گروه سیاسی

روز گذشته و با شرکت سید ابراهیم رییسی در«دوشنبه» پایتخت کشور تاجیکستان که درحقیقت نخستین سفر خارجی وی به‌عنوان رییس‌جمهوری اسلامی ایران بود، عضویت جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای نیز از حالت ناظر به دائم تغییر و در حقیقت ارتقا یافت، اتفاقی که حدود ۱۵ سال زمان برد و امروز می‌تواند هم به اعتبار ایران در منطقه و آسیا بیفزاید و هم فرصت‌های اقتصادی ویژه‌ای را در اختیار فعالان بخش خصوصی بگذارد و تسهیل تجارت خارجی را سبب شود.
اهمیت این رخداد از چند جهت برای ایران مهم است که در ادامه به آن می‌پردازیم اما سازمان همکاری شانگهای چیست؟

سازمان همکاری‌های شانگهای (به انگلیسیShanghai Cooperation Organization‎) که از آن به‌عنوان ناتو آسیایی نام برده می‌شود در ابتدا سازمانی میان‌دولتی بود که برای همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی تشکیل شد. این سازمان در سال ۱۹۹۶ -۱۳۷۵- توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان با هدف برقرار کردن موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه، پایه‌گذاری شده بود. اندکی بعد، ازبکستان هم به این سازمان پیوست و این سازمان رسماً به «سازمان همکاری شانگهای» تغییر نام داد.
چین و روسیه از همان ابتدا نقش اصلی و تعیین‌کننده در سازمان شانگهای داشته و دارند. علاوه بر اعضای اصلی، ابتدا مغولستان در سال ۲۰۰۴ و یک سال بعد ایران، پاکستان، هند و افغانستان در سال ۲۰۰۵ و پس از آن بلاروس به‌عنوان عضو ناظر به این سازمان ملحق شدند.
در تاریخ ۱۰ ژوئیه ۲۰۱۵ این سازمان با عضویت هندوستان و پاکستان موافقت کرد و این دو کشور در کوتاه‌تر از دو سال همه شرایط برای عضویت کامل این سازمان را اجرا کردند و عضویت این دو کشور در سازمان همکاری شانگهای در اجلاس رهبران کشورهای عضو این سازمان که طی در ژوئیه ۲۰۱۷ در آستانه، پایتخت قزاقستان، برگزار شد، به تصویب رسید.
ایران نیز پس از سال‌ها عضویت نار، در اجلاسیه بیست و یکم این سازمان که روز گذشته در «دوشنبه» برگزار شد، به جمع اعضای سازمان همکاری‌های شانگهای پیوست.
نقش این سازمان از زمان تأسیس آن تاکنون در منطقه افزایش یافته‌است.این سازمان، بر خلاف سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و پیمان ورشو سابق، هنوز یک معاهده دفاعی چندجانبه به‌شمار نمی‌رود و وجوه سیاسی- اقتصادی آن بر وجه نظامی می‌چربد.
کشورهای عضو و ناظر سازمان همکاری شانگهای، روی هم بیشترین تولیدکننده و مصرف‌کننده انرژی در جهان می‌باشند. مساحت کشورهای عضو این سازمان روی هم بیش از ۳۵ میلیون کیلومتر مربع یا در حدود یک چهارم سطح خشکی‌های زمین است. همچنین هشت کشور عضو بیش از سه میلیارد نفر جمعیت دارند که در حدود ۴۲ درصد جمعیت جهان را شامل می‌شود.
اساس‌نامه سازمان همکاری شانگهای بر شفافیت عملکرد و بی‌طرفی نظامی آن تأکید می‌کند. علی‌رغم این موضوع، شکی نیست که سازمان همکاری شانگهای نقش موازنه‎دهنده‌ای در صحنه بین‌المللی خصوصاً در مقابل پیمان ناتو ایفا می‌نماید. برای مثال، ایالات متحده آمریکا درخواستی جهت عضویت به عنوان عضو ناظر به سازمان همکاری شانگهای ارائه کرده بود، اما این درخواست در سال ۲۰۰۵ از طرف سازمان رد شد.
سازمان همکاری شانگهای از آمریکا خواسته‌است که پایگاه‌ها و نیروهای نظامی خود را از خاک تمام کشورهای عضو خارج سازد. پس از این درخواست، دولت قرقیزستان رسماً از آمریکا درخواست کرد که برنامه خروج نیروهای آمریکایی و تعطیلی پایگاه هوایی نظامی کی۲ را از این کشور را سریعاً تهیه و اعلان کند.

