به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران» نوشته حبیب لاجوردی به‌تازگی با ترجمه ضیاء صدقی توسط نشر نو منتشر و راهی بازار نشر شده است. نسخه اصلی این‌کتاب سال ۱۹۸۵ توسط انتشارات دانشگاه سیراکوز در آمریکا منتشر شده است.

حبیب لاجوردی نویسنده این‌کتاب متولد سال ۱۳۱۷ در تهران، درگذشته به سال ۱۴۰۰ در واشنگتن، فارغ‌التحصیل دانشگاه‌های ییل و هاروارد و دارای دکترای اقتصاد از دانشگاه آکسفورد بود. لاجوردی سال ۱۳۴۸ با همکاری هیأت علمی مدرسه بازرگانی هاروارد «مرکز ایرانی مطالعات مدیریت» را در تهران تأسیس و تا سال ۱۳۵۴ در آن تدریس کرد. این‌مرکز در سال ۱۳۶۱ به دانشگاه امام صادق تغییر نام داد. لاجوردی پس از انقلاب ۵۷ از ایران رفت. مهم‌ترین کار او، پایه‌گذاری و مدیریت پروژه تاریخ شفاهی ایران در مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد است که از سال ۱۳۶۰ آغاز شد.

مولف کتاب،‌ هدف از نوشتن آن را بررسی فراز و نشیب توسعه سیاسی ایران از راه نگاه بر یک جنبه از رشد سیاسی عنوان کرده است. به این‌ترتیب به زبان ساده او تلاش داشته پیدایش اتحادیه‌های کارگری را از سال ۱۲۸۵ تا سال ۱۳۴۲ بررسی کند. چون اتحادیه‌های کارگری ابزار مناسبی برای سنجش توسعه سیاسی هستند. لاجوردی می‌گوید در دوره‌های برخورداری از آزادی‌های سیاسی، اتحادیه‌های کارگری نخستین نهادهایی بودند که در صحنه سیاسی ایران پدیدار می‌شد و هرزمان که اختناق سیاسی دوباره مسلط می‌شد، اول اتحادیه‌های کارگری بود که سرکوب می‌شد و سپس نوبت سرکوب مطبوعات و قوه مقننه، احزاب سیاسی و جمعیت‌های صنفی و قوه قضائیه و سایر مراکز مستقل از قدرت می‌رسید.

لاجوردی معتقد بود ایران سال ۱۳۵۷ از بسیاری جهات با ایران نیم‌قرن پیش از آن تفاوت‌های آشکار داشت. طی نیم قرن تحولات اقتصادی و اجتماعی عمده‌ای، به‌ویژه در شهرها، به وجود آمد که از جمله آن‌ها، می‌توان به نیرومند شدن دولت مرکزی، ایجاد نظام آموزشی که به میلیون‌ها کودک سواد آموخت، وضع قوانین برای اعتلای حقوق زنان، احداث جاده‌ها و کارخانه‌ها و پیشبرد مدرنیزاسیون اشاره کرد. لاجوردی در جمع‌بندی خود می‌گوید از دهه ۱۳۰۰ به بعد، ایران به دستاوردهای اقتصادی و اجتماعی چشمگیری نائل آمد. اما وقتی ضلع سوم مثلث توسعه، یعنی ضلع سیاسی آن، وضع متفاوتی دارد. زیرا پس از ده‌ها سال توسعه اقتصادی و اجتماعی نه‌تنها بلوغ سیاسی پدیدار نشد بلکه آن تجربه سیاسی هم که دستاورد انقلاب مشروطه سال ۱۲۸۵ بود و تا اواسط دهه ۱۳۰۰ استمرار نامنظمی داشت، در بازه زمانی حکومت رضاخان پهلوی کمابیش از دست رفت.

نویسنده کتاب پیش‌رو، در پی کشف علت این‌مساله بوده که چرا گروه‌هایی از کارگران ایرانی مقابل حکومت سابق و دموکراسی غربی و غرب به‌پا خاستند. او می‌گوید سالیان دراز کارگران ایران، و بیشتر کسانی که آگاهی سیاسی داشتند، در بردباری و مدارا با اوضاع سیاسی ظرفیتی معقول از خود نشان دادند اما پس از دوره‌ای نه‌چندان طولانی، به دولت مشروطه و انتخابات پارلمانی و وعده‌های هیأت حاکمه و دوستی ایالات متحد و بریتانیای کبیر بدبین شدند.

