اشتغال و بیکاری، از جمله موضوع‌های اساسی اقتصاد هرکشوری است، به گونه‌ای که افزایش اشتغال و کاهش بیکاری، به‌عنوان یکی از شاخص‌های توسعه یافتگی جوامع تلقی می شود. مرکز آمار ایران اقدام به اجرای طرح آمارگیری نیروی کار به‌صورت فصلی کرده است. نتایج طرح‌های آمارگیری نیروی کار انجام شده از تابستان سال ۱۳۸۷ توسط مرکز آمار ایران منتشر شده است. با این حال از بهار سال ۱۳۹۷ نتایج این آمارگیری با فاصله اطمینان ۹۵ درصد برای شاخص نرخ بیکاری ارائه شده است. طرح آمارگیری نیروی کار با هدف شناخت ساختار و وضعیت جاری نیروی کار و تغییرات آن اجرا می‌شود.
آمارهای سطح کل اشتغال نشان می‌دهد که میزان اشتغال در فصل پاییز نسبت به تابستان روند نزولی داشته ولی نسبت به فصل بهار روندی افزایشی ثبت کرده است. می‌توان این خوشبینی را لحاظ کرد که اثر شیوع بیماری کرونا در بهار موجب کاهش سطح اشتغال در فصل بهار سال جاری بوده است و با مرور زمان این اثر کمرنگ‌تر شده و روند اشتغال به سطوح قبلی خود بازگردد. در حال حاضر سطح اشتغال به ۲۳ میلیون و ۴۱۳ هزار نفر رسیده است و نشان دهنده این موضوع است که نسبت به پاییز سال گذشته یک میلیون شغل از بین رفته است. در این میان حدود ۷۰۰ هزار نفر از کسانی که شغل خود را از دست داده‌اند مربوط به بخش خدمات بوده‌اند.
کاهش مرگ شغل در ایران
توجه به آمارهای رسمی منتشر شده توسط مرکز آمار ایران از وضعیت نیروی کار در فصل‌های مختلف گویای این مطلب است که در سال جاری شغل‌های زیادی از بین رفته و به تبع آن افرادی که در آن شغل‌ها مشغول بوده‌اند نیز بیکار شده‌اند. کاهش روند اشتغال در ایران از مقایسه تعداد اشتغال یک فصل با فصل مشابه سال قبل در نظر گرفته می‌شود. در بهار سال جاری یک میلیون و ۵۰۰ هزار شغل کمتر نسبت به بهار سال ۹۸ ثبت شده است. این رقم در فصل‌های تابستان و پاییز به ترتیب یک میلیون و ۲۰۰ هزار و یک میلیون اعلام شده است. بنابر این در طول سال جاری کاهش مرگ شغل‌ها رخ داده است. با گذر زمان و بازگشت مردم به زندگی عادی، اثر کرونا بر زندگی و بازار‌ها در حال کاهش است.
کاهش مشارکت دلیل کاهش نرخ بیکاری
نرخ بیکاری از نسبت جمعیت افراد بیکار به جمعیت افراد فعال جامعه در نظر گرفته می‌شود. می‌توان روند نزولی بودن نرخ بیکاری را به علت افزایش میزان اشتغال یا کاهش میزان مشارکت نیروی فعال دانست. به عبارت دیگردر صورت خروج افراد از بازار کار برای نرخ بیکاری کاهش ثبت خواهد شد. اتفاقی که در بازار کار ایران رخ داده آن است که در سال‌های اخیر افراد فعال زیادی از بازار کار خارج شده‌اند و این روند در کاهش میزان مشارکت مشخص است. در نتیجه اصلی ترین دلیل کاهش نرخ بیکاری کاهش نیروی فعال جامعه بوده است.
بررسی نسبت اشتغال جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر بیانگر آن است که ۵/ ۳۷ درصد از جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر شاغل بوده‌اند. این شاخص در بین مردان بیشتر از زنان و در نقاط روستایی بیشتر از نقاط شهری بوده است.
بررسی اشتغال در بخش‌های عمده فعالیت اقتصادی نشان می‌دهد که بخش خدمات با ۴۹ درصد بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. بخش‌های صنعت با ۳/ ۳۴ و کشاورزی با ۷/ ۱۶ درصد قرار دارند. سهم شاغلان بخش کشاورزی در فصل پاییز ۱۳۹۹ نسبت به فصل مشابه سال قبل ۴/ ۰ درصد و سهم شاغلان بخش خدمات یک درصد کاهش و سهم شاغلان بخش صنعت ۴/ ۱ درصد افزایش داشته است. بررسی نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر نشان می‌دهد که ۴/ ۹ درصد از جمعیت فعال کشور، در پاییز بیکار بوده‌اند.
