رئیس انستیتو پاستور با اشاره به زمان اجرایی شدن فاز انسانی واکسن انستیتو پاستور، تصریح کرد: «امیدواریم خردادماه اولین تولید واکسن برای واکسیناسیون عمومی را داشته باشیم. همچنین واکسن شرکت رازی هم به زودی به ثمر می‌رسد که امیدواریم با چند ماه تاخیر این واکسن هم قابل عرضه باشد.»
به گزارش سپید، برنامه تلویزیونی «غیرمحرمانه» با موضوع «تولید واکسن ایرانی کووید۱۹» جمعه ۱۵ اسفندماه با حضور علیرضا بیگلری رئیس انستیتو پاستور، مصطفی قانعی رئیس کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا، حسن جلیلی مدیر تولید واکسن کرونا در ستاد فرمان اجرایی امام(ره) و حسین ملک افضلی محقق و پژوهشگر از شبکه دو سیما پخش شد.
نحوه عملکرد واکسن برای پیشگیری از یک ویروس
در ابتدای این برنامه علیرضا بیگلری، رئیس انستیتو پاستور اظهار داشت: «واکسن‌های کووید۱۹ یا واکسن‌هایی که علیه کرونای جدید ساخته می‌شود، یک نوع آن وقتی است که ویروس را کشت می‌دهیم و ویروس کشت داده شده غیرفعال می‌شود و کل بدنه ویروس به عنوان واکسن مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش سنتی تولید واکسن است که تقریبا بیش از یکصد سال مورد استفاده قرار گرفته است.»
وی افزود: «در سایر روش‌ها ممکن است قسمتی از ژن ویروس را وارد یک سلول کرده و در خارج از بدن، آن سلول برای ما پروتئینی یا قسمتی از پروتئین یک ویروس را تولید کند و آن پروتئین ساخته شده‌ایی که در بیرون از بدن ساخته شده و یکی از پروتئین‌های ویروس است به عنوان واکسن مورد استفاده قرار می‌گیرد که ایمنی بدن را تحریک کند. در روش دیگر قسمتی از ژن ویروس را داخل یک ویروس دیگر قرار دهیم و در واقع از آن ویروس دوم به عنوان تاکسی یا ناقل استفاده کنیم که قسمتی از ژن کووید را داخل سلول ببرد و در داخل سلول آنتی ژن کووید را تولید کند که در اینجا تحریک ایمنی صورت می‌گیرد.»
بیگلری بیان کرد: «نمونه ویروس‌هایی که می‌توانند به عنوان وکتور استفاده بگیرند، آدنه ویروس یا همان ویروس سرماخوردگی است که می‌تواند ژن کووید را داخل سلول ببرد و باعث تحرک سیستم ایمنی شود و روش دیگری که در دنیا مورد استفاده قرار گرفته است، استفاده از «‌ام‌آر‌ان‌ای» یا دستور ساخت پروتئین کووید ۱۹ است، که مستقیما به بدن تزریق می‌شود و «‌ام‌آر‌ان‌ای» می‌تواند به صورت کاملا مستقیم پروتئین یا آنتی ژن مورد نظر ویروس را بسازد و این آنتی ژن است که مورد تحریک ایمنی می‌شود.»
وی افزود: «خوشبختانه در کشور ما همه روش‌ها، زیرساخت‌ها و پلتفرم‌ها پیشرفته است و آنچه‌ که در شرکت برکت شاهد هستیم، ساخت ویروس توسط کشت و استفاده از واکسن غیرفعال است که مزایای خود را دارد. واکسنی که در موسسه پاستور با انتقال فناوری و با همکاری کشور کوبا ساخته می‌شود واکسنی است که در واقع پروتئین ویروس مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته واکسن پاستور، واکسن مشترک‌مان است که این واکسن کنتوژه شده و باعث شده تا ایمنی زایی افزایش پیدا کند که این واکسن‌ها مزایای خود را دارند و معمولا بی‌خطرهستند و واکسن موسسه رازی نیز همین مسیر را رفته است.»