اهمیت عضویت در این سازمان برای ایران در چیست؟
عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران از چند جهت برای ما مهم است و اول از همه این‌که در جهان مدرن خواه تک‌قطبی باشد یا چند قطبی، ایجاد هویت‌های جمعی سیاسی- اقتصادی در حکم زدن یک سرپناه در یک دشتِ بی در و پیکر است و عواید اقتصادی، سیاسی و حتی امنیتی و نظامی بسیاری با خود به همراه خواهد داشت مانند آنچه که پس از پیمان «ماستریخت»
و تأسیس «اتحادیه اروپا» برای همه کشورهای اروپایی فراهم آورد و تا حد زیادی، موجب ایجاد قطبی جدید در برابر ایالات متحده شکل داد که پی از فروپاشی اتحاد شوروی، خود را حاکم بلامنازع جهان می‌دانست و آن بخش از اختلاف نظرها بین آمریکا و اتحادیه اروپا را که رسانه‌ای می‌شد، در دوران ترامپ، دیدیم.
پیدا کردن هویت‌های مشترک با دیگ کشورها، هم موجب قرابت سیاسی و فرهنگی بین این کشورها می‌شود و هم در دراز مدت موجبات کاهش تنش‌های سیاسی و افزایش تجارت و عواید اقتصادی برای همه اعضا خواهد شد.
دومین فایده بسیار برای جمهوری اسلامی ایران، موقعیت بین‌المللی کشور ما در حوزه اقتصاد است که به دلیل شروع تنش با آمریکای دوران ترامپ، اعمال تحریم‌ها و ادامه همان مسیر در دوره بایدن، به شدت تضعیف شد تا جایی‌که امروز قریب سه سال است که بسیاری از کشورها با ما معاملات سنگین اقتصادی و سرمایه‌گذاری ندارند و حتی خرید نفت را از ما متوقف کردند و همه این رخدادها، آثار منفی زیادی بر اقتصاد ملی ایران برجای گذاشت و حتما باید مسیری جایگزین برای جبران آن پیدا کرد در غیر این‌صورت چالش‌های اقتصادی به سطحی غیرقابل مهار می‌رسد و شانگهای یکی از بهترین مسیرها است.
سومین فایده و در شرایط فعلی مهمترین دستاورد عضویت دائم ایران در شانگهای این است که به دلیل همان تحریم‌ها
و بدبینی و بی‌اعتمادی که بین جمهوری اسلامی ایران و غرب وجود دارد و همچنین کلید خوردن سیاست توجه ایران به شرق ازجمله کشورهای حوزه «CIS» و اتحادیه اوراسیا، شانگهای مسیری ریل‌گزاری شده برای جمهوری اسلامی ایران است تا از ظرفیت‌های اقتصادی خود بهره ببرد.
نکته آخر این‌که دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران باید کارگروهی با عنوان «گارگروه عملیاتی سازمان شانگهای» تشکیل بدهد تا در کوتاه زمان، مسیرها و معبرهای دیپلماسی را باز کند و گره‌های دیپلماتیک احتمالی را از سر راه اقتصاد بردارد و این عضویت را در کوتاه زمان به تعاملات تجاری و قراردادهای اقتصادی پیوند بزند.