مقاومت ۱۵ درصد ایرانی‌ها مقابل واکسن کرونا
احتمال تزریق دوز یادآور به همه افراد در سال ۱۴۰۱
یاسر مختاری
در حالی میزان تزریق واکسن در ایران از مرز 100 میلیون دوز می‌گذرد که به گفته مسئولان تا امروز بخش کمی از واکسن‌های تولید داخل در سبد واکسیناسیون کشور قرار گرفته است.
بهمن‌ماه سال گذشته بود که واکسیناسیون کرونا در ایران با واکسینه کردن کادر درمانی حاضر در آی‌سی‌یوهای کرونا آغاز شد. از آن زمان تا امروز ۵۶ میلیون و ۱۳۵ هزار و ۵۲۴ نفر دوز اول، ۴۳ میلیون و ۳۹۶ هزار و ۲۹۶ نفر دوز دوم و ۶۴۳ هزار و ۱۷ نفر، دوز سوم واکسن کرونا را تزریق کرده‌اند و مجموع واکسن‌های تزریق شده در کشور به ۱۰۰ میلیون و ۱۷۴ هزار و ۸۳۷ دوز رسیده است. با این حال هنوز دغدغه‌ها و پرسش‌هایی در مورد میزان اثرگذاری واکسن‌ها، عوارض آنها، نحوه دریافت کارت واکسن وجود دارد.
محسن زهرایی، رئیس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت در یک نشست رسانه‌ای که روز چهارشنبه 26 آبان‌ماه در وزارت بهداشت برگزار شد، با اشاره به پیش‌بینی‌ها در مورد آینده کرونا در ایران و جهان، گفت: «۲۵۰ سال قبل زمانی که آبله، طاعون و وبا شیوع پیدا کرد، مردم کاری از پیش نمی‌بردند اما این بیماری‌ها نسل بشر را منقرض نکرد بلکه آنقدر افراد مبتلا شدند که دیگر بیماری به شکل بومی در ‌آمد. در مورد کرونا هم این اتفاق می‌تواند رخ ‌دهد و اگر کاری نکنیم همان اتفاق می‌افتد اما با دسترسی به واکسن ابزاری برای جلوگیری از شرایط سخت داریم.»
زهرایی تاکید کرد: «باید تعداد افراد آسیب دیده را کاهش دهیم. واکسیناسیون در سالمندان که مرگ و میر بیشتری داشتند و سیستم ایمنی ضعیف‌تری هم داشتند، موثر واقع شد؛ البته از ابتدا عنوان نشد هرکسی که واکسن بزند مرگ و میرش صفر می‌شود. اگر واکسیناسیون انجام نمی‌شد شرایط سخت‌تر بود و این نشان می‌دهد واکسن در سلامت جامعه موثر است و بحث چرخش ویروس با افزایش واکسیناسیون تغییر کرده است و اگر واکسیناسیون انجام نمی‌شد روند بیماری افزایش می‌یافت.»
وزن موافقان و مخالفان واکسن
وی گفت: «واکسن سهم و حق مردم است و اگر کسی تزریق نکند از سهم خود گذشته است. باید اثرگذاری تزریق واکسن را به مردم نشان دهیم. هنوز ۱۵ درصد افراد را باید تشویق کنیم برای واکسن بیایند و باید همه مردم جامعه را برای واکسیناسیون پوشش دهیم. ممکن است برخی بگویند تنها راه مقابله با بیماری واکسن نیست، درست است اگر خود را در خانه قرنطینه کامل کنند مبتلا نمی‌شوند اما آیا این کار میسر است؟ نمی‌شود جامعه را تعطیل کرد و واکسیناسیون انجام نداد.»
وی افزود: «تقریبا ۸۵ درصد مردم واکسن زدند و ۱۵ درصد واکسن نزدند اما در حال پیشرفت هستیم و اگر موج دیگری، بیاید مابقی به سرعت مراجعه می‌کنند. وزن موافقان و مخالفان را درنظر بگیریم. اینکه بگوییم موافقان تزریق واکسن که ۹۵ درصد هستند را یک سو و مخالفان ۵ درصدی را یک سو قرار دهیم و مناظره شکل گیرد، هویت بخشی به مخالفان واکسن است که سبب گمراهی بیننده و شنونده می‌شود.»
