همچنین تحلیل‌ها نشان می‌دهد که عراق هم از خرید سیب‌زمینی‌های ایرانی خودداری کرده و نیاز خود را از طریق کشورهای دیگر برطرف می‌کند. همزمان با بازگشت محصولات کشاورزی صادر‌شده از ایران به کشور، بخش‌خصوصی از همان ابتدا واکنش نشان داد و نگرانی خود را نسبت به از دست دادن بازارهای هدف و زیان کشاورزان ابراز کرد.

مسوولان وزارت جهادکشاورزی و سازمان توسعه‌تجارت هم نسبت به این موضوع واکنش نشان داده‌اند. در این داستان، برخی توپ را در زمین وزارت جهادکشاورزی می‌اندازند و برخی نیز وزارت بهداشت را مقصر می‌دانند. برخی هم عنوان می‌کنند که کشورهای هدف بدون اطلاع قبلی قوانین و استانداردها را عوض می‌کنند و البته در این میان کم‌دانشی نسبت به استانداردهای کشورهای هدف هم موضوعی بود که مطرح شد. اگرچه برخی اظهارات نشان از قصور وزارت بهداشت دارد، اما هنوز از سوی این وزارتخانه واکنشی در این مورد صورت نگرفته است.

 سیب‌زمینی‌ها و نخل‌ها به ایران برگشتند

چندی پیش خبری از بازگشت ۳ هزار و ۵۰۰ تن سیب‌زمینی وارداتی از ایران و پاکستان از سوی دولت ازبکستان منتشر شد که مقامات این کشور، مرجوع کردن این محصول را به دلیل وجود آلودگی خطرناک عنوان کردند. البته بخشی از سیب‌زمینی‌ها از سوی ازبکستان معدوم شد و مقامات این کشور هشدار دادند که در صورت تکرار این اتفاق، واردات سیب‌زمینی از ایران و پاکستان را به‌طور کلی ممنوع خواهند کرد. علاوه‌بر این، کشور عراق هر ساله سیب‌‌زمینی مورد نیاز و کمبود داخلی خود را از بازار ایران تامین می‌‌کرد، اما طی سه سال اخیر به دلیل بالا‌بودن میزان مصرف سموم و کودهای شیمیایی و باقی‌مانده نیترات در این محصول، از واردات سیب‌‌زمینی از ایران خودداری می‌‌کند. این در حالی است که معاون امور تولیدات گیاهی وزارت کشاورزی تاکید دارد که کشور عراق تنها به دلیل حمایت از تولید داخل خود، از واردات این محصول جلوگیری می‌‌کند. حال آنکه عراقی‌ها در این مدت سیب‌زمینی موردنیاز خود را از کشورهای دیگر تامین می‌کنند. همچنین بیش از ۶۵۰ تن نخل و نهال خرما که از ایران به قطر صادر شده بود نیز از سوی این کشور پذیرفته نشد و با وجود صادرات صورت‌گرفته تعداد کل نخل‌‌های صادر‌شده به ایران برگشت خورده است. حال از مجموع حدود ۵۸۸ اصله نخلی که به قطر صادر و برگشت خورده بود ۲۹۸ اصله وارد ایران شده و مابقی با گذشت بیش از ۷۰ روز از اظهار اولیه، در اسکله مانده و هنوز تعیین‌تکلیف نشده است.

البته مهدی قائمیان، معاون قرنطینه و بهداشت گیاهی سازمان حفظ نباتات کشور اعلام کرد که در گواهی بهداشتی نخل‌‌هایی که به قطر صادر شده دستکاری شده و بخش حقوقی پیگیری می‌کند. به گفته او، گواهی بهداشتی که در سازمان جهادکشاورزی بوشهر صادر شده با چیزی که قطر برای ما ارسال کرده، متفاوت است. یعنی بعد از صدور گواهی بهداشت گیاهی یک نفر در آن تغییراتی اعمال کرده و تحویل کشور قطر داده است. البته او بازگشت سیب‌زمینی‌های ایرانی از ازبکستان را نپذیرفته بود و آن را تکذیب کرده بود.

