قرارداد سوآپ گاز با ترکمنستان است

احیای دوباره دیپلماسی انرژی

گروه انرژی -قرارداد سه‌جانبه سوآپ گازی ایران، ترکمنستان و آذربایجان در حاشیه نشست سران کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی (اکو) امضاء شد. به گزارش مناقصه‌مزایده، به عقیده برخی کارشناسان حوزه انرژی این قرارداد از لحاظ اقتصادی و اثرگذاری منطقه‌ای و جهانی، به سود کشور بوده و باعث افزایش درآمد ایران در شرایط تحریم می‌شود. در این قرارداد سالانه نزدیک به 1.5 تا دو میلیارد مترمکعب گاز از طرف ترکمنستان و منطقه سرخس دریافت و از آستارا تحویل آذربایجان می‌شود. این قرارداد در حقیقت مناسبات انرژی مطلوبی است که محقق شده است. به موجب این قرارداد، ایران گاز مصرفی مورد نیاز پنج استان خراسان‌رضوی، شمالی و جنوبی، گلستان و سمنان را به‌عنوان حق انتقال برداشت خواهد کرد. در این باره سیدموسی موسوی؛ عضو کمیسیون انرژی مجلس، امضای قرارداد سه‌جانبه سوآپ گاز را نشانه دیپلماسی قوی انرژی دولت سیزدهم دانست و گفت: دیپلماسی اقتصادی و انرژی امروز دیگر از آن حالت انفعالی خارج شده و وزارت نفت به‌طور جدی در زمینه فروش نفت و قراردادهای جدید فعال شده است. وی افزود: امضای قرارداد بزرگ گازی میان ایران، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان در حاشیه نشست سران کشورهای عضو اکو (سازمان همکاری‌های اقتصادی)، رخدادی مهم در عرصه اقتصادی و سیاسی به شمار می‌آید که می‌تواند منافع مهم و تأثیرگذاری را برای ایران در سایه همکاری‌های منطقه‌ای به همراه داشته باشد. عضو کمیسیون انرژی مجلس، به ابعاد راهبردی قرارداد سه‌جانبه سوآپ گاز اشاره و تصریح کرد: این قرارداد می‌تواند نقش راهبردی ایران را پُررنگ و آن را به جایگاه واقعی خود نزدیک کند، همچنین بیانگر شکست بن‌بست پنج ساله دیپلماسی انرژی با همسایگان است. موسوی؛ بیان کرد: ورود ایران به یک قرارداد سه‌جانبه تأمین انرژی و قرار گرفتن کشور در مسیر راهبردی انتقال گاز، می‌تواند در آینده ضمن افزایش همکاری‌های منطقه‌ای، از بروز تنش‌های سیاسی با همسایگان نیز جلوگیری کند. در این زمینه محمدصادق جوکار؛ مدیر مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی، گفت: مهم‌‌ترین مزیت تبدیل شدن کشور به هاب انرژی منطقه را می‌توان ابعاد فرااقتصادی آن دانست. در واقع وقتی کشور در وضعیت تأمین و عبور انرژی منطقه دیگری قرار می‌گیرد، تأمین امنیت شما تبدیل می‌شود به دغدغه بقیه کشور‌ها در کنار این بحث، منافع مالی و حق انتقالی است که از این طریق نصیب کشور می‌شود نیز حائزاهمیت است. جوکار؛ با اشاره به قرارداد اخیر سوآپ گازی میان سه کشور ترکمنستان، ایران و آذربایجان گفت: یک ویژگی مثبت این قرارداد این است که سوآپ هست و ترانزیت نیست. در سوآپ شما نیازی به زیرساخت جدیدی ندارید و با همین شبکه سراسری گازرسانی کشور می‌شود سوآپ را انجام داد. اما ترانزیت نیاز به خط انتقال گاز دارد و زمان‌بر و هزینه‌بر است. مدیر مؤسسه مطالعات انرژی، ادامه داد: همین ویژگی باعث می‌شود توانایی ایران برای سوآپ به کشورهای مختلف نیز اثبات شود و متناسب با وضعیت عرضه و تقاضای منطقه، شکل‌های مختلفی از سوآپ را بتوانیم در دستور کار داشته باشیم. وی تأکید