وی همچنین درباره میزان واکسنی که تاکنون در اختیار وزارت بهداشت قرار گرفته است، گفت: «برنامه‌ریزی وزارت بهداشت برای واکسیناسیون جمعیت هدف یعنی ۱۰۰ درصد گروه هدف است که فعلا بالای ۱۲ سال است. بر این مبنا میزان واکسن مورد نیاز تا پایان سال تامین شده است. تا امروز سینوفارم ۱۳۱ میلیون دوز، اسپوتنیک ۴ میلیون دوز، واکسن کووکسین بهارات یک میلیون و ۱۲۵ هزار دوز، آسترازنکا ۱۲ میلیون دوز، برکت ۱۱.۵ میلیون دوز و پاستوکووک یک میلیون و ۷۰۰ هزار دوز و پاستوکووک پلاس ۲۰۰ هزار دوز دریافت شده است. واکسن اسپایکوژن هم در دو محموله نزدیک ۶ میلیون واحد مصرف دریافت کردیم. از واکسن فخراوَک و کووپارس هنوز چیزی تحویل داده نشده است.»
رئیس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت سرنوشت سایر واکسن‌های تولید داخل که در حال ورود به مراحل کارآزمایی بالینی هستند، اظهار کرد: «تولید داخلی نقطه قوتی است ولی اگر قرار باشد همه چیز به این امر گره بخورد با توجه به زمان‌بر بودن مسئله ممکن است زمان زیادی را از دست دهیم‌. جمع واکسن‌های داخلی که تاکنون به ما تحویل داده شده است حدود ۱۷ میلیون دوز است که کفاف نیاز ما را نمی‌داد و نیاز به واردات داشتیم. برای ادامه کار، واکسن داخلی استفاده می‌شود ولی نمی‌توانستیم صبر کنیم. واکسن‌هایی که هنوز به کارآزمایی بالینی نرسیدند سرمایه تولیدکنندگان است و اگر خط تولید را برای بلندمدت در نظر بگیرند سوددهی خواهد داشت.»
وی درباره تزریق دوز یادآور نیز گفت: «کارکنان نظام سلامت، کارکنان مراکز نگهداری معلولین جسمی و ذهنی، جانبازان بالای ۵۰ درصد و... باید بعد از ۶ ماه از تزریق دوز دوم واکسن یادآور دریافت کنند همچنین کسانی که واکسن‌های با پلاتفرم ویروس غیر فعال مانند سینوفارم، برکت و بهارات دریافت کردند نوبت سوم را پس از ۴ ماه، تزریق کنند. بر مبنای این نیاز در مجموع نزدیک ۱۶۷ میلیون دوز تامین شده که پاسخگوی نیاز برآورد شده فعلی ما است. برای ۱۴۰۱ هم احتمالا نیاز باشد همه مردم را یک نوبت دوز یادآور تزریق کنیم ‌که با ظرفیت تولید داخل پیش‌بینی می‌کنیم نیازی به واردات نباشد.»
زهرایی در رابطه با آمبولی یا سکته پس از دریافت واکسن نیز گفت: «درمورد آمبولی ریه یا سکته مغزی پس از دریافت واکسن باید دید با چه شرایطی مواجه هستیم. در ۲۰ درصد مبتلایان کرونا حوادث تروما آمبولی گزارش شده است. در مقایسه این افراد با بروز حوادث آمبولی در افرادی که واکسن آدنوویروسی تزریق کردند می‌بینیم که در گروه سنی بالای ۵۰ سال این عوارض یک نفر در ۱۰۰ هزارنفر و در گروه سنی پایین تر یک نفر در هر ۵۰ هزارنفر است. عارضه صفر نیست بلکه در مقام مقایسه باید دید در صورت واکسن نزدن چه عوارضی داریم که با تزریق واکسن میتوان جلوی آن را گرفت.»
وی گفت: «واکسن به دلیل تحریک سیستم ایمنی تا ۷۲ ساعت اول می‌تواند عوارض جزئی داشته باشد اما اگر فردی ۴ یا ۵ روز بعد دچار سر درد یا ورم و درد پا شد باید به مراکز درمانی مراجعه کند. زیرا اصلا ممکن است در دوره نهفتگی بیماری بوده باشند و کرونا گرفته باشند. خوشبختانه در مطالعات بین‌المللی هم مشخص شده است اکثر افرادی که به دنبال تزریق واکسن دچار آمبولی می‌شوند قابل درمان هستند.»
وضعیت شیوع آنفلوآنزا
زهرایی درباره احتمال همه‌گیری آنفلوانزا نیز گفت: «با پروتکل‌هایی که برای کرونا انجام می‌شود احتمال بروز همه‌گیری آنفلوآنزایی ضعیف است زیرا خود را محافظت می‌کنیم اما گروه‌های پرخطر باید واکسن آنفلوآنزا دریافت کنند.»
