باشگاه خبرنگاران جوان: یک ماه و ۳ روز بعد از شروع جنگی جدید در منطقه قفقاز جنوبی بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان بر سر منطقه قره باغ، سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه و هیئت همراه او برای پیشبرد ابتکار ایران در حل مسالمت آمیز مناقشه قره باغ از سه شنبه شب ۶ آبان ماه سفر منطقه‌ای خود را به عنوان فرستاده ویژه جمهوری اسلامی ایران از باکو آغاز کرد، این سفر سپس در روز‌های پنجشنبه و جمعه با رایزنی با مقامات مسکو، ایروان ادامه یافت و امروز ۱۰ آبان ماه در آنکارا به پایان رسید.
عراقچی دیپلمات کهنه کار کشورمان طرح صلح ابتکاری ایران را در دستانش دارد و پایتخت به پایتخت از باکو و مسکو گرفته تا ایروان و آنکارا رفته تا شاید بتواند پایانی بر جنگ مصیبت بار و آغازی برای گفت‌وگو به عنوان تنها راه حل و فصل اختلافات بین المللی بیابد.
محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی درباره ابتکار ایران گفته بود که تهران طرحی را با تصویب مقامات عالی کشور برای حل دائم مناقشه قره‌باغ تدوین کرده که در سفر منطقه‌ای عراقچی آن را پیگیری خواهیم کرد.
فرستاده ویژه جمهوری اسلامی ایران روز سه شنبه ۶ آبان ماه در گفت‌وگویی گفت که لازم بود قبل از اینکه سفرم را آغاز کنم بازدید میدانی از نقاط مرزی که طی یک ماه گذشته برخی از تنش‌ها و بعضی مسائل مرزی وجود داشت انجام دهم و در سفر به نقاط مرزی کشورمان با مسئولان منطقه درباره نگرانی‌هایی که دارند و ملاحظاتی که وجود دارد دیدار و گفت‌وگو انجام دادم، همچنین موفق شدم از سد‌های قیزقلعه سی، میل مغان و خداآفرین که در مرز‌های دو استان اردبیل و آذربایجان شرقی وجود دارند بازدید کنم و با مشکلات موجود آشنا شوم.
عراقچی شامگاه سه شنبه در دیدار با استاندار آذربایجان شرقی با اشاره به اینکه تبریز و آذربایجان از ستون‌های ایران هستند، گفت که امنیت مرزنشینان و مردم برای ما بسیار مهم است. ایران سه سد مشترک با جمهوری آذربایجان دارد و مسائلی در این خصوص وجود دارد.
باکو؛ ایستگاه اول عراقچی در تور منطقه‌ای
معاون سیاسی وزیر امور خارجه کشورمان پنجشنبه ۸ آبان ماه در قالب یک سفر منطقه‌ای وارد باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان شد. عراقچی پس از ورود به باکو با «لف خلف اف» معاون وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان دیدار و گفت‌وگو کرد و سپس مذاکرات فرستاده ویژه رئیس جمهوری کشورمان و هیئت همراه با حضور «جیهون بایرام اف» وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان ادامه یافت. معاون امور سیاسی وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران در پی این مذاکرات با «شاهین مصطفی اف» معاون نخست وزیر جمهوری آذربایجان دیدار و گفت‌وگو کرد.
دیدار با «حکمت حاجی اف» دستیار رئیس جمهوری آذربایجان از جمله برنامه این سفر یک روزه فرستاده ویژه جمهوری اسلامی ایران به باکو بود.
علی اف در این دیدار به ادامه بیش از یک ماه درگیری‌های نظامی میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان اشاره کرد و گفت که ما سرزمین‌های خود را از اشغالگران آزاد و موازین حقوق بین المللی و عدالت تاریخی برقرار می‌کنیم. رئیس جمهور آذربایجان ادامه داد که وضعیت سرزمین‌های آزاد شده بسیار اسفبار بوده و همه مناطق مسکونی و یادگار‌های تاریخی و اماکن دینی از جمله مساجد در این مناطق به طور کامل تخریب و به اماکن دینی اهانت شده است. وی همچنین به آزادسازی برخی از مناطق مرزی این کشور با جمهوری اسلامی ایران از حضور نیرو‌های ارمنی اشاره کرد و گفت که این روند را به مردم جمهوری آذربایجان و ایران تبریک گفتم و دستور دادم تا نیروی مرزبانی کشورمان هر چه سریعتر در این بخش مرز مشترک دو کشور زیر ساخت‌های حفاظت لازم را برقرار کند.
