وزارت خارجه آمریکا مدعی شد که این کشور آماده ادامه مذاکرات بوده اما طرف ایرانی خواستار زمان بیشتر برای دوره انتقالی در این کشور شده است. «سیدعباس عراقچی»، معاون سیاسی وزیر امورخارجه و رییس هیات ایرانی در مذاکرات احیای برجام در وین در یک رشته توییت نوشت: ما در دوران انتقالی بهسر میبریم و یک انتقال دموکراتیک قدرت در تهران درحال انجام است. وی افزود: روشن است که گفتوگوهای وین باید منتظر دولت جدید در ایران بماند. این اقتضای هر دموکراسی است. معاون وزیر خارجه خاطرنشان کرد: آمریکا و انگلیس باید این نکته را درک کرده و ایجاد ارتباط بین یک تبادل انسانی که آماده اجراست با برجام را متوقف کنند. عراقچی ادامه داد: تبادل (زندانیان) را گروگان اهداف سیاسی قرار دادن، باعث ازدستدادن هم تبادل و هم توافق میشود. وی همچنین نوشت: ۱۰فرد زندانی از همه طرفها میتوانند همین فردا آزاد شوند، اگر آمریکا و انگلیس به تعهدات خود در توافق بهعملآمده عمل کنند.
با این اظهارات عراقچی، مشخص شد که پرونده مذاکرات هستهای در دولت روحانی به پایان رسیده است؛ مذاکراتی که طی این هشتسال نتیجهاش به اذعان خود مقامات دولتی «تقریبا هیچ» بود.
بعدازآنکه دونالد ترامپ با خروج از برجام و بازگشت همه تحریمها درصدد ضربه به جمهوری اسلامی برآمد تا به امروز استراتژیها و تاکتیکهای دولت برای
زنده نگهداشتن برجام و بازگرداندن طرفهای مقابل مذاکرهکننده به تعهداتشان بینتیجه ماند و هیچیک از ضربالاجلها نتوانست سنگهای پیش پای برجام را بردارد. در این میان هرچند دولت بایدن با ژست انتقادی از سیاستهای دونالد ترامپ، پیروز انتخابات آمریکا شد اما او هم به شعارهایش پایبند نماند و با وجود آغاز مذاکرات هستهای با هدف احیای برجام، او نیز حاضر به پذیرفتن تعهدات برجامی خود نیست و تلاش دارد به توافق دیگر با محدودیت بیشتر و امتیاز کمتر دست یابد.
مذاکرات وین بهمنظور احیای برجام از فروردینماه امسال (۱۴۰۰) کلید خورد و تاکنون ۶دوره آن برگزار شده است. ششمین دور مذاکرات وین بهمنظور احیای برجام بهمدت ۹روز (از ۲۲خردادماه) با برگزاری نشست کمیسیون مشترک برجام روز یکشنبه ۳۰خردادماه و دو روز بعد از برگزاری سیزدهمین دور انتخابات ریاستجمهوری در ایران در شهر وین اتریش پایان یافت و «سیدعباس عراقچی» معاون وزیر امورخارجه و رییس هیات ایرانی شرکتکننده در مذاکرات با بیان اینکه ملاک ما رسیدن به یک توافق خوب است، درباره روند مذاکرات گفت: به اواخر کار نزدیک شدیم ولی مسیر باقیمانده ساده نخواهد بود. میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمانهای بینالمللی نیز گفته بود که بیش از ۹۰درصد مسیر در مذاکرات احیای توافق هستهای در وین طی شده اما بااینحال، چندین موضوع حساس سیاسی حلنشده باقی مانده است. «ند پرایس»، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در نشست خبری اعلام کرد که این کشور آماده بازگشت به دور هفتم مذاکرات وین است و ضربالاجلی برای بازگشت به این دور مذاکرات تعیین نمیکند. سخنگوی وزارت خارجه آمریکا مدعی شد تنها تهران میتواند بگوید که این مذاکرات چه زمانی از سر گرفته خواهند شد و افزود: «درباره این گفتوگوها ضربالاجلی تعیین نمیکنیم اما با گذشت زمان، پیشرفتهای هستهای ایران، روی دیدگاهمان درباره بازگشت به برجام، اثر خواهد گذاشت.»
اما چرا علیرغم چنین اظهارنظرهایی، دولت بایدن حاضر نشد در فرصت باقیمانده در دولت روحانی مذاکرات را به نتیجه برساند؟ چرا تیم مذاکرهکننده در به سرانجام رساندن این مذاکرات و احیای برجام ناکام ماند؟ هرچند دولت بهدنبال دادن آدرس غلط درباره به نتیجه نرسیدن مذاکرات است و سعی در وارونه جلوه دادن دلایل عدم رفع تحریمها دارد و تلاش میکند عدم اختیار کافی تیم مذاکرهکننده را دلیل اصلی این عدم موفقیت در مذاکره با غرب معرفی کند اما دلیل اصلی عدم حصول توافق برای بازگشت به برجامی که خود «خسارت محض» بود، زیادهخواهیهای آمریکاست. یکی از این زیادهخواهیها مطرح کردن مذاکره بر سر موضوعات غیرهستهای بهعنوان شرط بازگشت به برجام است. برجام و هشتسال سیاست خارجی دولت روحانی نشان داد که سیاست مماشات و لبخند در برابر غرب نتیجهای ندارد.
