صاحب‌خبر -  امروزه یکی از موارد شایعی که در اکثر خاک های مزارع و گلخانه های ایران با آن مواجه هستیم شوری خاک می باشد که به عنوان یکی از عمده ترین مشکلات تهدید کننده حاصلخیزی خاک­های کشاورزی مطرح می باشد.

شوری خاک یکی از مهم ترین عوامل محدود کننده کشت محصولات بوده و بیش از 50 درصد اراضی آبی دنیا دچار مسائل شوری می باشد که در پایان میزان عملکرد محصولات کشاورزی را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد.

سطح زیادی از 950 میلیون هکتار از اراضی شور کره ی زمین، در نواحی خشک و نیمه خشک قراردارد.

حدود 90 درصد از خاک های ایران در مناطق خشک و   نیمه خشک قرار گرفته اند.

هر ساله بالغ بر 10 میلیون هکتار بر سطح این اراضی افزوده می شود، به گونه­ای که نیمی از کل 300 میلیون هکتار زمین­های کشاورزی با مشکل شوری و قلیائیت روبرو هستند.

با وجود اینکه خاک های مبتلا به نمک بخش قابل توجهی از اراضی مناسب برای کشاورزی در مقیاس جهانی را پوشش می­دهند و از این رو برنامه ریزی دقیق برای استفاده بهتر از این اراضی با تکیه بر اصول کشاورزی پایدار امری ضروری است.

یکی از عوامل در کاهش توان بیولوژیکی خاک و از بین رفتن پوشش گیاهی و در نهایت ایجاد شرایط مناسب جهت توسعه بیابان، شور شدن خاک می باشد.

در نواحی خشک و نیمه خشک، آب عمده ترین عامل محدودیت کشاورزی است.

در اکثر مناطق ایران به دلیل کمبود جریان های سطحی، فشار عمده بر آب های زیر زمینی وارد می شود.

 عدم رعایت نکات فنی در بهره برداری از آبهای زیر زمینی  و برداشت بیش از حد از آنها، سبب افت آب زیر زمینی در بسیاری از نقاط به خصوص در مناطق خشک و نیمه خشک شده است.

افت سطح سفره، به همراه عواملی نظیر خصوصیات مواد مادری، کیفیت آب آبیاری و وجود سخت لایه ها منجر به افزایش شوری خاک می­گردد.

شور بودن خاک به صورت تجمع بیش از حد نمک ها در پروفیل خاک تعریف می­شود، به طوری که باعث کاهش رشد گیاه می­شود.

پدیده­ی شور شدن اراضی، افزون بر نابود کردن پوشش گیاهی و کاهش تولید گیاه، عامل تخریب منابع طبیعی و فرایند بیایان زایی است.

شور شدن نه تنها یکی از عوامل بیابانی شدن است، بلکه دارای تاثیر مستقیمی در گسترش بیابان­ها است.

شور شدگی آب و خاک تحت دو عامل طبیعی و انسانی صورت می­گیرد که مهمترین عامل طبیعی آن سازندهای زمین شناسی و گنبدهای نمکی موجود در منطقه می باشند.

نمک های حاصل از آنها یا از طریق آب یا باد به مناطق دیگر حمل شده و گسترش می­یابند.

از عوامل انسانی که باعث تشدید این پدیده می­شود می توان به آبیاری غلط و سیستم های زهکشی نامناسب اشاره کرد.

استفاده بی رویه از آبهای زیرزمینی شور، آبیاری به روش غلط، سیستم های زهکشی  نادرست به دلیل ممانعت از خروج آب شور و غیره موجب تجمع نمک در نیمرخ بستر خاک می­شود.

شوری خاک بر خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی آن اثرات زیادی دارد، از آنجایی که حفاظت خاک و بازسازی و احیای خاک های شور و سدیمی یکی از جدی ترین نگرانی های کشاورزی در سراسر جهان است بنابراین اصلاح خاک تحت تاثیر شوری، که املاح محلول آنها در رشد گیاه موثر می باشد بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

شوری خاک را بر اساس پارامتری به نام قابلیت هدایت الکتریکی EC تعیین می کنند. دستگاهی به نام EC متر شوری خاک را اندازه گیری می کند.

خاک هایی که EC آنها بیشتر از ds/m 4 باشد خاک شور تلقی می شوند.

گیاهان نسبت به شوری خاک دارای درجه حساسیت متفاوتی هستند. برخی گیاهان مقاوم به شوری و برخی حساس هستند.

