محمود اشرفی * ژئوپلیتیک و چیدمان سیاسی خاورمیانه با شتاب در حال دگرگونی است. در چنین شرایطی دیپلماسی کشورها به خاطر این دگرگونی الزاما تغییر خواهد کرد. در واقع این تغییرات ملی یک سازگاری استراتژیک در برابر دگرگونی‌های پیش‌رو است. غفلت از این فرآیند‌های فراملی ناکامی سیاسی را در پی خواهد داشت. آمریکا به عنوان عمده‌ترین بازیگر منطقه در حال کاستن نقش منطقه‌ای خود است. حضور نظامی آمریکا در افغانستان کاهش خواهد یافت. سیاست خارجی آمریکا مبتنی بر حمایت مستقیم و همه‌جانبه از اسراییل در یک فراگرد سیاسی تغییر یافته است. دیپلماسی آمریکا اکنون حمایت از اسراییل از طریق دولت‌های منطقه است. دیپلماسی آمریکا در راستای تعهدات و کاستن بار مالی ناشی از حضور در خاورمیانه به پیش می‌رود. اما این تمام ماجرا نیست. پایان دیپلماسی پررنگ آمریکا در خاورمیانه از یک‌سو پیگیری سیاست خارجی دولت قبلی این کشور مبتنی بر پرداختن به مسائل در محدوده ملی و کاستن از هزینه‌های نظامی است. از سوی دیگر تشدید نگرانی‌های آمریکا در حوزه پاسیفیک یک عامل اساسی برای دگرگونی دیپلماسی آمریکا در خاورمیانه است. این کنش سیاسی، گذار از خاورمیانه و نگاه به حوزه اقیانوس آرام است. اکنون نگاه سیاست خارجی آمریکا معطوف به حوزه پاسیفیک است. توسعه‌طلبی روزافزون چین راهبردهای آمریکا در حوزه پاسیفیک را در جهت حضور بیشتر در آب‌های شرقی ایالات متحده سوق داده است. حضور نظامی چین در خاورمیانه نامحتمل بوده اما حوزه پاسیفیک جزو محدوده منافع حیاتی چین به شمار می‌رود. تحرکات نظامی اخیر چین در دریای جنوب چین و حرکات پیش‌رونده این کشور در این حوزه این موضوع را تایید می‌کند. بنابراین حوزه پاسیفیک در آینده میدان صف‌آرایی نظامی آمریکا و چین خواهد بود. رویارویی آمریکا و چین در خاورمیانه در قالب تجاری است.
خاورمیانه با نقش کمرنگ آمریکا چیدمانی متفاوت خواهد داشت. در این شرایط همپای تغییر مزیت‌های نسبی کشورها، ژئوپلیتیک منطقه دگرگون می‌شود. در چنین شرایطی کشور‌های منطقه باید در تکاپوی منافع ملی خود در چیدمان جدید سیاسی منطقه باشند. دیپلماسی ایران نمی‌تواند برکنار از این دگرگونی‌های بزرگ آینده باشد. دیپلماسی خردمندانه در این زمینه با درک اهمیت زمان و موقعیت‌ها باید آمیزه‌ای از حفاظت از منافع ملی، درک آینده و حسن همجواری باشد.
* روزنامه‌نگار
∎