وی تاکید کرد: «اگر فردی علائم بالینی بیماری داشت صبر کند و با بهبود علائم برای دریافت واکسن کرونا اقدام کند. بهترین زمان برای واکسن زدن الان است که خیز و پیک بیماری کاهش یافته است. فرصت و زمان برای تزریق واکسن مهم است چون الان بهترین زمان است زیرا نیرو و مراکز بسیج شدند.»
وی افزود: «کسانی که واکسن غیرفعال سینوفارم زدند برای دوز یادآور می‌توانند همان واکسن را تزریق کنند و یا آسترازنکا یا پاستوکووک پلاس تزریق کنند. کسانی هم که واکسن آدنو ویروسی زدند نوبت یادآورشان می‌توانند آسترازنکا یا پاستوکووک پلاس باشد. البته اگر واکسن‌های پروتئین نوترکیب ایرانی دیگرمان تایید شود شاید بتوانند درمورد دوز یادآور استفاده شوند. واکسن‌های داخلی هنوز مجوز برای دریافت خانم‌های باردار را ندارند.»
میزان اثرگذاری واکسن‌های کرونا
علی شریفی زارچی، رئیس مرکز مدیریت و فن‌آوری وزارت بهداشت، با اشاره به شاخص‌های اثرگذاری واکسن اظهار کرد: «در این مورد باید دو مساله را از هم تفکیک کرد تا مردم سردرگم نشوند. وقتی به مقوله فوت می‌پردازیم یک موضوع فوت یا بستری بر اثر عوارض واکسن و موضوع دوم فوت یا بستری بر اثر ابتلا به کرونا بعد از چندین ماه از دریافت واکسن است. هر آنچه از سمت مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات تهیه شد و به اطلاع مردم رسید باید دو کفه ترازو سنجیده شود که اگر فرد واکسن نمی‌زد احتمال ابتلایش چه قدر بود و حال که تزریق کرده احتمال ابتلایش چه قدر است.»
اثرات واقعی واکسیناسیون
زارچی با بیان اینکه اگر واکسن‌ها ایمنی ۱۰۰ درصدی داشتند شرایط ایران و جهان متفاوت بود، اظهار کرد: «در این صورت همه با خیال راحت ماسک را کنار می‌گذاشتند و به زندگی عادی برمی‌گشتند ولی تجربه ایران و بقیه کشورها نشان می‌دهد واکسن ایمنی ۱۰۰ درصد ایجاد نمی‌کند. افرادی هستند که بعد از واکسن چند ماه بعد مبتلا به کرونا شده و فوت کرده است که نکته درستی است اما آیا اگر واکسن نمی‌زد هم احتمال به همین گونه بود. یک مثال این است که وقتی کرونا می‌آید انگار شما را از یک ساختمان پرت می‌کند و این که شما از طبقه اول پرت شوید یا دهم، متفاوت است.»
شریفی زارچی با تاکید بر اینکه واکسیناسیون ریسک فوت ناشی از کرونا را کاهش می‌دهد، اظهار کرد: «این دقیقا چیزی است که بر اساس گزارشات ما به روشنی ارائه شده است. درصد اثرگذاری واکسن تابع سن و شرایط موج بیماری در کشور است و درصد اثرگذاری واکسن در سنین ۲۵ تا ۵۰ سال با مثلا ۵۰ تا ۷۵ سال متفاوت است‌ و صرفا اعلام یک عدد، ساده‌انگاری است.»
شریفی زارچی، بیان کرد: «اثر واکسیناسیون را بر موارد زیادی می‌توان سنجید و چون فوت اتفاق مهمی است، در گزارش میزان اثرگذاری واکسن بر فوت افراد را بررسی کردیم. هر تاریخ مقایسه افراد را به سه گروه تقسیم کردیم، کسانی که واکسن نزدند، کسانی که یک نوبت واکسن زدند و کسانی که دو نوبت واکسن زدند. اگر بخواهید تاثیر واکسیناسیون بر فوت را مشاهده کنید، این را بدانید که اگر در گروه سنی بالای ۷۵ سال واکسیناسیون انجام نمی‌شد، در موج پنجم ۱۰ ها هزارنفر از این گروه سنی بیشتر فوت می‌کردند.»
وی یادآور شد: «برای بررسی آثار هر یک از واکسن‌ها باید به پارامتر زمان تزریق، سن تزریق و شرایط پیک اهمیت داد. نتایجی هم که مشخص شده است عمدتا اثرگذاری واکسن سینوفارم است که سهم بالاتری در تزریق داشته است‌.»