آب ها و خاک هایی که نسبت مقدار سدیم در آنها نسبت به سایر کاتیون ها زیاد باشد، سدیمی می­نامند که میزان ظرفیت تبادل کاتیونی ESP بالایی دارند.

سدیمی شدن خاک باعث از هم گسیختگی ساختمان خاک (دیسپرس شدن)، تخریب خاک و فرسایش خاک و شوری موجب ایجاد خشکی فیزیولوژیکی، عدم تعادل تغذیه ای و سمیت برای گیاه می گردد.

 در خاک های سدیمی مشکل اصلی، کاهش نفوذپذیری خاک نسبت به ورود آب، هوا و ریشه­ی گیاه، کاهش تهویه در اطراف ریشه گیاه، افزایش  pHخاک و در نتیجه غیرقابل استفاده شدن بعضی عناصر غذایی لازم برای گیاه مانند فسفر، آهن، روی، مس، منگنز و ... و تشدید فرسایش در خاک است.

بنابراین وجود املاح فراوان و سدیم از معضلات اصلی خاک های مناطق خشک و نیمه خشک می باشد.

استفاده از بهسازهای آلی و معدنی و اصلاح کننده ها به عنوان راهکار اساسی برای تسریع و اصلاح این خاک ها به شمار می رود.
 
از جمله مشکلات خاک­های شور، کاهش آب قابل استفاده­ی گیاه، کاهش درصد جوانه زنی بذر، مسمومیت گیاه و نا­متعادل بودن عناصر غذایی در گیاه است.

بافت خاک، وضعیت ژئومورفولوژی منطقه، مقدار شوری آب زیر زمینی، مقدار آب آبیاری، غلظت املاح و ترکیب کاتیونی و آنیونی آب آبیاری از جمله موارد موثر در شور شدن اراضی است.

کاتیون­ها و آنیون­های سدیم، کلسیم، منیزیم، کلرید، سولفات، بی کربنات، کربنات، نیترات و .... و نمک های محلول متشکل از این یون ها باعث شوری منابع آب و خاک می شود.

وجود نمک زیاد در منطقه­­ی فعالیت ریشه های گیاه در خاک برای سلامت گیاه مضر است.

از جمله راه های ورود املاح به خاک :

• بالا آمدن املاح محلول در آب های زیر زمینی در نتیجه تبخیر شدید
  
  ورود املاحبا آب آبیاری لب شور در اراضی تحت آبیاری
  
  ورود املاح از طریق نزولات جوی
  
  کیفیت نامطلوب آب آبیاری
  
  خاک هایی با زهکشی ضعیف

 
شرایط شوری بالا در خاک های کشاورزی و آب آبیاری نیز گیاه را با تنش شوری مواجه می کند و یکی از مشکلات اساسی تولید محصولات کشاورزی است.

وقوع تنش شدید و یا ادامه آن برای مدت طولانی، ممکن است منجر به ایجاد وضعیت غیرقابل تحمل متابولیک در سلول های گیاهی گردد و از آنجا که درگیاهان مختلف میزان تحمل متفاوت است، این تغییرات موجب کاهش رشد و در شرایط ویژه منجر به مرگ گیاه می­گردد.

گیاه با قرار گرفتن در محیط شور با منفی شدن پتانسیل اسمزی محلول خاک و انباشتگی یون هایی مانند سدیم صدمه می بیند. آبیاری در زمین های کشاورزی باعث انتقال نمک به ناحیه ریشه و در نتیجه افزایش فشار اسمزی و کاهش جذب عناصر غذایی توسط گیاه و کاهش محصول می گردد.

دسترسی بسیار محدود گیاهان به آب در اثر فشار اسمزی بالای ناشی از تجمع نمک­ها در خاک و هدایت هیدرولیکی ضعیف ناشی از پراکندگی ذرات خاک به دلیل وجود سدیم زیاد، از مهمترین مشکلات خاک های شور و سدیمی برای تولید محصول است.

اصلاح خاک شور و سدیمی به چه روشی انجام میشه؟

اصلاح یک خاک سدیمی یا خاک شور و سدیمی مستلزم حذف سدیم از فاز تبادلی و وارد کردن آن به فاز محلول توسط کاتیون دو ظرفیتی مثل کلسیم است که در پی آن با انجام آبیاری و شستشوی کامل خاک، املاح محلول نیز از پروفیل خاک خارج می شوند.

یکی از اصلی ترین عملیات اصلاحی، آبشویی به تنهایی یا به همراه احداث شبکه های زهکشی برای شوری زایی خاک های شور است.

در واقع تنها راه چاره برای بهسازی خاک شور، آبشویی نمک ها از ناحیه رشد ریشه گیاهان است.

