ناجی رئیس مرکز تحقیقات ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی: امکان رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی در مدارس و جود ندارد و بازگشایی مدارس موجب گردش ویروس می‌شود
یاسر مختاری
در حالی زنگ سال تحصیلی جدید امروز نواخته می‌شود که قرار است مدارس در سه گام آموزش حضوری را پیگیری کنند؛ در گام نخست مدارس عشایری، روستایی و مناطق محروم، در گام دوم مدارس مناطق با جمعیت متوسط و در گام سوم سایر مدارس کشور، آموزش‌های خود را به تدریج حضوری خواهند کرد. این سناریوی آموزش و پرورش در حالیست که کارشناسان نظام سلامت بازگشایی مدارس با را آموزش حضوری در حال حاضر اشتباه می‌دانند.
سر انجام موعد بازگشایی مدارس و حضور بیش از 14 میلیون دانش‌آموز پس از بیش از یک و سال و نیم دوری از فضای فیزیکی مدارس به سر رسید. کرونا که در ایران آغاز شد مدارس به عنوان یکی از مکان‌های تجمعی که امکان جابه‌جایی ویروس و در نتیجه انتقال بیماری را داشتند طبقه‌بندی و با دستور سعید نمکی وزیر سابق بهداشت در اسفندماه 98 تعطیل شدند. از آن زمان تا امروز که اولین روز سال تحصیلی 1400 – 1401 است مدارس تعطیل بودند هر چند درس و مدرسه در فضای مجازی و تلویزیون آموزشی، پیگیری می‌شد.
در مقاطع مختلفی که پیک‌های کرونا فروکش می‌کرد مسئولان وزارت آموزش و پرورش درخواست آموزش حضوری و بازگشت دانش‌آموزان به پشت نیم‌کت‌های چوبی و آموزش حضوری را مطرح می‌کردند که هر بار این موضوع با نگرانی جامعه پزشکی همراه می‌شد. به عنوان مثال سال گذشته در اواخر شهریورماه قرار شد مدارس با آموزش حضوری سال تحصیلی را آغاز کنند که این تصمیم با اعتراض گسترده جامعه پزشکی، وزرای سابق آموزش و پرورش و برخی از نمایندگان مجلس همراه شد. استدلال آنها این بود که نه شرایط بیماری اجازه چنین بازگشایی را می‌دهد، نه دانش‌آموزان در شرایطی که فضای مدارس آماده حضور آنان را در مکان‌های تجمعی می‌دهد، می‌توانند نکات بهداشتی را رعایت کنند. پس از این اعتراضات وزارت آموزش و پرورش عقب نشست و آموزش حضوری را اختیاری کرد. اگرچه آموزش حضوری اختیاری شد اما خانواده‌ها راضی نبودند که فرزندانشان را در زیر بمباران ویروس کرونا از فضای امن خانه‌ها به مکان دیگری بفرستند.
موضوع بازگشایی مدارس برای سال تحصیلی 1400- 1401 از روزهای آغازین تابستان و در زمانی مطرح شد، که پیک پنجم کرونا در اوج خود بود و واکسیناسیون به کندی صورت می‌گرفت در آن زمان پیش‌شرط بازگشایی مدارس واکسیناسیون معلمان، مسئولان مدارس و رانندگان سرویس از سوی وزارت آموزش و پرورش عنوان و سه سناریوی آموزش حضوری، آموزش ترکیبی و آموزش غیر حضوری برای سال تحصیلی جدید در نظر گرفته شد.
با این حال روسای کمیته‌های تخصصی ستاد ملی کرونا نیز یک سری پیش‌شرط مانند واکسیناسیون دانش‌آموزان دارای بیماری‌های زمینه‌ای، ایجاد تمهیدات بهداشتی و ... در نظر گرفت. از سوی دیگر علیرضا رئیسی سخنگوی ستاد ملی کرونا نیز با بیان اینکه مدارس به جای مهرماه از آبان‌ماه آموزش حضوری خود را آغاز کنند، خواستار دو نوبته شدن مدارس و حضور حداکثر 15 نفر در هر کلاس شد. با شروع به کار دولت جدید و باز شدن مسیر ورود واکسن به کشور از جمله واکسن‌ سینوفارمی که حکومت چین به کودکان خود تزریق می‌کرد، واکسیناسیون دانش‌آموزان نیز در دستور کار قرار گرفت.