شرایط صدور و اصلاح کارت واکسن
شریفی زارچی در رابطه با تخلفات صورت گرفته در زمینه کارت واکسیناسیون گفت: «برخی کشورها قوانین سختگیرانه‌‍ای در مورد نوع واکسن برای مسافران ورودی به کشورشان اعلام کردند و گفتند فقط برندهایی خاص را می‌پذیرند که همپوشانی آن در کشور ما می‌شود واکسن آسترازنکا. به نظر ما به شدت سیاست محدود کردن نوع واکسن‌ها توسط کشورها جان مردم را به خطر می‌اندازد و مثلا در کارت واکسن فردی ۴ نوع واکسن ثبت شده است که با بررسی‌های بیشتر دیدیم هنوز نوبت تزریق واکسن فرد نرسیده بود، ولی فرد مجبور به تزریق دو واکسن متفاوت از هم بوده است‌ و نوبت سوم و چهارمش ماهیت دوز بوستر هم نداشته است. البته این شرایط فقط مشکل ما نیست و به عنوان مثال بیش از یک میلیارد نفر چینی که واکسن سینوفارم دریافت کردند الان برای ورود به برخی کشورها با محدودیت روبرو هستند.»
وی ادامه داد: «برخی مردم در شرایط ناچاری باید به این سفرها بروند و این شرایط برایشان وجود دارد. نگاه ما این است که سیاست تفکیک نوع واکسن در این افراد جان افراد را به خطر می‌اندازد چون مجبور می‌شوند خارج از نوبت، مجدد واکسن بزنند. از طرفی ویرایش کارت واکسن به سادگی میسر نیست؛ چون ناصادقانه است و کارت واکسن یک سند رسمی کشور است و اگر چنین اتفاقی رخ می‌داد اعتبار کارت واکسن را زیر سوال می‌برد. امکان ویرایش اطلاعات کارت واکسن را فقط محدود به مرکز مدیریت و فناوری اطلاعات کردیم که امکان حذف رکورد داشته باشد آن هم برای افرادی که نوبت اول و دومشان مغایر هم ثبت شده بود؛ در حالی که چنین نبود و نیاز به اصلاح کارت وجود داشت.»
شریفی زارچی یادآور شد: «ضمن اینکه دانشگاه‌های علوم پزشکی باید یک فرم شامل سه امضا از رئیس حراست، رئیس بازرسی و معاون بهداشت ارائه دهد که مطمئن باشیم درخواست ویرایش درست است. بنابراین شرایط دخل و تصرف در کارت واکسن را کاهش دادیم‌. سپس آمدیم دیدیم برخی واقعا برای سفر تحت فشار هستند و کمیته فنی اعلام کرد افرادی که قبلا دو نوبت واکسن زدند و در شرایط اضطرار هستند کمیته سه نفره در دانشگاه علوم پزشکی تشکیل شود و ضمن اینکه مخاطرات تزریق ۴ نوبت واکسن را برای فرد توضیح دهند و از او رضایت آگاهانه بگیرند و یک یا دو نوبت واکسن آسترازنکا به او تزریق کنند که در کارت واکسنش ثبت شود و بتواند به سفر برود. بنابراین اگر کسی می‌خواهد این امکان برایش میسر باشد، باید درخواست خود را به دانشگاه ارائه دهد تا این اجازه تزریق واکسن اضافه را بگیرد.»
وی تاکید کرد: «قبل از آغاز صدور کارت دیجیتال واکسن، تخلف وجود داشت که اعتباری هم نداشت. در موضوع تخلفی که رئیس بازرسی به آن اشاره کردند موضوع تخلف به فناوری اطلاعات مربوط نیست و در حال پیگیری سرنخ‌ها هستند.»
وی همچنین درباره صدور کارت واکسن برای افرادی که در طرح‌های مطالعاتی واکسن‌ها شرکت کردند، اظهار کرد: «یک طرح مطالعاتی واکسن برکت بود که اطلاعات کل افرادی که واکسن تزریق کرده بودند ثبت شد و کارت واکسن صادر شد و این موضوع برای واکسن پاستور هم رخ داد. در مورد واکسن کووپارس، اسپایکوژن و فخرا، امکان ثبت را به برگزار کنندگان کارآزمایی بالینی پیشنهاد دادیم ولی چون تعداد افراد زیاد بود آنها درخواست داشتند اطلاعات را به صورت فایل به ما بدهند و ما به دنبال صحت سنجی اطلاعات هستیم. تلاش می‌کنیم داوطلبان دریافت واکسن رازی و اسپایکوژن تا هفته آینده برایشان کارت صادر شود که کنار کارت واکسن نوشته می‌شود کارآزمایی بالینی تا زمانی که با تایید برند توسط غذا و دارو کارت اصلی صادر شود.»