بیگلری در ادامه گفت: «راه بعدی، راه آدنوویروس است که مثال ساده آن واکسن اسپوتنیک روسی است و همینطور آسترازنکا که از وکتورهای آدنوویروسی استفاده می‌کنند که نکته‌های خاص خود را دارند که می‌بایست مورد بررسی قرار گیرد و در انستیوتوپاستور ایران آدنوویروس نیز ساخته شده است و تست‌های حیوانی آن پشت سر گذاشته شده ولی هنوز وارد تست‌های انسانی نشده که امیدوار هستیم به انجام برسد.»
وی همچنین عنوان کرد: «در زمینه «‌ام‌ار‌ان‌ای» هم کار شروع شده و کارهای حیوانی آن انجام شده است، ولی با توجه به اینکه ‌«ام‌ار‌ان‌ای» شیوه‌ای است که باید امتحان خود را پس دهد و اولین بار است که به صورت گسترده از این روش به عنوان واکسن استفاده می‌کنیم، قدری باید تامل کرد که آزمایش‌های خود را پشت سر بگزارد و جمعیت وسیعی از این واکسن استفاده کنند تا مطمئن شویم عوارض طولانی مدتی بر این روش مترتب است یا خیر.»
رئیس انستیتو پاستور با بیان اینکه با توجه به اینکه زیرساخت واکسن وجود دارد و جوانانی آشنا به این دانش در کشور داریم که توانستیم این عقب افتادگی را جبران کنیم، تصریح کرد: «انستیتو پاستور ایران ۱۰۰ سالگی خود را پشت سر گذاشت و امسال وارد قرن دوم فعالیت خود شد. انستیتو پاستور در برابر بیماری‌های مختلفی محور تشخیص را بر عهده گرفت و در اوج تحریم ورق را به نفع مردم برگرداند و این امر فقط با تکیه بر دانش بومی محقق شد.»
وی ادامه داد: «کشوری که بتواند دو تا سه واکسن بسازد، می‌تواند چندین واکسن هم تولید کند. اگر همین واکسن را بخواهیم بخریم باید چندین برابر هزینه کرد. در شرایط کرونا عدالتی در توزیع واکسن نبود. امروز دنیا به ۱۶ میلیارد دوز واکسن نیاز دارد ولی ۷۰ درصد از واکسن‌هایی که تولید، توزیع و تزریق شده است، در ۱۰ کشور دنیا است. اگر تولید نکنیم حداقل در یک وقت مناسب واکسنی به ما نخواهد رسید.»
بیگلری با اشاره به اینکه در بین کشورهای اسلامی فقط ایران و اندونزی توانستند در عرصه واکسن فعال باشند، گفت: «ما افتخار داریم، آبله و فلج اطفال را با واکسن داخلی مهار کنیم. همه ایرانیان واکسنی از پاستور در بدنشان وجود دارد و کنترل کیفی هم بسیار معتبر است. در مورد کووید۱۹ هم با وجود اینکه تاخیر اولیه داشتیم، اما همه پلتفرم‌ها را آغاز کردیم و به خوبی پیش رفتیم.»
وی با بیان اینکه واکسنی که ما در حال ساخت هستیم دو واکسن است، گفت: «یک واکسن برای پیشگیری کامل است یعنی افرادی که اصلا تاکنون کرونا نگرفتند. واکسن دیگر هم واکسنی است که برای افرادی که تاکنون کرونا گرفته‌اند، توصیه می‌شود که این نوع واکسن بسیارهوشمندانه است.»
رئیس انستیتو پاستور با اشاره به زمان اجرایی شده فاز انسانی واکسن انستیتو پاستور، تصریح کرد: «امیدواریم خردادماه اولین تولید واکسن برای واکسیناسیون عمومی را داشته باشیم. همچنین واکسن شرکت رازی هم به زودی به ثمر می‌رسد که امیدواریم با چند ماه تاخیر این واکسن هم قابل عرضه باشد.»
۵۶ نفر تاکنون فاز دوم واکسن کووید۱۹ ستاد اجرایی امام(ره) را تزریق کردند
در ادامه این برنامه؛ حسن جلیلی، مدیر تولید واکسن کرونا در ستاد فرمان اجرایی امام(ره) گفت: «واکسنی که در گروه دارویی برکت در حال حاضر فاز اول مطالعاتی بالینی خود را تقریبا سپری کرده است و در آستانه ورود به مطالعه فاز دوم قرار گرفته، واکسن ایناکتیویتت یا کشته شده یا غیرفعال است.»