علی اف یادآور شد که اکنون کار‌ها در این زمینه آغاز شده و این بخش مرز مشترک جمهوری آذربایجان و ایران مانند بخش‌های دیگر مرز دو کشور مرز‌های دوستی و براداری خواهد بود. رئیس جمهوری آذربایجان به امضای چند سال پیش توافقنامه میان این کشور و جمهوری اسلامی ایران درباره ساخت و بهره برداری از سد‌های «خداآفرین» و «قیز قلعه سی» بر روی رود ارس اشاره کرد و ادامه داد که در حال حاضر به هیئت دولت دستور دادم تا گروه کاری تاسیس شود و از طرف ایرانی هم خواهش می‌کنم تا گروه مشابه را مامور کنند که بتوانیم هر چه زودتر مسائل در این زمینه را بررسی کنیم و در باره بهره برداری مشترک از این واحد‌های اقتصادی به توافق برسیم.
علی اف همچنین با ابراز سپاسگزاری از حسن روحانی رئیس جمهور ایران، گفت که رئیس جمهور ایران در این مدت گذشته تماس تلفنی با من داشته و گفت‌وگوی بسیار خوبی داشتیم و شما را هم به جمهوری آذربایجان اعزام کرده است و ما در این ارتباط قدردان آن هستیم. رئیس جمهور آذربایجان با یادآوری اینکه روابط باکو و تهران در سال‌های اخیر با سرعت توسعه یافته است و به بالاترین سطح در تاریخ روابط دو طرف رسیده است، گفت که همه اسناد امضا و توافقات حاصل شده میان دو کشور اجرا می‌شود.
معاون امور سیاسی وزیر خارجه کشورمان چهارشنبه شب در پیامی توییتری نوشت که طرح ابتکاری منطقه‌ای ایران برای کمک به پایان دادن به مناقشه قره‌باغ کوهستانی را در نشست طولانی مثبت و سازنده به الهام علی‌اف رئیس جمهوری آذربایجان ارائه دادم.
عراقچی گفت که جمهوری اسلامی ایران همواره مخالف اشغال سرزمین‌های جمهوری آذربایجان بوده و از تمامیت ارضی این کشور حمایت کرده است. گفت‌وگو‌ها و مذاکرات سازنده ما با الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان بیش از ۱.۵ ساعت طول کشید و دوستان آذری در مورد درگیری‌های قره باغ توضیح دادند و ما نیز نقطه نظرات خود را با مقامات آذری مطرح کردیم.
فرستاده ویژه جمهوری اسلامی ایران همچنین یادآورشد که دوستان آذری به پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران برای رسیدن به یک صلح پایدار در منطقه نگاه مثبتی داشتند و امیدواریم با یک حرکت جمعی با کشور‌های منطقه بتوانیم به یک راحل جمعی و پایدار برسیم تا از تلفات انسانی در این منطقه جلوگیری شود.
عراقچی با بیان اینکه تاکنون سه دوره آتش بس در قره باغ بین دو کشور برقرار و شکسته شده است، گفت که در طرح صلح ایران آتش بس پس از مقدماتی برقرار می‌شود و این واقع بینی نسبت به صحنه میدان را نشان می‌دهد و این پیشنهاد ما، مورد توجه طرف آذری قرار گرفت. به نظر ما پیشنهاد آتش بس بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان زمینه پیشرفت دارد و درمجموع احساس بنده این است که جمع بندی نهایی پیشنهاد ایران در مرحله نخست با مقامات آذری و بعد طرح موضوع با سایر کشور‌های منطقه عملی خواهد بود.
مسکو؛ ایستگاه دوم فرستاده ویژه ایران
عراقچی برای پیشبرد ابتکار ایران در حل مناقشه قره باغ و رایزنی با مقامات روسی در این مورد بامداد پنجشنبه وارد مسکو شد، گفت که طرح تهران بر مبنای اصول انسان دوستانه و توجه به خواست‌های طرف‌های درگیر تهیه شده است.
وی در بدو ورود به مسکو در فرودگاه در حضور خبرنگاران گفت که اعضای گروه مینسک امنیت و همکاری اروپا در طول ۳۰ سال گذشته نتوانستند کاری برای حل اختلافات جمهوری آذربایجان و ارمنستان کنند و جمهوری اسلامی ایران با طرح ابتکاری خود تلاش دارد با همکاری منطقه‌ای به اختلافات باکو و ایروان پایان دهد که البته کار سختی برای این هدف پیش رو داریم.