ضیاء صدقی مترجم کتاب پیش‌رو هم، متولد سال ۱۳۱۵ است. او در جوانی همزمان با آغاز فعالیت جبهه ملی دوم از اعضای مؤثر جامعه سوسیالیست‌های نهضت ملی ایران شد. او پس از انقلاب از ایران خارج شد و در امریکا به تحصیل در رشته فلسفه پرداخت. چند سال بعد هم به‌عنوان یکی از پژوهشگران اصلی پروژه تاریخ شفاهی ایران با لاجوردی همکاری کرد. او در سال ۱۳۷۶ درگذشت.

مطالب کتاب «اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران» در ۱۰ فصل تدوین شده که به‌ترتیب عبارت‌اند از: «فصل اول: پیدایش جنبش کارگری»، «فصل دوم: تولد دوباره اتحادیه‌های کارگری»،‌ «فصل سوم: سالهای درگیری ۱۳۲۵-۱۳۲۳»، «فصل چهارم: سرکوب اتحادیه‌های کارگری حزب توده ۱۳۲۸-۱۳۲۵»، «فصل پنجم: نفوذ اتحاد شوروی در جنبش کارگری»، «فصل ششم: نفوذ انگلستان در جنبش کارگری»، «فصل هفتم: نفوذ کارفرمایان در جنبش کارگری»، «فصل هشتم: ظهور و سقوط اتحادیه‌های تحت کنترل دولت ۱۳۳۲-۱۳۲۵»، «فصل نهم:‌ کارگران بی‌اتحادیه ۱۳۴۲-۱۳۳۲» و «فصل دهم: نفوذ انگلستان و امریکا در جنبش کارگری».

در قسمتی از این‌کتاب می‌خوانیم:

بی‌توجهی سنگدلانه دولت مرکزی و مبارزه‌جویی رهبران محلی (برخوردار از حمایت شوروی) روی هم سبب شد که درخواست خودمختاری آذربایجان مطرح شود. پیشه‌وری، چنانکه پیشتر اشاره شد، در دوره انقلاب روسیه در آن کشور زندگی می‌کرد و کمونیست پرشوری شده بود. وی در سال ۱۲۹۹ پس از بازگشت به ایران یکی از رهبران حزب کمونیست ایران و سردبیر روزنامه حقیقت شد. چندی پس از آن دستگیر گردید و دوره حکومت رضاشاه را در زندان به سر آورد.

پیشه‌وری پس از رهایی از زندان در سال ۱۳۲۰، یکی از پرشورترین و بی‌پرواترین مدافعان آذربایجان شد و علاقه ژرفی به وضع زندگی مردم زادگاه خویش از خود نشان داد. در فروردین ۱۳۲۴، پیشه‌وری در سلسله مقالاتی که در روزنامه آژیر منتشر کرد به تشریح امور غم انگیز آذربایجان پرداخت.

کارخانه پشمینه در آستانه تعطیل بود و هشتصد کارگر در آستانه بیکاری. با بسته‌شدن کارخانه فرشبافی بوالقاسم جوان چهارصد تن شغل خود را از دست دادند. از آنجا که مدارس و معلمان آذربایجان انگشت‌شمار بودند کودکان ۱۲ ساله بجای اینکه به مدرسه بروند برای دو ریال دستمزد روزانه کار می‌کردند. با اینهمه، پیشه‌وری باور داشت که بهتر است کمک کنند تا کارخانه‌ها باز شود و کودکان را استخدام کند تا آنان بتوانند دست کم چند ریالی به دست آورده گرسنه نمانند. پیشه‌وری درباره کارفرمایان نوشت:...

این‌کتاب با ۴۷۷ صفحه، شمارگان ۷۷۰ نسخه و قیمت ۱۸۰ هزار تومان منتشر شده است.