 بازگشت فلفل‌های ایرانی

حال موضوع باقی‌ماندن سموم در محصولات کشاورزی پای فلفل‌‌های صادراتی ایران به روسیه را هم به این داستان باز کرد. این مساله البته در مورد محموله هندوانه و کشمشی که به دیگر بازارها فرستاده شده بود نیز تکرار شده‌‌ بود. رضا نورانی، رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران در خبری اعلام کرده است که روسیه فلفل وارداتی از ایران را با ادعای‌‌ نداشتن گواهی‌نامه باقی‌مانده سموم کشاورزی، مرجوع کرده است. نورانی دراین‌باره توضیح داده است که فدراسیون روسیه نامه‌ای به رئیس گمرک داغستان نوشته و تاکید کرده است که واردات فلفل‌‌ از ایران به دلیل آنچه نقض مکرر استانداردهای بهداشتی عنوان شده است، انجام نشود. در بخشی از نامه به فلفل اشاره شده است و در بخشی دیگر از آن ظاهرا عنوان محصولات کشاورزی آمده است. به گزارش اتاق ایران، گلخانه‌‌دارانی که به پشتوانه تقاضا در بازار روسیه، اقدام به سرمایه‌‌گذاری در تولید این محصول کرده ‌‌بودند با خطر ورشکستگی مواجه هستند.

بازگشت فلفل‌های صادراتی با واکنش‌های مختلفی از سوی دولتی‌ها و بخش‌خصوصی مواجه شده است. هادی تیزهوش، رئیس اتاق ایران و روسیه گفته است که وزارت بهداشت در مورد آزمایش و نظارت بر محصولات صادراتی کمکی نمی‌کند. البته به گفته او وزارت جهاد‌کشاورزی و وزارت بهداشت ایران مذاکرات و مکاتباتی با وزارت کشاورزی فدراسیون روسیه انجام داده‌اند. مسعود بصیری، سرپرست دفتر توسعه صادرات وزارت جهاد‌کشاورزی نیز اعلام کرده است که سازمان غذا و دارو موظف به نظارت بر این موضوع است که تاکنون اقدامی در این زمینه انجام نداده است.

طبق آخرین اطلاعات، حدود ۱۰۰ کامیون فلفل برای صادرات در آستارا هستند و سفارت در حال پیگیری برای حل این مشکل بوده تا صادرات به روال عادی برگردد. طبق اعلام رئیس‌کل سازمان توسعه تجارت ایران، با هماهنگی وزارت امورخارجه مراتب اعزام تیم دیپلماسی اقتصادی جهت رفع مشکلات و عقد تفاهم‌نامه به روسیه انجام شده که در هفته جاری صورت می‌‌پذیرد.  

به گزارش سازمان توسعه تجارت ایران علیرضا پیمان‌پاک گفته است: در نشست‌‌های برگزار شده، ضمن بررسی چالش‌های موجود و مذاکرات بین دستگاه‌های ذی‌ربط دو کشور، مقرر شد مذاکرات و مکاتبات با وزارت کشاورزی فدراسیون روسیه توسط وزارت جهاد‌کشاورزی و وزارت بهداشت و درمان ایران انجام شود که مشترکا صورت پذیرفت. همچنین کمیسیونی متشکل از سازمان حفظ نباتات و سازمان غذا و دارو و نماینده اتاق بازرگانی در جهت شتاب‌دهی صدور گواهی‌‌نامه‌‌های مربوطه شکل خواهد گرفت. علاوه‌بر این، با هماهنگی وزارت امورخارجه مراتب اعزام تیم دیپلماسی اقتصادی جهت رفع مشکلات و عقد تفاهم‌نامه در هفته جاری صورت می‌‌پذیرد.  در عین حال‌ درخصوص حل بلندمدت مشکل بازرسی و تایید سلامت محصولات کشاورزی، پیگیری‌‌های مختلفی از طریق سفارت ایران در روسیه و نیز سفیر روسیه در ایران صورت پذیرفته تا پیش از توافق نهایی بازرسی و نظارت بر سلامت و کیفیت محصولات مشکل محدودیت‌‌های فعلی نیز مرتفع شود.

علیرضا نظری، نماینده خمین در مجلس نیز گفته است که بازگشت محصولات کشاورزی از روسیه خسارات جدی به تولیدکنندگان بخش کشاورزی وارد کرده است. به گفته او، بر اساس احکام برنامه ششم و احکام دائمی این مسوولیت با وزارت بهداشت است و انتظار می‌رود ترتیبی اتخاذ شود تا قبل از خروج محصولات از کشور تست نهایی شود تا باعث بازگشت و عودت محصول نشود.

