یاسر مختاری
قیمت واکسن‌های ایرانی در روزهای اخیر پس از انتشار مفاد تفاهم‌نامه هیئت امنای صرفه جویی ارزی در معالجه بیماران و شرکت صنایع شفا فارمد جهت خرید واکسن کرونای کووایران برکت حاشیه‌ساز شد.
موضوع حاشیه‌ساز این تفاهم‌نامه بند3 آن بود که بر اساس آن هیئت امنای صرفه‌جویی ارزی در معالجه بیماران 25 درصد کل مبلغ علی‌الحساب تفاهم‌نامه تعداد 5 میلیون دوز واکسن کووایران برکت را به قرار هر دوز 2 میلیون ریال به عنوان پیش‌پرداخت به شرکت شفا فارمد دهد. این در حالیست که در همین تفاهم‌نامه تصریح شده است که قیمت‌نهایی محصول بر اساس مصوبه کمیسیون قیمت‌گذاری تعیین و طی قرارداد خرید جداگانه اصلاح می‌شود و این شرکت موظف به پیگیری قیمت مصوب از سازمان غذا و دارو می‌باشد و تسویه حساب نهایی منوط به ارائه قیمت مصوب است.
انتشار این تفاهم‌نامه انتقادات بسیاری را همزمان متوجه وزارت بهداشت و گروه دارویی برکت کرد. هرچند کیانوش جهانپور سخنگوی سازمان غذا و دارو در توئیتی نوشت: «هیچ یک از واکسن‌های کرونای تولید داخل تاکنون در کمیسیون قیمت‌گذاری سازمان غذا و دارو قیمت‌گذاری نشده‌اند. قیمت‌گذاری واکسن کرونا بر اساس هزینه تمام شده، حاشیه سود منطقی و قیمت واکسن‌های مشابه خارجی و البته با رویکرد حمایت از تولید ملی در کمیسیون قیمت‌گذاری انجام خواهد شد.»
جهانپور در توئیت دیگری نیز نوشت: «تولیدکنندگان داخلی اطمینان داشته باشند که که قیمت‌گذاری کمیسیون سازمان غذا و دارو بر پایه هزینه تمام شده و حاشیه سود منطقی و با لحاظ قیمت رفرنس واکسن‌های مشابه خارجی انجام می‌شود. بحث‌های افراد کم اطلاع، ناآگاه یا مغرض، ملاک نیست با جدیدت و اطمینان مسیر را ادامه دهید.»
وی همچنین در پاسخ به خبرنگاران در گروه مجازی خبرنگاران سلامت با تاکید دوباره بر عدم قیمت‌گذاری واکسن‌های ایرانی اظهار کرد: «این رقم اعلام شده ارتباطی به کمیسیون نداشته و البته عدد اعلام شده ارزان‌تر از واکسن خارجی مشابه است.»
در همین رابطه حجت نیکی ملکی سخنگوی ستاد اجرایی فرمان امام نیز در پاسخ به شائبه‌های ایجاد شده در مورد قیمت این واکسن در توئتیر نوشت: «هنوز قیمت واکسن‌های ایرانی نهایی نشده و فقط علی‌الحساب 200 هزار تومان تعیین شده است.»
وی ادامه داد: «این قیمت‌های علی‌الحساب در رابطه با تمام واکسن‌های ایرانی است و نه فقط برکت. هزینه تامین سینوفارم و بهارات که تکنولوژی شبیه برکت دارند برای کشور 330 تا 230 هزار تومان است. این قیمت با سینوفارم و بهارات در شرایطی است که امکان تامین آن وجود داشته باشد که متاسفانه انجام چنین کاری هم خیلی سخت است.»
نیکی ملکی یادآور شد: «به دروغ نوشته‌اند که واکسن‌های ایرانی گرانترین واکسن‌ها هستند و این در شرایطی است که غیر از آسترازنکا همه واکسن‌های دیگر از واکسن‌های ایرانی ارزانتر است.»
قیمت به صرفه است
پس از این شائبه‌ها محمد‌رضا شانه‌ساز رئیس سازمان غذا و دارو در گفت‌گویی موضوع قیمت‌گذاری واکسن‌های ایرانی را تایید کرد.
