اندیشکده «کارنگی» روز چهارشنبه در یادداشتی نوشت، امارات متحده عربی در حال بازبینی در اهداف سیاست خارجی است و قصد دارد از این طریق مشارکت تجاری در سطح جهانی را افزایش دهد.

در این یادداشت آمده است، امارات متحده عربی قصد دارد با جایگزین کردن مداخلات نظامی و سیاست‌های نیابتی با گفت‌وگو و دیپلماسی، از ثبات امنیتی و سیاسی خود اطمینان حاصل کند.

اهداف اقتصادی، امنیتی تغییر رویکرد امارات در منطقه

کارنگی می‌نویسد، سفر «طحنون بن زاید آل نهیان» مشاور امنیت ملی امارات به ایران نشانگر تغییری مهم در سیاست‌های اماراتی‌ها در برابر همسایگان است. به نظر می‌رسد که ابوظبی در حال اتخاذ رویکردی عملگرایانه‌تر برای دستیابی به منافع امنیتی و اقتصادی است. طحنون در ملاقات ماه گذشته با مقامات ایرانی از «سید ابراهیم رئیسی» رئیس جمهور ایران دعوت کرد به امارات سفر کند و چنین سفری را «نقطه عطفی» برای روابط دو کشور توصیف کرد. این در حالی است که از سال ۲۰۰۷ هیچ کدام از روسای جمهور ایران به امارات سفر نکرده‌اند.

در این یادداشت آمده است، سفر طحنون بن زاید به ایران نشانگر این است که اماراتی‌ها تصمیم گرفته‌اند در دهه سوم هزاره جدید، سیاست «مشکل صفر» را در برابر دشمنان و رقبای منطقه‌ای خود یعنی ایران، ترکیه و قطر اتخاذ کند. این سیاست، ایجاد پل‌های ارتباطی، گسترش تلاش‌های دیپلماتیک و انجام میانجی‌گری و خودداری از هرگونه رویارویی را شامل می‌شود که ممکن است مانعی برای تقویت اقتصاد ملی در دوران پسا کرونا باشد.

کارنگی می‌افزاید، اماراتی‌ها قصد دارند پایه‌های راهبردی پنجاه سال آینده خود را با تمرکز بر راه‌حل‌های دیپلماتیک و قدرت نرم بنا کند تا منافع اقتصادی و شراکت‌های تجاری خود را تحکیم کند. این تحولات در بحبوحه رقابت شدید با کشورهای عضو شورای همکاری‌های خلیج فارس به‌ویژه همسایه و متحد قدرتمند این کشور یعنی عربستان سعودی رخ می‌دهد.

در ادامه این یادداشت آمده است در برهه تحولات جهان عرب، اماراتی‌ها به‌عنوان یک بازیگر قدرتمند منطقه‌ای از مداخلات نظامی ابایی نداشتند. گرچه این نقش به تدریج جای خود را به چهره‌ای نرم‌تر داد. با این حال این تغییر بدان معنا نیست که امارات تقویت قوای نظامی و ساز و برگ امنیت ملی خود را متوقف کند. در واقع این کشور در حال پیشبرد قراردادهای خرید هستاد جنگنده رافال فرانسوی به ارزش نوزده میلیارد دلار و خرید جنگنده اف-۳۵ از آمریکا است، گرچه نگرانی‌های دولت «جو بایدن» ممکن است موجب تعلیق آن شود. با این وجود، حمایت امارات از «آبی احمد» نخست‌وزیر اتیوپی در برابر جبهه تیگرای نشان می‌دهد که محاسبه مداخلات یا حمایت‌های نظامی از دستورکار سیاست خارجی آن‌ها خارج نشده است.

اندیشکده کارنگی می‌نویسد، مدت‌ها است که امارات، گسترش نفوذ ایران در منطقه را به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات برای امنیت ملی خود دیده است. اما اماراتی‌ها با نزدیک‌ شدن به ایران و ترکیه در حال اتخاذ رویکردی عمل‌گرایانه در سیاست خارجی است تا بتواند امنیت ملی خود را تضمین کند. اختلافات امارات با ایران و ترکیه از یک سو و با قطر از سوی دیگر همچنان پا برجا است. با این حال اماراتی‌ها در حال درک این مسئله هستند که نبود گفت‌وگوی سالم دوجانبه با قدرت‌های منطقه، حرکت به سمت تنش‌زدایی را دشوارتر می‌کند. امارات پس از یک دهه درگیری در جنگ‌های منطقه و سیاست‌های نیابتی تصدیق کرده است که سیاست‌های غیرهمسوی بازیگران منطقه نباید مانع از همکاری‌های دیپلماتیک شود.

در این یادداشت آمده است، همچنان که انتظار می‌رود تبادلات تجاری بین ایران و امارات ظرف چند سال آینده به  بالاترین حد خود برسد، شکی نیست که اگر ایران و امارات رویکرد منطقی‌تری را پیش بگیرند قادر خواهند بود روابط تجاری پر رونق‌تری را تجربه کنند. به گفته مقامات رسمی ایران، ارزش تبادلات تجاری بین دو کشور در پنج ماه اول سال جاری شمسی به حدود یک و نیم میلیارد دلار رسیده است. از سوی دیگر امارات چهارمین مقصد بزرگ کالاهای غیرنفتی ایران به ارزش ۲.۹ میلیارد دلار است.