کاوه زرگران، رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی اتاق تهران نیز گفته است: روسیه قوانین سختگیرانه‌‌ای در مورد محصولات غذایی که وارد این کشور می‌شود، اعمال می‌کند و حد مجاز آلاینده‌‌ها در مبادی ورودی به این کشور به‌شدت کنترل می‌شود، ولی در کشور ما محصولات کشاورزی بدون آنکه از نظر میزان آلایندگی مورد‌آزمایش قرار گیرند به بازار عرضه می‌شوند، بنابراین زمانی‌که محصولی مرجوع می‌شود، درمی‌‌یابیم که در مورد استفاده از کود یا آفت‌‌کش‌ها زیاده‌‌روی شده و همین مساله سبب می‌شود که این کالاها از مقاصد صادراتی عودت داده شود. او عنوان کرده است: ‌‌در مورد سطح استاندارد استفاده از سموم، قوانینی وجود دارد اما اجرا نمی‌شود و محصولات کشاورزی با هر میزان آلایندگی از مزرعه برداشت می‌شود و بدون هیچ‌کنترلی به مصرف می‌رسد. سیدمهدی حسینی رئیس انجمن واردکنندگان سم و کود اما روایتی دیگر از این داستان دارد. او در واکنش به بازگشت محموله‌‌های صادراتی فلفل ایران به روسیه گفته است: آنچه که در داخل کشور به‌عنوان سموم تولید می‌شود، از کیفیت مورد‌قبول و انتظار برای مصرف در محصولات صادراتی در بخش کشاورزی برخوردار نیست و این در حالی است که سازمان حفظ نباتات مانع واردات سموم به کشور شده‌‌است. به گفته او، در تولید محصولات کشاورزی در داخل کشور، عمدتا از روی ناآگاهی کشاورزان، از سموم پرخطر استفاده می‌شود؛ به همین دلیل استفاده از سموم پرخطر نیز در تولید محصولات کشاورزی و باغی در داخل ایران، به معضل بزرگی تبدیل شده است که نتیجه آن، در بازگشت محموله‌‌های صادراتی دیده می‌شود. او اظهار کرده است که سازمان حفظ نباتات در حالی مانع واردات سموم باکیفیت و کم‌‌خطر به کشور شده است که این ممانعت باعث تولید سموم و کود بی‌‌کیفیت و عدم‌رقابت در این بازار شده است. برای گذر از مشکلات پیش‌آمده و عدم‌بازگشت محصولات کشاورزی صادراتی ایران از بازارها، سازمان حفظ نباتات باید ممانعت خود از واردات سموم خارجی را بردارد و به قید فوریت، از مصرف سموم پرخطر در داخل کشور جلوگیری شود. در عین حال کیخسرو چنگلوایی، رئیس سازمان حفظ نباتات در روزهای اخیر در این‌باره اظهار کرده بود که بر اساس قانون، سازمان حفظ نباتات کشور وظیفه نظارت بر آفات، بیماری‌ها و علف‌‌های هرز محصولات کشاورزی را دارد و در هیچ مقوله‌‌ دیگری یعنی بررسی فلزات سنگین، باقی‌مانده سموم، نیترات و... نقشی ندارد. در حقیقت نظارت بر این موارد بر عهده سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت است. باید تمام محصولاتی که عرضه می‌شود مورد بررسی قرار گیرند و اگر میزان سم باقی‌مانده در آنها بالاتر از حد مجاز بود، اجازه توزیع به آنها داده نشود. البته او به این نکته نیز اشاره داشته که بحث کشور روسیه این نیست که چرا فلفل‌‌های باقی‌مانده سموم کشاورزی دارند بلکه آنها می‌گویند در تولید این محصولات از سمومی استفاده شده که مورد قبول این کشور نیست. معاون وزیر جهاد‌کشاورزی عنوان کرده است که باید محصولات در مبدا یعنی در استانی که تولید می‌شوند بررسی شوند و اگر تاییدیه استانی نگرفت، توزیع صورت نگیرد.

  نکته آخر

عودت پی‌در‌پی محصولات ایرانی از مقاصد صادراتی زنگ خطری است برای صدور محصولات کشاورزی و از دست رفتن بازارهای هدف. بازار‌هایی که شاید سال‌ها برای به‌دست آوردن آنها وقت گذاشته شده و از دست رفتنشان به ضرر صادرات ایران است. اینکه سیب‌زمینی برگردد یا فلفل و نخل، چندان مهم نیست؛ مهم آن است که اولا ممکن است این روند به سایر محصولات کشاورزی ایرانی نیز سرایت کند و بازارهای کشاورزی ایران از دست برود. دومین موضوع نیز اهمیت اهمیت مسوولیت‌پذیری دستگاه‌های ذی‌ربط است، از این‌رو نباید این دست اتفاقات را نادیده گرفت و نسبت به آن بی‌اهمیت بود.