وی در این رابطه گفت: «مثل همیشه دشمنان در کمین نشسته‌اند و موفقیت‌ها را نمی‌بینند و هر نقطه‌ای پیدا کنند آن را تبدیل به تابلوی بزرگ می‌کنند. ما بر اساس ارز نیمایی واکسن‌های داخلی را قیمت‌گذاری می‌کنیم چراکه مواد اولیه، مدیا، محیط کشت و رزین با ارز نیمایی انجام می‌شود و بر همین اساس با ارز نیمایی قیمت‌گذاری انجام شده است و به هیچ وجه با ارز نیمایی واکسن برکت واکسن گرانی محسوب نمی‌شود.»
شانه‌ساز ادامه داد: «قیمت همه واکسن‌های ایرانی در همین محدوده است و خیلی متفاوت نخواهد بود و تهیه واکسن از مسیر واردات با ارزی شاید ارزان‌تر باشد و روی همین موضوع دست گذاشته‌اند و تبلیغات می‌کنند. در دنیا قیمت‌ها بالاتر از آن چیزی است که ما در داخل قیمت‌گذاری می‌کنیم و یکی از واکسن‌های وارداتی به دلیل تولید بالا قیمت ارزانی دارد و آن واکسن استثنا است.»
رئیس سازمان غذا و دارو بیان کرد: «برخی می‌خواهند کام مردم را تلخ کنند و اصرار دارند در دل مردم نگرانی و تشویش ایجاد کنند و شبکه‌های معاند به جای آنکه بگویند در جمهوری اسلامی ایران که سال‌ها تحریمش کرده بودیم حالا همه پلتفرم‌های واکسن در دنیا را به دست دانشمندان ایرانی در حال ساخت دارد، روی قیمت تمرکز یا موضوعی پیدا می‌کنند که هجمه وارد کنند.»
وی ادامه داد: «مطمئن هستیم شبکه‌های معاند برای عارضه‌سازی واکسن‌های ایرانی سناریوهای از پیش تعیین شده‌ای دارند و برای همین، روی ثبت عوارض و نظارت بر مصرف واکسن‌ها بسیار دقت صورت می‌گیرد و از مردم خواهش می‌کنیم به این حرف‌ها توجه نکنند و بدانند کسانی که با پول دشمنان تبلیغات علیه نظام را نشر می‌کنند دلسوز مردم نیستند و به نفع مردم حرف نمی‌زنند و منابع مالی کسانی که این تبلیغات منفی را نشر می‌دهند دشمنان قسم خورده مردم ایران هستند.»
شانه‌ساز تاکید کرد: «از مردم درخواست داریم که به خادمان خود در حوزه سلامت و فناوری اطمینان و بر اساس داده‌های صحیح و واقعی تصمیم‌گیری کنند. ٢٠٠ هزار تومان برای محصول‌ «های‌تکی» که با این همه زحمت و پشتوانه علمی تولید می‌شود، در مقایسه با قیمت واکسن‌های سایر کشورها عدد بالایی نیست و با افزایش ظرفیت و تعداد تولید، هزینه تمام‌شده کاهش پیدا می‌کند و فرصت تخفیف و چانه‌زنی بیشتر خواهد شد. اکنون زمان شروع کار شرکت‌های دانش بنیان واکسن‌ساز است و این حرف‌ها زاییده این تفکر است که شرکت‌های دانش بنیان ایرانی نباید رشد کنند وگرنه همه می‌دانند که سالها است شرکت‌های دانش‌بنیان داروهای بیماران سرطانی و اقلام حیاتی را تولید می‌کنند.»
وی افزود: «باید توجه داشت یکی از این شبکه‌ها یک بار خبر نرفت که کودکان معصوم ای‌بی به دلیل تحریم پانسمان نداشتند اما مرتب می‌بینیم با انتشار اخبار نادرست سعی دارند کام مردم را تلخ کنند و تلاش دانشمندان ایرانی در شرکت‌های دانش‌بنیان نادیده گرفته شود و آنها پیشرفت لازم را نداشته باشند.»
