و تبلیغ سیاستهای دولت وقت خلاصه می شده در دولت سازندگی فانزه هاشمی، دختر رئیس جمهور این نقش را بر عهده داشت. نماینده مجلس و اهل رسانه بود و بحث های تازه ای درباره ورزش و حضور زنان در جامعه را طرح می کرد به طور مثال بحث دوچرخه سواری دختران را در سال های میانی دهه ۷۰ مطرح کرد.

در دولت سید محمد خاتمی معصومه ابتکار این نقش را بر عهدد داشت و سابقه حضور او در بین دانشجویان خط امام (ره) و تسخیر سفارت، نقش او در دولت اصلاحات را بیش از پیش پررنگ کرد. در دهه بعد از آن روزها که خواهر مری مترجم دانشجویان خط امام بود در دولت اصلاحات نماد آزادی زنان معرفی شد. در کنار او، الهه کولایی بود که سال ۷۸، اولین زنی بود که با پوشش مانتو به مجلس شورای اسلامی رفت و تا آخرهم با همین پوشش باقی ماند.

در دورهی احمدی نژاد فاطمه رجبی سردمدار دیدگاههای احمدی نژاد بود. همسر غلامحسین الهام که احمدی نژاد را معجزه هزاره سوم» خواند و با برادرانش بر سر احمدی نژاد به اختلاف رسید و از آنها جدا شد.

اگرچه معصومه ابتکار در دولت حسن روحانی هم مسئولیت داشت و حالا ۴ دهه بعد از ماجرای تسخیر سفارت آمریکا بیش از پیش در معرض قضاوت و نقد بود اما شاید بتوان نقش پررنگ زن اول در دولت حسن روحانی را به لعیا جنیدی داد، حقوقدان، بی حاشیه نماد زن تحصیل کرده که جز با استنادات حقوقی سخن نمی گفت. در ادبیات صحبت گزیده گو و در بیان مطالب کارشناسی متخصص. جنیدی محبوب اهالی رسانه بود و حتی منتقدان دولت حسن روحانی در عین بیان برخی موارد اختلافات سیاسی با احترام درباره اش سخن می گفتند.

جنیدی جوان به اندازهای در دولت حسن روحانی خوش درخشید که حتی بحثهایی درباره کاندیداتوری اش در انتخابات طرح شد. البته او هرگز در این میدان قدم گذاشت و با موضع گیری های کارشناسی و تسلط بی بدیل اش به قانون اساسی در تاریخ دولت حسن روحانی ثابت باقی ماند.

تلاش برای ایجاد چهره سازی تازه

به نظر می رسد جمیله علم الهدی می خواهد طرح تازه ای در اندازد. طرحی که نقش سیاسی همسر رئیس جمهور در آن مشهود باشد، هر چند این نقش تبلیغ رئیس جمهور را بکند و یا از دیدگاههای سنتی پدر درباره جایگاه زنان در جامعه دفاع کند. علم الهدی که در ایام مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری درباره شرکت همسرش در انتخابات گفته بود که بعنوان همسر آقای رئیسی مواقق حضور ایشان در انتخابات نبوده اما به عنوان یک هوادار در بین نامزدهای انتخاباتی تنها کسی که ویژگی های مدنظر رهبر را دارد، آقای رئیسی است » حالا تمام قد از گفتمان دولت ابراهیم رئیسی دفاع کرده و نماز خواندن همسرش در کاخ کرملین را می ستاید.

با اینکه پدر او پیش از این گفته بود درست نیست که زن و شوهر همدیگر را با اسم کوچک صدا بزننده اما خانم علم الهدی معتقد است که الزندگی خانوادگی دو لایه دارد. یک لایه داخلی و باطنی که مربوط به روابط محرمانه بین زن و شوهر است که در فضای ظاهری خانواده تباید منعکس شود. لایه دیگر، زندگی ظاهری خانواده است. در لایه باطنی هرجور می خواهند همدیگر را صدا بزنند اما در لایه ظاهری حرمت زن بر مرد و حرمت شوهر بر زن لازم است. اینکه با اسم کوچک در داخل زندگی همدیگر را صدا می زنند، رسم غیر است، این تنها یک نمونه از کنش و واکنشی است که جميله علم الهدی در میانه نقش هایش در خانواده علم الهدی۔ رئیسی در حال ایفای آن است. نه می خواهد ساختار سنتی که از آن آمده را بر هم بزند و نه می خواهد در تاروپود آن بماند.