کرد: اولویت ما به‌طور قطع حفظ سهم گاز کشور از بازارهای منطقه است، اما اگر در شرایطی این امر امکان‌پذیر نبود یا بیش از ظرفیت صادراتی خودمان تقاضا وجود داشت، می‌شود از مزیت شبکه گازی خودمان بهره ببریم و سوآپ کنیم. به‌طور مثال سوآپ گاز از ترکمنستان به پاکستان و یا از سوآپ نفت از نکا به جاسک از جمله فرصت‌های پیش‌روی کشور برای گسترش ژئوپلتیک انتقال منطقه است. جوکار؛ با اطمینان گفت: قرارداد اخیر هیچ تأثیری بر صادرات گاز کشور به نخجوان ندارد زیرا آن تحت یک قرارداد و ضوابط دیگری است. البته لازم به ذکر است که رئیس‌جمهور ترکیه نقشه‌ای هم برای ربودن دست ایران از نخجوان با خط انتقالی که در حال تکمیل شدن است دارد و باید برای آن هم تدبیری شود ولی این موضوع ربطی به قرارداد اخیر ندارد. جوکار؛ در پایان تأکید کرد: قرارداد سوآپ اخیر مقدمه‌ای برای احیای رابطه استراتژیک ایران و ترکمنستان است و به این منظور هفت، هشت گام دیگر باقی مانده است. در حال‌حاضر نمی‌توان گفت؛ با ابعاد فعلی قرارداد سوآپ امنیت انرژی مناطق شمالی و شمال‌شرقی تأمین می‌شود ولی در آینده و با افزایش واردات گاز از این کشور می‌توان این چشم‌انداز را مدنظر قرار داد. هادی بیگی‌نژاد؛ عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، بیان داشت: سوآپ گازی ایران، ترکمنستان و آذربایجان نشانه شکست بن‌بست دیپلماسی انرژی با همسایگان است. وی افزود: امضای این قرارداد نشان داد که برای انجام بعضی از کار‌ها باید اراده آن را هم داشته باشیم، وزارت نفت نشان داد اراده‌ای قوی برای انجام چنین توافق‌هایی دارد. این قرارداد هم از جنبه اقتصادی برای ما سودمند خواهد بود و هم به تحکیم روابط دوستانه با کشورهای همسایه کمک می‌کند، هرچند روابط اقتصادی با همسایگان باید بیش از این توسعه یابد. همچنین منصور معظمی؛ معاون پیشین بازرگانی و امور بین‌الملل وزارت نفت، گفت: امضای قرارداد جدید گازی اتفاقی مبارک بود که سبب احیای روابط اقتصادی با ترکمنستان شد، تجارت گاز با ترکمن‌‌ها از اولویت‌های ویژه ایران است و نیازی به مناقشه با این کشور نبود. وی اظهار کرد: تجارت گاز موضوعی دوبعدی است و افزون بر اینکه منجر به افزایش درآمد ارزی می‌شود، قدرت چانه‌زنی کشور‌ها در صحنه سیاسی بین‌المللی را نیز افزایش می‌دهد و به‌نوعی همگرایی و وابستگی سیاسی متقابل را نیز به همراه دارد. معظمی؛ گفت: به بیان دیگر ایران می‌تواند با توسعه تجارت گاز، کشوری را به منابع گازی خود وابسته کند که این موضوع از این جهت ارزشمند است که وابستگی سیاسی برای طرف مقابل ایجاد می‌کند. وقتی کشوری به تجارت گاز با ایران وابسته شد در مناسبات سیاسی، اقتصادی و حتی اجتماعی خود تلاش می‌کند که ایران را از خود نرنجاند تا در تأمین نیاز خود از طریق ایران دچار مشکل نشود. وی افزود: تجارت انرژی از جمله مقوله‌هایی است که علاوه بر تأمین نیاز ارزی برای کشور، از منظر ژئوپلیتیک نیز منجر به تقویت قدرت سیاسی ایران می‌شود. پس تا الان هرچقدر از توسعه تجارت انرژی و به‌خصوص گاز عقب مانده‌ایم و کار‌ها را زمین گذاشته‌ایم، بدین معناست که فرصت‌سوزی کرده‌ایم. فرصت توسعه تجارت گاز در گذشته برای ایران وجود داشت، اما به دلایلی از فرصت‌‌ها استفاده نکردیم.