برای آبشویی کمترین میزان آب لازم برای اینکه نمک اضافه را از منطقه فعالیت ریشه به بخش های پایین تر خاک منتقل بشود  تا گیاه بتواند به فعالیت و رشد خود ادامه دهد.

بنابراین نمک شویی در منطقه اطراف ریشه به کمک آبیاری زیاد و زهکشی مناسب یکی از روش های کاربردی احیا مناطق شور است.
 
امروزه راهکارهای متعددی برای مقابله با شوری خاک وجود دارد، از جمله شستشوی نمک از سطح خاک و انتقال به ناحیه ای پایین تر از منطقه ریشه­ی گیاهان، افزایش پایداری گیاهان در برابر شوری خاک از طریق به نژادی و استفاده از گیاهان بومی مناطق شور برای مقابله با مشکل شوری بیش از حد خاک وجود دارد.

اصلاح خاک های شور به وسیله­ی آبشویی املاح، توسعه سیستم زهکشی، کشت گیاهان با ریشه عمیق و استفاده از مواد اصلاح کننده شیمیایی مثل ترکیب آلی کلسیمی(ضد شوری دی سالین) و اصلاح کننده های آلی امکان پذیر است.

از جمله  راه های کنترل شوری و قلیائیت خاک ها، افزودن ماده آلی و معدنی به خاک و آبشویی می باشد.

استفاده از ترکیبات ضد شوری با داشتن ترکیبات کلسیمی از پرکاربرترین مواد شیمیایی برای اصلاح خاک های شور و سدیمی هستند که قادر به جایگزین کردن سدیم تبادلی با کلسیم یا دیگر عناصر مشابه موجود در خاک هستند.

اصلاح این خاکها شامل تأمین مقادیر مناسبی از یون کلسیم برای جایگذین کردن سدیم در مکان های تبادلی ذرات خاک است.

به منظور جلوگیری از سدیمی شدن مجدد خاک، سدیم خارج شده از مکان های تبادلی بایستی توسط مقادیر کافی آب از محیط ریشه گیاه خارج شود.

استفاده از مواد آلی در خاک­ها سبب افزایش ظرفیت تبادلی CEC و جذب بیشتر کاتیون­های مثل کلسیم، منیزیم و پتاسیم نسبت به سدیم می­شود.

در مقابل افزودن اصلاح کننده­های آلی منجر به افزایش آبشویی سدیم و کاهش درصد سدیم تبادلی ESP  می­شود.

به طور کلی کاربرد اصلاح کننده در خاک های شور می تواند به وسیله بالا بردن مقدار عناصر غذایی خاک و فراوانی ارگانیسم های خاک، رشد گیاهان مقاوم به شوری را افزایش می­دهد.
 
چه کودی برای اصلاح شوری خاک استفاده کنیم؟

 ضد شوری دی سالین با دارا بودن مواد بهساز (ترکیبات کلسیمی) یک محصول ویژه جهت اصلاح خاک های شور و سدیمی می­باشد.

ترکیبات ویژه موجود در این محصول با بالا بردن ظرفیت تبادلCEC، شوری خاک را کاهش می دهد و در نتیجه ساختمان خاک را بهبود میبخشد. کلسیم موجود در این محصول درصد سدیم قابل تبادل ESP را تا محدوده مناسب برای محصولات کاهش می دهد و کلسیم با مولکول های دارای سدیم درخاک پیوند برقرار می­کند و باعث حذف سدیم اضافی از خاک و کاهش میزان شوری در خاک می گردد.

ترکیب دی سالین باعث افزایش میزان ماده آلی و بهبود ساختمان خاک می­ شود و به دلیل وجود کلسیم در این ترکیب، باعث افزایش مقاومت در دیواره سلولی گیاه و افزایش کیفیت محصول خواهد شد.

از دیگر مزایای این محصول می­توان به افزایش قابلیت جذب عناصر غذایی، افزایش تهویه و متعادل نمودن pH اشاره کرد.

در این مقاله آموزشی سعی کردیم به تمام مواردی که در ارتباط با شوری خاک و آسیب های آن هستند، اشاره کنیم.

داشتن برنامه دقیق غذایی و توصیه کودی باعث اصلاح خاک و تولید محصولات با کیفیت می شود.

برای دریافت مشاوره کشاورزی، باغبانی، و گیاهپزشکی کافیست با کارشناسان و متخصصان بنیفر شاپ (www.benifershop.com) در ارتباط باشید و از خدمات رایگان ما استفاده کنید.∎​