صاحب‌خبر - رئیس‌جمهور دولت سیزدهم آقای «ابراهیم رئیسی» در نخستین سفر خارجی خود، روز پنجشنبه 20 شهریورماه برای شرکت در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای به پایتخت تاجیکستان رفت. گفتنی است؛ علاوه بر رئیس جمهوری تاجیکستان، سران قرقیزستان، قزاقستان، بلاروس، پاکستان، ترکمنستان و ازبکستان نیز حضور دارند و روسای جمهوری روسیه، چین، هند و مغولستان نیز به صورت آنلاین در این نشست شرکت کرده‌اند. البته عدم شرکت روسای جمهور چین و روسیه تأثیری در فرایند کاری سازمان همکاری شانگهای ندارد هرچند حضور آن‌ها می‌توانست جدیت و اعتبار اجلاس را افزایش دهد. هرچه باشد سازمان شانگهای یک منطقه گرایی هژمونیک است که به شدت از چین تأثیر می‌پذیرد و حضور چین در اجلاس می‌توانست به اعتبار و تصمیمات و همچنین بازتاب بین‌المللی بیفزاید. نخستین سفر با هدف تقویت همکاری‌های منطقه‌ای سفر به تاجیکستان، نخستین سفر خارجی رئیس دولت سیزدهم است که در جریان آن علاوه بر شرکت در اجلاس شانگهای، دیدارهای دوجانبه‌ای نیز با سران و روسای هیئت‌های حاضر در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای خواهد داشت. همکاری‌های منطقه‌ای، ارتباط سازنده با همسایگان و قدرت‌های جهانی نزدیک به ایران با تمرکز بر دیپلماسی اقتصادی در سرلوحه کار دولت سیزدهم قرار دارد. همزمانی این مهم با سفر دکتر رئیسی به تاجیکستان و شرکت در اجلاس شانگهای به عنوان نخستین سفر خارجی رئیس‌جمهور جدید کشورمان می‌تواند به خنثی‌سازی تحریم‌ها کمک ویژه‌ای کند. همچنین به نظر می‌رسد که حضور فعال ایران و دولت سیزدهم در این سازمان و تلاش برای مشارکت در یک ساختار چندجانبه‌گرا می‌تواند شکل عملی‌تری به رویکرد سیاست خارجی متوازن ایران دهد، به ویژه اینکه سازمان همکاری شانگهای در راهبرد نگاه به شرق ایران از اهمیت گسترده‌ای برخوردار است. مضاف بر اینکه حضور ایران در این سازمان می‌تواند نقش بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای را در حوزه اوراسیا و شرق آسیا افزایش دهد. تحولات افغانستان از موضوعات مهم در اجلاس شانگهای اهمیت دیگر این سفر این است که یکی از مهم‌ترین موضوعات منطقه یعنی افغانستان در اجلاس شانگهای بررسی خواهد شد. کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای یا از همسایگان افغانستان هستند یا تحولات افغانستان در سرنوشت کشورشان تأثیرگذار است. از همین رو یکی از موضوعات مهم در گفت‌وگوهای تاجیکستان و نشست اعضای شانگهای مسئله افغانستان خواهد بود که در این راستا اظهارنظرهای سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای می‌تواند به کاهش تنش در کشور افغانستان بینجامد. عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای؛ نقطه آغازین دکترین نگاه به شرق بر کسی پوشیده نیست که کشورها با تشکیل ائتلافات منطقه‌ای در عرصه‌های مختلف امنیتی، سیاسی، اقتصادی در پی افزایش قدرت ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی خود هستند؛حال آنکه هر چقدر کشورهای عضو در این ائتلافات قوی‌تر باشند و روابط بهتری با هم داشته باشند، آن ائتلاف قدرتمندتر و کاراتر هم خواهد بود. بنابراین سالهاست که ایران در صدد است عضویت ناظر خود در سازمان همکاری‌های شانگهای را به عضویت دائم و اصلی تبدیل کند. تکمیل عضویت دائم ایران در این سازمان، نقطه آغازین آزمون دکترین نگاه به شرق در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دولت سیزدهم به شمار می‌آید و برای دولت جدید که در شعارهای انتخابی بر این موضوع تأکید کرده، این موفقیت اهمیت بسیار دارد. به نظر می‌رسد ایران این بار در جریان رایزنی‌های خود توانسته رضایت کشورهای عضو به خصوص کشور تأثیرگذار در این سازمان منطقه‌ای را برای عضویت دائم ایران در اجلاس شانگهای کسب کند. همچنین شنیده‌ها حاکی از این دارد که دولت تاجیکستان هم که اکنون ریاست دوره‌ای سازمان شانگهای را بر عهده دارد، برخلاف سال ۲۰۱۷ در حال حاضر در مورد عضویت ایران دارای نظر مثبتی است. در ارتباط با فرصت‌های عضویت دائم در این سازمان هم باید گفت ظرفیت اقتصادی کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای بی‌نظیر است و در بلند مدت با قطعی شدن عضویت دائم ایران در این سازمان، همکاری‌های دوجانبه و چند جانبه ایران با کشورهای منطقه افزایش قابل توجهی خواهد یافت. همکاری‌های گسترده اعضای آن در حوزه‌های سیاسی، امنیتی، اقتصادی، بازرگانی، پولی-بانکی، انرژی و فرهنگی قطعاً فضای مناسب‌تری را برای تعاملات بین‌المللی کشورمان با توجه به عزم دولت در نگاه به شرق فراهم خواهد آورد. از طرف دیگر ایران نیز به دلیل داشتن منابع غنی انرژی و نفت و گاز طبیعتاً یک مهره و وزنه مهم در سازمان همکاری شانگهای خواهد بود و افزایش این همکاری‌ها برای همه طرف‌های عضو سودمند خواهد بود چنان که عده‌ای از آن به عنوان یک همکاری برد- برد یاد می‌کنند. البته موانعی هم برای عضویت دائم ایران در این سازمان وجود دارد که در ارتباط با آن می‌توان به تروریسم اقتصادی آمریکا و تحریم‌های این کشور علیه ایران، خودداری برخی از کشورهای عضو از داشتن روابط اقتصادی گسترده با ایران از ترس تحریم‌های آمریکا، عدم پیوستن ایران به FATF و قرار گرفتن ایران در لیست سیاه این سازوکار اشاره داشت. در نهایت باید گفت هرچند در مقابل تهدیدات آمریکا، همکاری بیشتر ایران با متحدان شرقی در قالب سازمان همکاری شانگهای ضرورت دارد، اما باید در این اجلاس، این تصویر انتقال یابد که ایران قصد تسری دادن مسائل دوجانبه خود با آمریکا به اعضای سازمان همکاری شانگهای را ندارد و فقط تهدیدات مشترک ناشی از یک‌جانبه‌گرایی آمریکا در نظام بین‌الملل و تأمین امنیت منطقه‌ای را سرلوحه اهداف خود در جریان همکاری با این سازمان در برنامه دارد. این نکته حائز اهمیت است و ضرورت دارد که در سخنان مقامات و مسئولان کشورمان باید مدنظر جدی قرار گیرد. در واقع رئیس‌جمهور محترم در جریان این سفر باید با تصویرسازی از یک دیپلماسی متوازن و یکپارچه جامع، اعتمادسازی لازم را برای تکمیل عضویت دائم ایران در سال‌های پیش روی سیاست خارجی دولت سیزدهم فراهم کند.∎​