صاحب‌خبر - نوائیان / حلاجیان - 140 سال از زمانی که با همت بزرگمردانی مانند سیدجمال‌الدین اسدآبادی، احیای اندیشه وحدت در جهان اسلام رقم خورد، می‌گذرد. در این مدت، دشمنان اسلام و استعمارگرانی که اتحاد مسلمین را به ضرر خود می‌دانستند و آن را برنمی‌تابیدند، از هیچ اقدامی برای خنثی‎کردن تلاش‌های بزرگان جهان اسلام خودداری نکردند. با این حال، نتوانستند در روند رو به گسترش تمایل جامعه اسلامی به مقوله وحدت، مانعی بزرگ ایجاد کنند. تردیدی نیست که تداوم این نهضت مقدس، جز در پرتو مجاهدت‌های دائمی علمای روشن‌ضمیر و مساعدت و جانفشانی مؤمنانی که خیر امت محمد(ص) را می‌خواستند، میسر نشده و نمی‌شود. انقلاب اسلامی ایران، افزون بر تمام جنبه‌های تأثیرگذاری‌اش، در این عرصه نیز، یک نقطه عطف است. برای نخستین‎بار حکومتی در جهان اسلام شکل گرفت که نظریه وحدت را از بحث‌های کلامی و تلاش‌های جزیره‌ای متفکران مسلمان فراتر برد و به یک گفتمان تمام‌عیار دیپلماتیک تبدیل کرد؛ دیپلماسی وحدت به عنوان دیپلماسی پیشرو جمهوری اسلامی، امروز نقشی مهم و تأثیرگذار را در جهان اسلام ایفا می‌کند. این نقش آن‌قدر تأثیرگذار بوده‌است که غربی‌ها برای ضربه‌زدن به آن، با تمام امکانات به میدان بیایند؛ ازیک‎سو، صدها کانال ماهواره‌ای با ویترین‌هایی از مذاهب گوناگون، به صورت شبانه‌روزی مشغول پاشیدن تخم کینه و نفرت در قلب‌های مسلمانان نسبت به یکدیگر هستند و افرادی را که آگاهانه یا ناآگاهانه به دشمنی با وحدت اسلامی می‌پردازند، از هر نظر تغذیه می‌کنند و از سوی دیگر، با ایجاد و تقویت جریان‌های تندرویی مانند داعش و گروه‌هایی که این روزها به «شیعه انگلیسی» موسوم هستند، به دنبال ایجاد شرایطی برای دامن‎زدن به جنگ‌های فرقه‌ای و جنایات غیرانسانی هستند. در آتشی که دشمن افروخته، فقط یک مذهب یا یک گروه خاص از مسلمانان قربانی نمی‌شود؛ همه امت اسلامی، هدف این توطئه شوم خواهد بود؛ توطئه‌ای که جز با سلاح اتحاد و همدلی، نمی‌توان به جنگ آن رفت و به فتنه‌انگیزی‌اش خاتمه داد. امروز، 12 ربیع‌الاول، بنا به روایت منابع اهل‌سنت، روز ولادت حضرت ختمی مرتبت(ص) است. 40 سال قبل، حضرت امام خمینی(ره)، بنیان‎گذار جمهوری اسلامی ایران، در اقدامی مهم و راهبردی، این روز را سرآغاز هفته‌ای به نام وحدت نامید؛ هفته‌ای که در آن دو مناسبت موردتأیید مسلمانان، یعنی 12 ربیع‌الاول و 17 ربیع‌الاول به عنوان روز ولادت پیامبراکرم(ص)، قرار می‌گیرد؛ هفته‌ای که برای تقویت دیپلماسی وحدت و آگاه‌سازی مسلمانان از مفهوم بلند آن، یک فرصت طلایی و بی‌نظیر است. ما نیز به مناسبت آغاز این هفته باشکوه، در گفت‌وگو با آیت‌ا... سیداحمد حسینی خراسانی، عضو فقهای شورای نگهبان، به بررسی ریشه‌های اعتقادی و بایسته‌های نظریه وحدت پرداخته‌ایم، به آن امید که برکات این امر بزرگ، بر مسلمانان سراسر جهان نازل و امت اسلامی در پرتو این اتحاد، به احیای تمدن طلایی خود موفق شود. آیا مفهوم وحدت اسلامی، در آیات و روایات مصادیق قابل ارائه‌ای دارد یا صرفاً برداشتی است که می‌توان از محتوای این منابع استنباط کرد؟ آن‌چه از آیات و روایات درمی‌یابیم این است که در آموزه‌های اسلامی، راز عزت، پیشرفت، سعادت و بقای امت، عبارت است از همبستگی و پیوستگی میان مسلمانان. در مقابل، تشتت، تفرقه و اختلاف، اسباب زیان‌های بسیار برای مسلمین خواهد بود. در آیه 105 سوره آل‌عمران می‌خوانیم: «وَلَا تَکُونُوا کَالَّذِینَ تَفَرَّقُوا وَاخْتَلَفُوا مِن بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْبَیِّنَاتُ وَأُولَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ»(و چون کسانى مباشید که پس از آن‌که دلایل آشکار برایشان آمد، پراکنده شدند و با هم اختلاف پیدا کردند و براى آنان عذابى سهمگین است)؛ پیام مهم این آیه مبارکه، دوری از اختلاف و تلاش در راستای اتحاد، الفت و محبت میان مسلمانان است. افزون بر این، قرآن برای حرکت در این مسیر، دستورالعمل‌هایی نیز ارائه می‌کند؛ آن‌جا که می‌فرماید: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا»(آل‌عمران – 103) و سفارش می‌کند که به ریسمان الهی، یعنی قرآن‌کریم و طبق نصوص مختلف شیعه و سنی، اهل‌بیت(ع) چنگ بزنید و با تمسک به آن، از تفرقه و دودستگی دوری کنید. به نظر می‌رسد که امیرمؤمنان(ع) در نهج‌البلاغه، اشارات متعددی به این مسئله دارند. دقیقاً همین‌طور است. در حقیقت می‌توان گفت که «نهج‌البلاغه»، کتاب دعوت به جماعت و همبستگی است؛ یعنی همان‌طور که می‌توان نهج‌البلاغه را، به درستی، روشی برای فراگیری بلاغت و شیوایی سخن دانست، می‌شود آن را نهج‌الجماعه، یعنی کتابی برای آموختن چگونگی همبستگی و برقراری دوستی و الفت میان مسلمانان هم معرفی کرد. امیرمؤمنان(ع) در خطبه شیوای «قاصعه»، خطبه 192 نهج‌البلاغه، به این مسئله بسیار مهم اشاره می‌کند و می‌فرماید: «وَ احْذَرُوا مَا نَزَلَ بِالْأُمَمِ قَبْلَکُمْ مِنَ الْمَثُلَاتِ بِسُوءِ الْأَفْعَالِ وَ ذَمِیمِ الْأَعْمَالِ فَتَذَکَّرُوا فِی الْخَیْرِ وَ الشَّرِّ أَحْوَالَهُمْ وَ احْذَرُوا أَنْ تَکُونُوا أَمْثَالَهُمْ فَإِذَا تَفَکَّرْتُمْ فِی تَفَاوُتِ حَالَیْهِمْ فَالْزَمُوا کُلَّ أَمْرٍ لَزِمَتِ الْعِزَّةُ بِهِ شَأْنَهُمْ [حَالَهُمْ‏] وَ زَاحَتِ الْأَعْدَاءُ لَهُ عَنْهُمْ وَ مُدَّتِ الْعَافِیَةُ بِهِ عَلَیْهِمْ وَ انْقَادَتِ النِّعْمَةُ لَهُ مَعَهُمْ وَ وَصَلَتِ الْکَرَامَةُ عَلَیْهِ حَبْلَهُمْ مِنَ الِاجْتِنَابِ لِلْفُرْقَةِ وَ اللُّزُومِ لِلْأُلْفَةِ وَ التَّحَاضِّ عَلَیْهَا وَ التَّوَاصِی بِهَا وَ اجْتَنِبُوا کُلَّ أَمْرٍ کَسَرَ فِقْرَتَهُمْ وَ أَوْهَنَ مُنَّتَهُمْ مِنْ تَضَاغُنِ الْقُلُوبِ وَ تَشَاحُنِ الصُّدُورِ وَ تَدَابُرِ النُّفُوسِ وَ تَخَاذُلِ الْأَیْدِی» (از کیفرهایى که بر اثر کردار بد و کارهاى ناپسند بر امّت‌هاى پیشین فرود آمد، خود را حفظ کنید و حالات گذشتگان را در خوبى‌ها و سختى‌ها