وی بابیان اینکه از نهم دی‌ماه تزریق واکسن در فاز تزریق انسانی شروع شد و پیش‌بینی می‌شود که ۱۴ اسفند آخرین نفری که وارد فاز مطالعه ما شده است، ۲۸ روز بعد را سپری کند تا فاز اول به اتمام برسد، افزود: «در حال حاضر ۵۶ نفر وارد مطالعه فاز اول شدند و تقریبا همگی آنها دوز دوم واکسن را دریافت کردند و خوشبختانه تاکنون سلامت واکسن نتایج رضایت بخشی داشته است و امیدواریم اواخر اردیبهشت و اوایل خردادماه سال آینده فاز دوم و سوم به اتمام برسد.»
جلیلی درباره روند ساخت واکسن ایرانی کرونا، تصریح کرد: «در میدان مسابقه واکسن کووید دیرتر از دنیا اقدام کردیم چون مبتلا به این ویروس تا این حد نبودیم. همین شرکت چینی قدم‌های مهمی درباره واکسن سارس برداشته بود، اما با توجه به جهش این ویروس واکسن آن مفهومی نداشت وارد بازار شود. در مورد سایر واکسن‌های دنیا هم چنین امری صادق است.»
وی با بیان اینکه تحریم‌ها حرکت ما را کند کرد اما متوقف نشدیم، گفت: «واکسنی که وارد فاز یک اجرایی شده کاملا بومی است و هیچ مشارکت خارجی در آن نبوده است. شرکت‌های دانش بنیان و مراکز واکسن‌سازی کشورمان این عقب افتادگی را جبران کرد.»
جلیلی با اشاره به دلیل ورود به تولید واکسن از سوی ستاد اجرایی فرمان امام (ره)، افزود: «ستاد اجرایی فرمان امام (ره) یک مسئولیت اجتماعی برای خود در نظر گرفته و سعی کرده در این عرصه نقش آفرینی کند. در این حوزه امکان داشت اگر ما وارد تولید نشویم، نیاز کشور در دو یا سه سال آینده اتفاق بیفتد. هر چه واکسیناسیون به تاخیر بیفتد جهش آن بیشتر شده و ممکن است نوع خطرناک‌تری به وجود بیاید، بنابراین باید در اسرع وقت چرخه انتقال ویروس را قطع کنیم و بر ما بر اساس مسئولیت اجتماعی وارد عمل شدیم.»
مدیر تولید واکسن کرونا در ستاد فرمان اجرایی امام(ره) با بیان اینکه ما یکی از هولدینگ‌های دارویی کشور هستیم، گفت: «زیرساخت‌های خوبی در تولید دارو و فراورده‌های بیولوژی در ستاد فرمان اجرایی امام(ره) داریم. علاوه بر این، چند شرکت بزرگ دنیا اکنون واکسن‌هایی برای کرونا تولید کردند همچون فایزر و مدرنا. اما فایزر دانش توسعه یافته شرکت بایوتک آلمان را تولید انبوه کرد. این شرکت دانش بنیان است که فکر نمی‌کنیم بیش از ۱۰ سال سابقه داشته باشد. مدرنا یک شرکت امریکایی است که اولین محصول آن واکسن مدرنا است. یعنی این‌ها شرکت‌های دانش بینان هستند و دنیا به این سمت می‌رود که به جای اینکه کارخانه‌ها تولید داشته باشند، از شرکت‌های دانش بنیان استفاده کنند. با همین رویکرد نیز ما با حمایت از دانشمندان بی‌ادعا برای تحقق مسئولیت اجتماعی وارد عرصه واکسن شدیم و تاکنون ۶ پلتفرم را بررسی کردیم و یکی از آن‌ها وارد فاز مطالعه انسانی شد.»
چرا همه مردم ایران از یک واکسن استفاده نخواهند کرد؟
سپس مصطفی قانعی رئیس کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا نیز با بیان اینکه در حوزه واکسن کووید۱۹ هم موضوع خرید و هم موضوع تولید مورد توجه قرار گرفت، اظهار داشت: «علت خرید این بود که فاصله ما تا تولید برای واکسیناسیون عمومی به صورت خوش بینانه تا خرداد است. بر اساس آمار اگر بتوانیم با واکسن وارداتی واکسیناسیون افراد پرخطر را انجام دهیم، از مرگ ۱۰ هزار نفر جلوگیری کردیم.»