دو دیدگاه متفاوت نسبت به مذاکرات در دولت
رحمن قهرمانپور، کارشناس مسائل بینالمللی در گفتوگو با خبرنگار «صبحنو»، در ارزیابی از تیم مذاکرهکننده هستهای فعلی گفت: در آخرین گزارش برجامی وزارت خارجه به مجلس نگرش تیم مذاکراتی روحانی به بحث برجام و احیای برجام مشخص است. این گزارش تاکید میکند که با شرایطی که بیاعتمادی میان ایران و آمریکا عمیق و گسترده است انتظار نداریم برجام در حد مطلوب اجرا شود. حتی اشاره میکند آقای اوباما هم با حسننیت برجام را اجرا نکرد. معنایش این است که تیم مذاکرهکننده فعلی اعتقاد دارد یعنی برجام با یک مانع زمینهای و ساختاری مواجه است و این بیاعتمادی ساختاری میان این دو کشور است و معتقد هستند تا زمانی که این بیاعتمادی هست امکان رسیدن به توازن مطلوب در برجام وجود ندارد.
وی افزود: نکته بعدی که در گزارش اشاره شده آن است که با توجه به این بیاعتمادی، تاکید بر خواستهای بیشتر و مطالبات بیشتر موجب فرسایشی شدن مذاکرات میشود. از نظر تیم مذاکرهکننده فعلی اگر ایران بیشازحد بر خواستههای خودش اصرار کند و سقف مطالبات خود را بالا ببرد این کار نهتنها منجر به توافق نخواهد شد، بلکه موجب مذاکرات فرسایشی خواهد شد. این نکات این چشمانداز تیم مذاکرهکننده فعلی را به مذاکرات نشان میدهد و میتواند توضیحدهنده وضعیت فعلی برجام باشد .
این کارشناس مسائل آمریکا تاکید کرد: به بیان ساده، حرف تیم مذاکرهکننده آن است بیشتر از این نمیتوانستیم امتیاز بگیریم و چون درباره اصل مذاکره در داخل کشور اتفاقنظر وجود ندارد؛ بنابراین دست دولت بسته بود، یعنی از نظر دولت دلیل توافق نکردن این بود که در داخل اجماع نظر وجود نداشت.
قهرمانپور با بیان اینکه وزارت خارجه در گزارش خود به نقش آمریکا توجهی نکرده است، تاکید کرد: این بحث مطرح است که اگر اینگونه بود پس نقش آمریکا در این داستان چیست؟ چراکه مقامات دولتی قبلا میگفتند بایدن آماده بازگشت به برجام است. درحالیکه بایدن از زمانی که وارد کاخ سفید شد تا دوماه بعد هیچ علامت و پالسی که نشاندهنده بازگشت به برجام باشد از خودش نشان نداد و با پادرمیانی اتحادیه اروپا و بعد از سفر وزیرخارجه چین به خاورمیانه بود که مذاکرات وین آغاز شد.
این کارشناس مسائل بینالملل در ادامه با اشاره به وجود دو دیدگاه در دولت نسبتبه مذاکرات با غرب گفت: در دولت دو رویکرد نسبتبه مذاکرات وجود دارد. یک طرف معتقد بود همینکه بایدن به برجام میخواهد برگردد کافی است و به هر امتیازی باید قانع باشیم اما یکطرف دیگر معتقد بود اگر در داخل کشور اجماع نظر درباره مذاکره وجود داشت، میشد امتیازهای بیشتری گرفت؛ بنابراین دو دیدگاه در دولت است که ظاهرا روحانی طرفدار دیدگاه اول است و دیدگاه دوم در وزارت خارجه طرفدار دارد که عدم اجماع نظر در داخل را مانع مذاکرات میداند. روحانی میگوید همینکه بایدن به برجام برگردد کافی است اما در تحلیل وزارت خارجه اجماعنظر داخلی مهمتر است.
وی یادآور شد: البته تجربه تلخی که در دوران ترامپ داشتیم این نکته را به ما یادآوری کرد که اختلافات داخلی آمریکا هم میتواند سیاست خارجی را تحتالشعاع خود قرار دهد و آنان هم نمیتوانند همیشه اجماع نظر در موضوعات سیاست خارجی ایجاد کنند. خروج ترامپ این را نشان داد که ایران اگر بخواهد به برجام برگردد، نیاز دارد تضمینهای مطمئنتری داشته باشد تا در صورت اتفاق مشابه، کمترین آسیب و هزینه را ببیند.
قهرمانپور در پایان با اشاره به بنبست در مذاکرات وین، گفت: آن چیزی که مذاکرات را به بنبست کشانده، اختلاف بنیادین بین ایران و آمریکا درباره مسیر آتی مذاکرات است. آمریکاییها میخواهند این مذاکرات را پیوند بزنند به مذاکرات موشکی و منطقهای؛ در مقابل ایران میخواهد مذاکرات را به موضوع برجام محدود کند و منتظر اقدامات بعدی آمریکا باشد تا بعدها تصمیم بگیرد که درباره موضوعات دیگر مذاکره کند یا نه. همین موضوع است که مذاکرات را به بنبست کشانده چراکه هر دو طرف برای اینکه به افکار عمومی داخلی و مخالفان سیاسی خودشان بگویند که این توافق بهترین توافق بود باید روی سیاست خود پافشاری کنند. باید منتظر دولت آقای رئیسی باشیم که ببینیم این بنبست مذاکراتی چگونه شکسته خواهد شد.
چرا مذاکرات وین به بنبست خورد؟
قهرمانپور: مسأله اصلی، مسیر آینده مذاکرات است
وزارت خارجه آمریکا شامگاه شنبه خبر داد که این کشور منتظر پایان دوره انتقالی است تا برنامهریزی درزمینه ادامه مذاکرات برای احیای برجام در وین را انجام دهد. در ادامه این اطلاعیه آمده است: هنگامیکه دوره انتقالی در ایران به پایان برسد، آماده برنامهریزی برای ادامه مذاکرات در وین هست.
صاحبخبر -
∎
نظر شما