به یاد آورید و بترسید که همانند آن‌ها باشید؛ پس آن‎گاه که در زندگى گذشتگان مطالعه و اندیشه مى‌کنید، عهده‌دار چیزى باشید که عامل عزّت آنان بود و دشمنان را از سر راهشان برداشت و سلامت و عافیت زندگى آنان را فراهم کرد و نعمت‎هاى فراوان را در اختیارشان گذاشت و کرامت و شخصیت به آنان بخشید [زیرا] که از تفرقه و جدایى اجتناب کردند و بر وحدت و همدلى همت گماشتند و یکدیگر را به وحدت واداشته و به آن سفارش کردند و از کارهایى که پشت آن‎ها را شکست و قدرت آن‎ها را در هم کوبید، چون کینه‌توزى با یکدیگر، پرکردن دل‌ها از بخل و حسد، به یکدیگر پشت‎کردن و از هم بریدن و دست از یارى هم کشیدن، بپرهیزید.) طبق این بیان نورانی، اساس حفظ عظمت امت اسلامی، همین ید واحده بودن آن است. در خطبه 127 باز تأکید می‌کند: «فَإِنَّ یَدَ اللَّهِ مَعَ الْجَمَاعَةِ، وَ إِیَّاکُمْ وَ الْفُرْقَةَ، فَإِنَّ الشَّاذَّ مِنَ النَّاسِ لِلشَّیْطَانِ کَمَا أَنَّ الشَّاذَّ مِنَ الْغَنَمِ لِلذِّئْبِ» (دست خدا با جماعت است و از تفرقه حذر کنید، زیرا کسانى که از جماعت کناره مى‌گیرند، طعمه شیطان‌اند مانند گوسفندى که از گله جدا مى‌افتد و گرگ او را مى‌دَرَد). ما در زبان فارسی، از جماعت به همبستگی تعبیر می‌کنیم. ببینید، اتحاد همیشه باعث پیروزی می‌شود؛ این یکی از قوانین خلقت است. معاویه و اعوانش، با وجود این‌که بر مسیر ظلم و بی‌عدالتی بودند، اما به دلیل همراهی با هم توانستند کار غیرخدایی خود را پیش ببرند؛ امیرمؤمنان(ع) به این موضوع در نهج‌البلاغه اشاره می‌فرماید و در خطبه جهاد(خطبه 27 نهج‌البلاغه) تأکید می‌کند: «فَیا عَجَباً عَجَباً! وَاللّهِ یُمیتُ الْقَلْبَ، وَ یَجْلِبُ الْهَمَّ اجْتِماعُ، هؤُلاءِ الْقَوْمِ عَلى باطِلِهِمْ، وَ تَفَرُّقُکُمْ عَنْ حَقِّکُمْ» . چرا روی آوردن به وحدت، یک ضرورت برای امت اسلامی است؟ اتحاد و همبستگی، نیاز امروز و همیشه جهان اسلام است. استکبار جهانی را ببینید که چگونه بر باطل خود اتفاق دارد و به هر جنایتی که در جهان اسلام بخواهد، دست می‌زند؛ افغانستان را ببینید. آیا روا نیست که در چنین شرایطی، ما به امر مهم وحدت، با دقت بیشتری توجه کنیم؟ آیا این جنایت و جنایاتی از این دست که بیایند و در خانه خدا، شریف‌ترین مکان، انسان‌هایی را که در شریف‌ترین حالت بندگی، یعنی اقامه نماز قرار دارند، با آن طرز فجیع به شهادت برسانند، نباید ما مسلمانان را، صرف نظر از عقاید و روش‌های فقهی‌ای که داریم، بیدار کند؟ طبیعی است که اختلاف سلیقه در موضوعات مختلف و از جمله مباحث کلامی و فقهی وجود دارد و غیرقابل اجتناب است؛ اما نباید این اختلافات تا جایی پیش برود که بحث‌های علمی و منطقی را پشت سر بگذارد و رنگ درگیری و نزاع به خود بگیرد و فرصت را برای فعالیت دشمن فراهم کند. این فرصت بسیار بزرگ برای همه ما وجود دارد که با تأسی به سنت محمد و آل‌محمد(ع)، به چنین فضایی ورود نکنیم و با یاری خداوند، دشمنان دین را عقب برانیم.∎​