شانه‌ساز اظهار کرد: «واکسن برکت مجوز مصرف اضطراری دریافت کرده است و یک تا ٢ واکسن دیگر به زودی مجوز مصرف اضطراری دریافت خواهند کرد. هفته آینده محموله تولید انبوه دیگری دریافت خواهیم کرد و همانطور که قبلاً اعلام شده بود امیدواریم فصل تابستان فصل جهش تولید واکسن‌های داخلی باشد و تا آخر تابستان ماهیانه ١٠ میلیون دوز تامین و تزریق شود و گروه‌هایی که داوطلب تزریق باشند یا ضرورت تزریق واکسن آنها احصا شود به واکسن دسترسی پیدا کنند.»
قیمت و اثر بخشی واکسن‌های فعال حال حاضر جهان
اکنون که تمامی دنیا در حال مبارزه با بیماری کرونا هستند، سه موضوع ایمنی، اثربخشی و قیمت واکسن بسیار حائز اهمیت است. در حال حاضر چندین واکسن در جهان در زنجیره واکسیناسیون قرار گرفته که هریک اثربخشی و قمیت خاصی دارند. با توجه به قیمت اعلام شده برای واکسن‌های ایرانی می‌توان این واکسن‌ها را با هم مقایسه کرد.
هر دوز واکسن فایزر بایوان‌تک که از تکنولوژی Mrna بهره می‌برد، حدود 19.5 تا 20 دلار قیمت دارد. اثر‌گذاری این واکسن نیز برای افراد 65 ساله حدود 94 درصد و برای سایر افراد 92 درصد اعلام شده است. این در حالیست که نتایج آزمایش‌های بالینی این واکسن حاکی از اثرگذاری 95 درصدی بود. با این حال واکسن فایزر در آزمایش‌های بالینی ۶۶.۴ درصد در پیشگیری از بروز شدید بیماری کرونا موثر بوده است.
واکسن مدرنا نیز همچون واکسن فایزر بر مبنای فن‌آوری ام.آر.ان.ای ساخته شده است که قیمت هر دوز آن 25 دلار است. این واکسن نیز دو دوزه بوده و میزان ایمنی ایجاد شده توسط این واکسن در برابر کرونا 94.5 درصد اعلام شده است.
قیمت واکسن بریتانیایی سوئدی آسترازنکا که بر پایه آدنوویروس ساخته شده است در زمان آزمایش‌های بالینی 2.5 یورو تخمین زده شده بود. درحال حاضر هر دوز این واکسن که ایمنی 70 درصدی ایجاد می‌کند، 4 دلار قیمت دارد.
واکسن دو دوزه روسی اسپوتنیک وی‌ بر اساس اعلام مجله لنست 92 درصد کارآیی دارد. قیمت هر دوز آن حدود 10 دلار است که البته بر اساس قراردادی که این شرکت با ایران دارد قیمت هر دوز آن 5 دلار برای ایرانیان تعیین شده است.
واکسن سینوواک چینی در بازارهای جهانی 30 دلار قیمت‌گذاری شده و کارایی 50.3 درصدی دارد. واکسن بهارات هندی 15 دلار برای هر دوز آن اعلام شده است، این واکسن نیز دو دوزه است. کارآیی این واکسن در مراحل ابتدایی 100 درصد پیشگیری از بیماری زایی و 100 درصد پیشگیری از ابتلا اعلام شده بود حتی رئیس شرکت سازنده، ایمنی آن را 110 درصد اعلام کرد. پس از صدور مجوز مصرف، تردیدهایی در مورد کارآیی آن به وجود آمد، اعلام شده است که تحقیقات کاملی در مرحله سوم بالینی این واکسن صورت نگرفته است.
واکسن سینوفارم نیز همچون دیگر واکسن چینی مبتنی بر ویروس ضعیف شده است و قیمت اعلام شده نیز 15 دلار برای هردوز آن اعلام شده است که البته این واکسن نیز با توجه به قردادهای فی مابین 10 دلار تعیین شده است. میزان کارآیی این واکسن‌ها در برخی از کشورها 79 درصد و در برخی دیگر 86 درصد اعلام شده است.