روابط امارات با رژیم صهیونیستی

کارنگی می‌نویسد، دولت امارات از نقطه نظر حفظ تعادل میان روابط با ایران و رژیم صهیونیستی، بر روی طنابی باریک راه می‌رود و گرچه ابوظبی به‌طور متداوم تأکید دارد که نباید عادی‌سازی روابط با صهیونیست‌ها حرکتی متخاصمانه علیه ایران برداشت شود، طحنون با سفر به ایران، تا حدی از نگرانی این کشور درباره نزدیک شدن امارات به رژیم صهیونیستی کاست. بیانیه‌های مقامات ایرانی درباره نتیجه این دیدارها از سطحی از تسکین ایجاد شده حکایت دارد. «علی باقری کنی» معاون وزیر امور خارجه ایران و مذاکره‌کننده ارشد این کشور در مذاکرات وین گفت، ایران و امارات در ایجاد «فصل جدیدی» از روابط به توافق رسیدند.

مسائل ژئوپولتیک همواره متغیر

این یادداشت می‌افزاید، بعد از یک دهه رویکردهای تقابلی و دو قطبی‌های شدید سیاسی در غرب آسیا، یک دیدگاه سیاسی عمل‌گرایانه در حال ظهور و جایگزین شدن است که مشوق آن لزوم اولویت بخشیدن به رونق اقتصادی و درک رو به رشد از این مسئله است که بهتر است به‌صورت جمعی به نگرانی‌های امنیتی مشترک رسیدگی شود.

در ادامه این یادداشت آمده است، هرگونه تغییر در واقعیت ژئوپولتیک خاورمیانه مشروط بر این است که میل ایران برای اعتماد به همکاری با بازیگران منطقه باشد تا اینکه برای تعیین سهم خود از اثرگذاری در منطقه صرفاً به بازیگران بین‌المللی توجه داشته باشد. 

اندیشکده کارنگی می‌افزاید ایران به نوبه خود از «امانوئل ماکرون» رئیس جمهور فرانسه بابت سفر به امارات و توافق فروش جنگنده رافال انتقاد کرد. به علاوه، اواخر سال ۲۰۲۱، سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران در بحبوحه تنش با آمریکا و رژیم صهیونیستی، موشک‌های بالستیک و کروز خود را در رزمایشی به نمایش درآورد. این مسئله حاکی از این است که تلاش امارات برای حل معمای روابط با ایران از یک سو و آمریکا و رژیم صهیونیستی از سوی دیگر، کار راحتی نخواهد بود.

استفاده از تجربیات گذشته

کارنگی می‌نویسد، سفر شیخ طحنون به ایران، بازتاب دهنده تعادل ظریفی است که ابوظبی در تلاش است با ایران برقرار کند تا از واگرایی‌هایی که ظرف یک دهه گذشته روابط دو کشور را تیره کرده بود و نگرانی‌های عظیمی برای امارات ایجاد کرده بود اجتناب شود. «انور قرقاش» مشاور دیپلماتیک رئیس امارات اوایل سال ۲۰۲۱ در مصاحبه با «موسسه بروکینگز» گفت در قبال ایران «هیچ گزینه‌ای به غیر از دیپلماسی نداریم». او توضیح داد «حتی با وجود فشار حداکثری [دولت دونالد ترامپ] از طریق اروپایی‌ها پیام خود درخصوص ضرورت دیپلماسی و تنش‌زدایی را به ایران رساندیم». این مقام اماراتی رجزخوانی‌های مقامات صهیونیست در زمینه گزینه نظامی در برابر ایران را «بسیار خطرناک» توصیف کرد.

این اندیشکده می‌افزاید، سفر طحنون به ایران همچنین از سابقه طولانی امارات و تجربه این کشور درخصوص اجتناب از رویارویی با ایران حتی در میانه بحران‌های دشوار منطقه‌ای حکایت دارد. برای مثال در سال ۲۰۱۶ عربستان سعودی اعلام کرد به‌خاطر حمله به سفارت این کشور در تهران و کنسول‌گری آن در مشهد در اعتراض به اعدام شیخ «نمر باقر النمر» روحانی برجسته شیعه در عربستان سعودی، روابط دیپلماتیک خود با ایران را قطع می‌کند. با این حال ابوظبی در این زمان رویکرد محتاطانه‌تری اتخاذ کرد. او سفیر خود در تهران را فراخواند و روابط دیپلماتیک با ایران را به سطح کاردار تقلیل داد تا از قطع شدن روابط میان دو کشور جلوگیری کند. علاوه بر این، اواخر سال ۲۰۲۰ امارات ترور شهید «محسن فخری‌زاده» دانشمند برجسته ایرانی را به‌عنوان یک جنایت شنیع محکوم کرده و خواستار خویشتن‌داری شد.

 در پایان این یادداشت آمده است، تغییر مواضع اماراتی‌ها همان‌گونه که در سفر طحنون بن زاید آمده است، بر پایه تجربیات قبلی و توانایی این کشور در عدم قطع طناب‌های ارتباط حتی در شرایط منطقه‌ای دشوار و به‌منظور توازن روابط خود با بازیگران به شدت متخاصم منطقه علیه یکدیگر از جمله ایران و رژیم صهیونیستی است./فارس