وی با بیان اینکه کادر درمانی و افراد مسن از گروه‌های اصلی و دارای اولویت برای تزریق واکسن بودند، افزود: «این دو گروه را باید تحت پوشش قرار دهیم. از همان ابتدا سوال این بود در کشور چرا یک واکسن نباشد و همه از یک واکسن استفاده کنند. از همان ابتدا تخمین زده شد که ممکن است واکسن اول از یک نوع باشد و واکسن بعدی از نوعی دیگر و ممکن است داشتن سبدی از واکسن موثر باشد.»
قانعی با اشاره به اینکه تا تمام مطالعات منتشر نشود و داوران نبینند، نمی‌توان روی این مسائل تحلیلی داشت اما پیش‌بینی این است که فردی بیماری کرونا گرفته و بیماری زمینه‌ای هم داشته باشد، شاید ترجیح داده شود واکسن مشترک ایران و کوبا را تزریق کند، افزود: «این واکسن هر چند ایمنی‌زایی کم‌تری داشته باشد اما عوارض کم‌تری هم دارد. این امر در روسیه هم رخ داد و وقتی آسترازنکا خواست واکسن تولیدی را در آنجا بزند، دو گونه را بررسی کردند که یکی واکسن روسیه باشد و دیگری استرازنکا.»
وی با بیان اینکه ما در واردات و هم تولید واکسن به سبد توجه داریم؛ خاطر نشان کرد: «واکسیناسیون عمومی طوری است که دوز دوم که ۲۸ روز بعد قرار است بزنید، داشته باشیم. واکسن تست پایداری دارد و باید مدتی بماند. بنابراین ذخیره استراتژیک باید داشته باشیم که این مراحل، به جز با تولید داخل فراهم نیست.»
رئیس کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا با اشاره به اینکه وقتی به تولید واکسن فعلی می‌نگریم متوجه می‌شویم که این نوع توزیع واکسن جوابگوی بسیاری از مردم کشورها نخواهد بود، تصریح کرد: «برخی از کشورها به ازای هر نفر ۵ واکسن ذخیره کردند و این توزیع ناعادلانه مشکلاتی را به همراه دارد. بر همین اساس اگر هم بخواهیم این مقدار وجود ندارد.»
قانعی با بیان اینکه برخی از تولیدکنندگان ما شهریور سال آینده واکسن خود را عرضه می‌کنند، گفت: «یک واکسن اگر قرار بود قبل از کووید به بازار بیاید، باید پنج سال را طی می‌کرد. اکنون نهایت یک سال از تولید واکسن گذشته است و استفاده از واکسن با این مدل به عنوان واکسن اضطراری نامیده می‌شود. به هر حال وقتی یک کشوری تایید اضطراری داشته باشد، ممکن است ایران تایید آن‌ها را قبول کند و مصرف شود. در گذشته منتظر بودیم که سازمان جهانی بهداشت واکسن را تایید کند، اکنون امکان پذیر نیست. این مدل که یک طرف مرگ و یک طرف واکسن را داریم، باید از مجوز اضطراری استفاده کرده و واکسن را انتخاب کنیم.»
وی با اشاره به اینکه تمام تست‌هایی که روی گروه‌ها شد، افراد سالم بین ۱۸ تا ۵۰ سال بودند و داده واکسن هم مربوط به این بازه سنی است، خاطر نشان کرد: «وقتی شرایط اضطرار می‌شود، مسئولیت بر عهده واکسن ساز یا همان تولید کننده نیست. البته این مدل در سازمان جهانی تایید شده است. بر همین اساس، در این شرایط تولید کننده واکسن مسئولتی قبول نمی‌کند، اما دولت‌ها افرادی که این واکسن را استفاده می‌کنند، درباره عوارض آن بیمه خواهد کرد.»