در حالیکه هنوز مشخص نیست چند درصد معلمان، دانش‌آموزان و رانندگان سرویس‌های مدارس واکسینه شده‌اند و آیا تمهیدات بهداشتی مورد نظر کمیته‌های ستاد ملی کرونا انجام شده است یا خیر؟ قرار است مدارس کم جمعیت روستایی و عشایری آموزش حضوری خود را برگزار کنند و دانش‌آموزان کلاس اولی هفته‌ای یک جلسه را در مدارس حضور پیدا کنند. این موضوع را علیرضا کاظمی، سرپرست وزارت آموزش و پرورش روز پنجشنبه در مراسم نمادین جشن شکوفه‌ها و غنچه‌ها عنوان کرد. کاظمی در این رابطه اظهار کرد: «سال تحصیلی را با شبکه شاد آغاز می‌کنیم، اما برای پایه های اول ابتدایی دستور دادیم از آن جهت که حتما باید با معلمان آشنا شوند، با رعایت پروتکل‌ها به صورت گروهی حداقل یک روز در مدرسه حضور یابند و بعد وارد فضای شاد شوند.» وی افزود: «امیدوارم با تمهید مقدمات و با کمک اولیاء زمینه بازگشایی آرام و تدریجی را فراهم کنیم. خانواده‌ها بیش از هر زمان دیگری نیاز به حضور دانش آموزان در مدارس را اعلام کردند. اکنون پس از دو سال، زمینه حضور دانش آموزان در مدارس فراهم شده است. اگر قرار باشد شادی و نشاط به جامعه برگردد باید زمینه حضور دانش‌آموزان در مدرسه را فراهم و در این راستا سلامت بچه‌ها را تامین و تضمین کنیم.»
سه گام در بازگشایی مدارس
سرپرست وزارت آموزش و پروش همچنین سه گام را برای بازگشایی مدارس و آغاز آموزش‌های حضوری مورد اشاره قرار داد و گفت: «در گام اول مدارس روستایی و عشایری و مدارس کم جمعیت به صورت حضوری بازگشایی می‌شوند که 45 هزار مدرسه را شامل می‌شود. واکسیناسیون معلمان هم تمام شده و این مدارس کم جمعیت روستایی و عشایری می‌توانند با رعایت پروتکل‌ها آموزش حضوری را از اول مهر داشته باشند. در گام دوم هم مدارس با جمعیت متوسط آموزش را حضوری آغاز خواهند کرد. البته نحوه بازگشایی را به مدارس و مناطق تفویض اختیار کردیم، تلاش می‌کنیم با برنامه ریزی مناسب، زمینه بازگشایی حضوری و تدریجی را فراهم کنیم، این سیاست دولت است.» وی همچنین اظهار کرد: «امسال، سال کاملا متفاوتی است. همه همت کردند و به کمک آموزش و پرورش آمدند.
سرانه بهداشتی را دارند کم کم تخصیص می‌دهند و بخشی محقق شده و دارد به حساب مدارس واریز می‌شود. در هیچ کجای دنیا ابتدایی‌ها واکسن نزده‌اند، اما در مدرسه حضور دارند. از مهمترین الزامات، رعایت فاصله اجتماعی و قواعد بهداشتی است که ما قول می‌دهیم آن را رعایت کنیم. در اختیار مدیر مدرسه است که دانش آموزان را گروه‌بندی کند و حتی در مقاطع بالاتر پس از واکسیناسیون نیز رعایت قواعد بهداشتی و فاصله اجتماعی الزامی است.»
گفته‌های سرپرست وزارت آموزش و پرورش در حالیست که پیشتر، این وزارت‌خانه تصمیم گرفته بود تا موضوع آموزش حضوری را استانی کرده تا ادارات‌کل بر اساس شرایط بیماری در آن منطقه در مورد بازگشایی و آموزش حضوری دانش‌آموزان تصمیم‌گیری کند.
یک تصمیم عمومی برای مناطق متفاوت
اگرچه کاظمی بر تعهد وزارت آموزش و پرورش مبنی بر حفاظت از سلامت دانش‌آموزان و رعایت پروتکل‌های بهداشتی تاکید کرد و بهرام عین‌اللهی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بازگشایی مدارس را یک ضرورت دانست، با این حال کارشناسان نظام سلامت همچنان نگران بازگشایی مدارس هستند.
حسین‌علی شهریاری رئیس کمیسیون بهداشت و درمان در این رابطه به جمهوریت، گفت: «ابتلای کودکان به کرونا اصلی قطعی است، بر اساس گزارش‌هایی که از مناطق مختلف و اخیرا از بیمارستان‌های اطراف تهران دریافت کردیم، تعداد قابل توجهی از کودکان حتی نوزادان دچار بیماری کرونا شدند، به خصوص دانش‌آموزانی که بیماری‌های زمینه‌ای و یا مشکلات ایمنی دارند و حتی ممکن است والدین نیز مطلع نباشند مستعد ابتلا به بیماری هستند و ممکن است به وضعیت سختی دچار شوند.»
رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس افزود: «این که تصور کنیم می‌توانیم کودکان و دانش‌آموزان را موظف به حفظ فاصله‌گذاری اجتماعی کنیم تا حتما ماسک بزنند و برای آن‌ها فضای کافی تعبیه کنیم و آنها را ملزم به زدن دو ماسک در همه حال در مدرسه کنیم، از جمله تئوری‌های غیرممکن است.»
وی افزود: «ممکن است در برخی مناطق محدود در تهران از نظر رفاه اجتماعی رعایت بخشی از این مسائل ممکن باشد اما در مناطق محروم تعداد دانش‌آموزان در کلاس بیش از ۱۰ تا ۱۵ نفر است و کلاس دیگری برای تقسیم‌بندی آنها در جهت فاصله‌گذاری وجود ندارد. مدارس و کلاس‌ها در برخی مناطق کشور فاقد پنجره کافی برای باز گذاشتن و تردد هوا است. علاوه بر تمامی این تفاوت‌ها از نظر شرایط به صورت کلی و عمومی نمی‌توان به بچه ها گفت نباید با هم بازی کنید و در مدارس باید با فاصله از هم باشید.» وی یادآور شد: «برای یک تصمیم عمومی باید مناطق محروم و مرفه را با هم در نظر گرفت. در بسیاری از از مناطق محروم دانش آموزان پول خرید دو جفت ماسک را ندارند بنابراین واکسیناسیون عمومی تنها راه بازگشایی مدارس و سال تحصیلی حضوری است.»
اشتباه در بازگشایی
علیرضا ناجی، رئیس مرکز تحقیقات ویروس شناسی دانشگاه شهید بهشتی نیز در گفت‌وگو با سپید، با بیان اینکه بازگشایی مدارس در حال حاضر زود است، گفت: «این یک تعجیل بوده و تا زمانی که تعداد بسیار زیادی از دانش‌آموزان را واکسینه نکنیم هر گونه بازگشایی و آموزش حضوری آنان کار بسیار اشتباهی است.» وی افزود: «با توجه به اینکه کودکان و نوجوانان نیز مستعد ابتلا به ویروس هستند، بازگشایی مدارس می‌تواند موجب گردش ویروس شود. مدارس نیز محیط مناسبی جهت کنترل کووید نیستند. رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی در این محیط‌ها به دلیل عدم تهویه مناسب و تراکم دانش‌آموزان امکان‌پذیر نیست.»
ناجی ادامه داد: «اینکه گفته می‌شود با رعایت پروتکل‌های بهداشتی می‌توانیم بازگشایی کنیم تکرار گفته‌های دیگر در مراسم‌‌ها و بازگشایی‌های دیگر است که هیچ پروتکلی رعایت نمی‌شود.»
وی یادآور شد: «تجربه کشورهای دیگر نیز همین موضوع را به ما می‌گوید که نباید اسیر بازگشایی‌های سریع در مدارس و آزادسازی جوامع شویم، این کشورها که در واکسیناسیون از ایران جلوتر بودند با بازگشایی‌های سریع وضعیت بدی را تجربه کردند. باید با مقداری صبر و تدبیر، زمانی که سطح واکسیناسیون در میان دانش‌آموزان افزایش پیدا کرد، در مورد بازگشایی حضوری مدارس تصمیم بگیریم.» این ویروس شناس یادآور شد: «اینکه مدارس باید حضوری شوند درست است اما باید ببینیم با چه تاوانی باید این کار را انجام دهیم و چه هزینه‌ای برای آن خواهیم پرداخت.»
وی در مورد واکسن‌هایی که در ایران به افراد زیر 18 سال تزریق می‌شود نیز اظهار کرد: «بر اساس مطالعه‌ای که در مجله لنست منتشر شده، سینوفارم واکسنی است که ایمن بوده و عوارض خاصی ندارد و اثربخشی مناسبی هم در کودکان دارد.»
وی افزود: «در مورد واکسن پاستوکووک هنوز مقاله‌ای علمی منتشر نشده است اما گزارش تزریق این واکسن در کوبا حاکی از مناسب بودن اثر بخشی آن‌ در کودکان است. اگر انتخاب‌های بیشتری داشتیم مطمئنا با خیال راحت‌تری در جهت واکسیناسیون کودکان اقدام می‌کردیم، اما این دو واکسنی را هم که در اختیار داریم برای کودکان مناسب است.»