واکسن جانسون و جانسون آمریکایی که اولین واکسن تک دوزه حال حاضر جهان است مبتنی فن‌آوری آدونو ویروس بوده و کارآیی آن نیز 60 تا 72 درصد اعلام شده است. قیمت اعلام شده برای این واکسن تک دوزه 10 دلار اعلام شده است.
واکسن آمریکایی نوواکس نیز دو دوزه است. میزان کارآیی آن نیز 89.3 درصد اعلام شده است. قیمت هر دوز این واکسن نیز 16 دلار اعلام شده است.
حال با توجه به سخنان شانه‌ساز که گفته است برای واکسن‌های ایرانی ارز نیمایی اختصاص داده شده است، می‌توان گفت در حال حاضر قیمت واکسن کووایران برکت 8.5 دلار با کارآیی 91 درصدی است. ضمن اینکه کارآیی واکسن پاستوکووک که در مقابل واریانت‌های مختلف 62 درصد اعلام شده است احتمالا در همین حدود خواهد بود.
با این حال جهانپور در توضیح بیشتری در مورد قیمت واکسن‌های ایرانی گفت: «قیمت واکسن‌هایی که در ایران تولید می‌شود بیش از ۶۵ تا ۷۰ درصد حداقلِ قیمت مشابه خارجی، نخواهد بود.»
کیانوش جهانپور با بیان اینکه قیمت‌گذاری واکسن‌های ایرانی کرونا هنوز انجام نشده است، اظهار داشت: «برای قیمت‌گذاری باید هزینه تمام شده تولید و قیمت واکسن کرونای مشابه خارجی را مدنظر قرار داد. قیمت واکسن‌هایی که در ایران تولید می‌شوند نیز بیش از 65 تا 70 درصد حداقلِ قیمت واکسن مشابه خارجی(با فناوری مشابه) نخواهد بود.»
وی افزود: «افرادی که متقاضی واردات واکسن‌های خارجی بودند الان به اینکه اعلام می‌شود قیمت واکسن ایرانی کرونا 65 درصد واکسن مشابه خارجی خواهد بود، انتقاد دارند که نشان دهنده این است که افراد مقاصد و منافعی در واردات واکسن دارند که تولید داخلی واکسن کرونا این افراد را ممکن است از حیز انتفاع خارج کند.»
جهانپور ادامه داد: «واکسن‌های خارجی که فناوری آنها مشابه واکسن برکت است در دنیا 12 تا 16 دلار قیمت دارند.» سخنگوی سازمان غذا و دارو تاکید کرد: «تجهیزات ساخت واکسن کرونا با ارز 4200 تومانی وارد نشده و برای واردات تجهیزات ساخت دارو و واکسن، از ارز نیمایی استفاده می‌شود.»
رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت بهداشت درباره قیمت پیشنهادی 200 هزار تومانی برای واکسن برکت تصریح کرد: «این قیمت به صورت علی‌الحساب توسط هیئت امنای ارزی مطرح شده و باید توجه داشت که هیئت امنای صرفه جویی ارزی در قیمت گذاری واکسن کرونا مرجع نیست و تنها خریدار است. در واقع واکسن خارجی با فناوری مشابه، بین 300 تا 400 هزار تومان قیمت داشته است و بنابراین قیمت پایه بین هیئت امنای ارزی و برکت به صورت علی‌الحساب 200 هزار تومان توافق شده است ولی سازمان غذا و دارو در نهایت باید قیمت گذاری واکسن کرونا را انجام دهد ولی هنوز این سازمان قیمت گذاری نکرده است.»
وی در پایان تاکید کرد: «از آنجا که فناوری‌های واکسن‌ها متفاوت است قیمت واکسن‌ها نیز مشابه نخواهد بود بنابراین نباید انتظار داشت که تمام واکسن‌های ایرانی قیمت مشابه داشته باشند؛ البته واکسن کرونا برای مردم رایگان خواهد بود و وزارت بهداشت این واکسن‌ها را خریداری می‌کند و به صورت رایگان به مردم تزریق می‌کند.»