وضعیت کار در گروه‌های سنی
بر اساس نتایج به دست آمده از طرح آمارگیری مرکز آمار، نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله حاکی از آن است که ۷/ ۲۳ درصد از جمعیت فعال این گروه سنی بیکار بوده‌اند. بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله کل کشور نشان می‌دهد که این شاخص نسبت به فصل مشابه در سال گذشته ۱/ ۲ درصد کاهش داشته است.
با نگاهی به نرخ بیکاری گروه سنی ۱۸ تا ۳۵ ساله مشاهده می‌شود که ۵/ ۱۶ درصد از جمعیت فعال این بازه سنی در پاییز سال جاری بیکار بوده‌اند. این شاخص نیز در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیشتر بوده است. بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری گروه سنی ۱۸ تا ۳۵ سال نشان می‌دهد که این شاخص نیز نسبت به فصل مشابه در سال گذشته ۴/ ۱ درصد کاهش پیدا کرده است.
بررسی نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر فارغ التحصیل آموزش عالی، نشان می‌دهد ۳/ ۱۴ درصد از جمعیت فعال فارغ‌التحصیل آموزش عالی بیکار بوده‌اند. این نرخ در میان زنان نسبت به مردان و در نقاط روستایی نسبت به نقاط شهری بیشتر بوده است. بررسی روند تغییرات این نرخ نشان دهنده کاهش ۱/ ۳ درصدی در پاییز سال جاری نسبت به پاییز سال گذشته است.
رقم مربوط به نسبت اشتغال به کل جمعیت در تابستان سال گذشته بیش از ۴۰ درصد بوده است. با این حال در فصل پاییز این رقم ۵/ ۳۷درصد ثبت شده است. به عبارت دیگر در یک سال اخیر بسیاری از افراد از بازار کار فعال خارج شده‌اند. این افراد احتمالا به سمت فعالیت‌های سفته بازانه روی آورده‌اند یا فرصت‌های شغلی مناسب آنها از بین رفته است.
بررسی نرخ مشارکت اقتصادی جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر نشان می‌دهد که ۴/ ۴۱ درصد جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر از نظر اقتصادی فعال بوده اند؛ یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند. همچنین بر اساس نتایج به دست آمده، نرخ مشارکت اقتصادی میان زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی کمتر بوده است.
بررسی روند تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی کل کشور نشان می‌دهد که این شاخص، نسبت به فصل مشابه در سال گذشته (پاییز ۱۳۹۸)، ۹/ ۲ درصد کاهش داشته است.
آخرین وضعیت کار فارغ‌التحصیلان
بررسی سهم اشتغال ناقص نشان می‌دهد که حدود ۱۰ درصد جمعیت شاغل، دارای اشتغال ناقص بوده‌اند. افرادی دارای اشتغال ناقص هستند که در هفته کمتر از ۴۴ ساعت کار کنند و خواهان و آماده برای انجام کار اضافی باشند. کمی ساعات کاری برای اشتغال ناقص به دلایل اقتصادی مانند رکود کاری، پیدا نکردن کار با ساعت کار بیشتر، قرار داشتن در فصل غیر کاری و... رخ داده است. در این گزارش، بررسی سهم شاغلان ۱۵ ساله و بیشتر با ساعت کار معمول ۴۹ ساعت و بیشتر نشان می‌دهد، ۲/ ۳۴ درصد شاغلان، به‌طور معمول، ۴۹ ساعت و بیشتر در هفته کار می‌کنند. این شاخص که یکی از نماگرهای کار شایسته است، نشان می‌دهد که در کشور سهم زیادی از شاغلان بیشتر از استاندارد کار می‌کنند و بیشتر از میزان استاندارد زمان خود را سر کار سپری می‌کنند. این شاخص نسبت به فصل مشابه سال قبل(۵/ ۳۶)، ۳/ ۲ درصد کاهش ثبت شده است. در فصل پاییز سال جاری سهم جمعیت بیکار فارغ التحصیل آموزش عالی از کل بیکاران ۲/ ۴۰ درصد بوده است. این سهم در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیشتر بوده است. بررسی تغییرات این شاخص نشان می‌دهد، که سهم جمعیت بیکار فارغ‌التحصیل آموزش عالی از کل بیکاران در پاییز امسال نسبت به فصل مشابه سال قبل ۱/ ۳ درصد کاهش داشته است. همچنین در پاییز سال جاری سهم جمعیت شاغل فارغ التحصیل آموزش عالی از کل شاغلان ۲۵ درصد بوده است. این سهم در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیشتر بوده است. بررسی تغییرات این شاخص بیان‌کننده این است که سهم این جمعیت نسبت به فصل مشابه سال ۱۳۹۸ به میزان۶/ ۰ درصد افزایش یافته است.