قانعی با بیان اینکه ایران حاضر نشد که واکسن‌های خارجی روی مردم امتحان شود، گفت: «هر واکسن‌سازی ظرفیتش از نیازش ممکن است فراتر رود. به همین دلیل در زمانی که واکسن تولید می‌شد، واکسن سازها به کشورهایی همچون ایران پیشنهاد دادند که اجازه دهید این واکسن روی مردم شما هم تست شود، اما باید ۵۰ درصد هزینه واکسن را بدهید و از طرفی هم اگر واکسن موفق نبود، آن هزینه به شما بازگردانده نخواهد شد و بیمه افراد هم با ما نیست. با این شرایط شما را پس از تولید انبوه، در اولویت می‌گذاریم. اما ایران چنین پیشنهادی را نپذیرفت که فاز اول واکسیسناسیون روی مردم تست شود.»
رئیس کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا ادامه داد: «پس از این امر ایران به شرکت‌های تولید کننده واکسن پیشنهاد داد که اگر حاضر به انتقال فناوری و تکنولوژی هستید، ما حاضریم که فاز سوم را روی مردم امتحان کنیم. به همین دلیل ایران و کوبا با چنین شرطی دست به همکاری زدند تا واکسن کرونا را بسازند.»
وی با بیان اینکه قبل از اینکه خود فایزر واکسن خود را تایید کند، عربستان آن را تایید کرد، تصریح کرد: «زیرساخت واکسن و تولید آن و حتی کیفی سنجی در بین کشورهای اسلامی همچون ایران و اندونزی و تقریبا مصر وجود دارد، مشخص نیست عربستان چگونه فایزر را تایید کرده است. اگر فرصت بود که اکنون نیست باید خود واکسن هم در آزمایشگاه ما تست می‌شد، اما ما به چندین هزار نفر واکسیناسیون آن و نتایج آن می‌نگریم. از طرفی سطح تکنولوژی، ایمنی و استانداردها را بررسی می‌کنیم. در صورتی که از سطح سه به بالا باشد، حاضر شدیم که آن واکسن را خریداری کنیم. بر همین اساس انتخاب واکسن هم پس از احصا شدن نتایج آن صورت گرفت.»
۴ ویژگی مهم برای تولید یا خرید واکسن کووید۱۹
همچنین حسین ملک افضلی ارکانی، عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی با بیان اینکه مدیریت واکسن باید به نحوی باشد که در اسرع وقت پوشش همگانی ایجاد شود، گفت: «در این رابطه دولتمردان تمام تلاش خود را می‌کنند تا بتوانند بهره‌مندی همگانی از واکسن فراهم سازند. در این مدیریت باید اصل عدالت نیز مورد توجه قرار گیرد. به این معنا که افرادی نیازمندی بیشتری دارند، در تقدم باشند. افرادی که با کرونایی‌ها ارتباط دارند و کادر درمان و همچنین سالمندان باید در اولویت باشند و این فرایند عادلانه است.»
وی با اشاره به اینکه واکسنی که ما تهیه می‌کنیم باید چهار ویژگی داشته باشد، گفت: «اول باید اثر‌بخش باشد و ایمانی لازم را در بدن علیه بیماری ایجاد کند. دوم اینکه واکسن ایمن باشد و مشکل و عارضه‌ای نامتعارف برای بیمار ایجاد نکند. همچنین قیمت مناسب نیز باید مورد توجه قرار گیرد تا برای مردم قابل تحمل باشد. نکته مهم اینکه واکسن سالم به دست مردم برسد، یعنی در فرایند حمل و نقل باید سلامت آن بهم نخورد.»
عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی با بیان اینکه در صورتی که ۷۰ درصد مردم واکسن با ایمنی پایدار تزریق کنند نگرانی کاهش می‌باید، افزود: «واکسن سرخک واکسنی است که سال‌ها در کشور تولید و استفاده می‌شود و بارها اثربخشی آن بررسی شده است و زنجبره انتقابل ویروس هم متوقف خواهد شد. اما اکنون با واکسنی مثل کرونا مواجه هستیم که چنین بررسی‌هایی از آن صورت نگرفته است بنابراین توصیه می‌کنیم هیچ گاه نباید دلمان را خوش کنیم که اگر واکسن بزنیم می‌تواینم رعایت نکات بهداشتی را نادیده گرفته و از کرونا در امان بود، چون مطالعات هنوز تکمیل نشده است.»ایسنا