شریفی درباره چرایی نبود اطلاعات تزریق دوز سوم واکسن کرونا در استان گلستان، گفت: «استان گلستان از یک سامانه بهداشتی به نام «ناب» که سامانه متفاوتی از سایر استان‌های کشور است استفاده می‌کند. همه سامانه‌های سطح یک بهداشتی داده‌هایشان را با یک سیستم مرکزی و بر اساس یک وب‌سرویس تبادل می‌کنند. حال ممکن است سامانه ناب اطلاعاتش را درباره دوز سوم تزریق واکسن کرونا ارسال نکرده باشد که این موضوع را پیگیری می‌کنیم.»
وضعیت رنگ‌بندی شهرهای کرونایی
شربفی زارچی درباره رنگ بندی‌های کرونایی شهرها، نیز گفت: «این رنگبندی تاکنون بر اساس شاخص بستری اعلام شده است و چون موج مرگ، ۱۲ روز بعد از موج بستری است، نمی‌توان برای تغییر رنگ‌بندی صبر کرد. اینکه چرا رنگ‌بندی بر اساس تست‌های مثبت اعلام نمی‌شود، در بهمن سال گذشته که خوزستان قرمز شد این موضوع در درصد تست‌های مثبت نمایان نبود و این موضوع فاکتورهای متعددی دارد که آن را تحت تاثیر قرار می‌دهد.» وی افزود: «شهرهای مرزی مثل زابل، پاوه، بانه و... داریم که وضعیت آنها قرمز و افزایشی است. الان بیشترین دغدغه ما در نواحی از خراسان جنوبی است.»
سرپرست مرکز آمار و فناوری اطلاعات بیان کرد: «اثربخشی واکسن روی ابتلا، بستری و فوت قابل بررسی است و ما در مطالعه‌ای میزان اثربخشی واکسن روی فوت را در بازه ۵ تیر که آغاز تزریق نوبت دوم واکسن در کشور بود را بررسی کردیم و اگر واکسیناسیون‌ اتفاق نمی‌افتاد ده‌ها هزار مرگ در گروه سنی بالای ٧۵ سال داشتیم. همچنین باید دانست، بیان این جمله که چند درصد افراد واکسن زده، فوت شدند، آمار نادرستی است که متاسفانه گروه‌های ضد واکسن از آن استفاده می‌کنند.»
وی افزود: «ما در گزارش ارائه شده درباره اثربخشی واکسن در پیشگیری از مرگ و میر تنها افراد تست مثبت کرونا را ملاک قرار ندادیم و افرادی که مشکوک و علامت دار بودند در آمار لحاظ شدند.»
وی تاکید کرد: «میزان مرگ و میر در گروه ٢۵ تا ۴٩ سال که واکسینه نشده‌اند بیشتر است و باید جوانان را برای این منظور متقاعد کرد واکسن بزنند زیرا جوانان عامل انتقال بیماری به سایر اعضای خانواده هستند.»
شریفی زارچی درمورد پرونده الکترونیک نیز، گفت: «تلاش می‌کنیم هرچه سریع‌تر امکان دسترسی به صورت وب سرویس فراهم شود. برخی مسائل هم از گذشته وجود داشته است مثل موضوع کدینگ. باید توجه داشت که به دلیل تعدد سامانه‌ها در بیمه‌ها کد خدمات سلامت و داروها متفاوت بود و ما در چند ماه اخیر کدگذاری را یکسان سازی و استاندارد کردیم.»
وی در خصوص پیش‌بینی موج ششم کرونا، تصریح کرد: «پیش بینی زمان شروع یک موج دشوار و پیچیده است و محتمل‌ترین شرایط در شکل‌گیری یک موج می‌تواند ناشی از ورود یک سویه جدید به کشور باشد. با دوستان در انستیتو پاستور تماس گرفتیم که موارد ابتلا در شهری مرزی مانند زابل را بررسی کنند تا ببینیم سویه جدیدی وارد کشور شده است یا خیر؟ هنوز شواهدی از ورود سویه جدید به کشور گزارش نشده است و اکنون روند بستری در اکثر استان‌ها به جز خراسان جنوبی نزولی و در شهرستان‌های قرمز هم روند بستری صعودی است و همچنان باید نکات بهداشتی را رعایت کنیم و نمونه‌گیری برای توالی‌یابی ویروس از سوی دانشگاه‌های علوم پزشکی انجام می‌شود و توالی یابی در دانشگاه علوم پزشکی تهران، انستیتو پاستور و دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی انجام می‌شود. البته نگرانی‌های ما از ورود سویه جدید به دلیل شرایط سایر کشورها برقرار است.»