عراقچی همچنین گفت که برخی کشور‌های این گروه اصلا در منطقه نیستند و اصولا ارتباطی با این بحران ندارند و ناکارایی این گروه در عمل ثابت شده است. بازیگران خارجی در گروه مینسک (منظور آمریکا و فرانسه) دور از منطقه هستند و نه تنها از نظر سیاسی بلکه از عاطفی و اخلاقی بی ارتباط با منطقه هستند و تمایلی هم برای تحقق صلح در قره باع ندارند. ما رویکرد منطقه‌ای را از کشور‌هایی که نقششان کلیدی است پیشنهاد داده ایم و برای در این مورد روسیه از کشور‌های مهم منطقه است. طرح پیشنهادی جمهوری اسلامی ایران بر مبنای اصول انسان دوستانه از جمله برقراری آتش بس، توقف حملات به مناطق مسکونی و غیر نظامیان و بازگشت آوارگان به خانه‌های خود تهیه شده است.
عراقچی پایتخت به پایتخت به دنبال ایجاد صلح برای بحران قره باغ؛ ایران موفق می‌شود؟ /تلاش عراقچی برای پایان دادن به مناقشه قره باغ از باکو و مسکو گرفته تا ایروان و آذربایجان
عراقچی با بیان اینکه در تلاش هستیم بتوانیم راه حل منطقه‌ای را برای را برای صلح پایدار ایجاد کنیم، گفت که دخالت‌هایی از خارج از منطقه توسط کشور‌هایی که تمایلی به صلح در این منطقه ندارند صورت می‌گیرد. هدف اصلی طرح پیشنهادی ایران کمک به خاتمه بحران قره باغ هستند. ما برای خود مسئولیت منطقه‌ای قائل هستیم و برای حل بحران کمک خواهیم کرد.
به گفته معاون وزیر امور خارجه در گام اول طرح ایران بر پایبندی عملی کشور‌های منطقه بر یکسری اصول از جمله خاتمه اشغال، احترام به تمامیت ارضی، احترام به حاکمیت ها، اصل تغییر ناپذیری مرزها، احترام به حقوق بشردوستانه و حقوق اقلیتها، عدم حمله به مراکز و افراد غیر نظامی تاکید دارد.
معاون وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران گفت که ما طرح خود را برای حل بحران قره باغ پیشنهاد می‌دهیم و منتظر دریافت پاسخ از طرف‌های مناقشه می‌مانیم. عراقچی فرستاده ویژه ایران پس از مذاکره و رایزنی سه ساعته با آندری رودنکو معاون وزیر امورخارجه و نماینده ویژه روسیه در امور قره‌باغ، با سرگئی ریابکوف معاون وزیرامور خارجه روسیه در امور برجام وارد گفت‌وگو شد. این مذاکرات پشت در‌های بسته و بدون حضور خبرنگاران برگزار شد.
معاون سیاسی وزارت امور خارجه و فرستاده ویژه جمهوری اسلامی ایران برای حل و فصل مناقشه قره‌باغ، پنجشنبه پس از مذاکره و رایزنی سه ساعته با آندری رودنکو نماینده ویژه روسیه در امور قره‌باغ با «سرگئی ریابکوف» همتای روسی خود وارد گفت‌وگو شد، این مذاکرات پشت در‌های بسته و بدون حضور خبرنگاران برگزار شد.
ایروان و آنکارا؛ ایستگاه سوم و چهارم معاون سیاسی وزیر امور خارجه
عراقچی پس از دیدار و رایزنی با مقام‌های جمهوری آذربایجان و روسیه، پنجشنبه شب وارد ایروان پایتخت ارمنستان شد. وی در بدو ورود به ایروان در مصاحبه با خبرنگاران، گفت که مذاکرات بسیار فشرده و مفیدی در باکو و مسکو داشتیم، قرار است با مقام‌های ارمنستانی هم درخصوص یافتن راه حلی برای صلح مذاکره کنیم. اکنون زمان بسیار حساسی است و هرچه سریعتر باید برای برقراری صلح تصمیم گیری و مسیری برای صلح باز شود.
عراقچی به منظور ارائه طرح صلح و پایان دادن به جنگ قره‌باغ امروز با «نیکول پاشینیان» نخست‌وزیر و برخی دیگر از مقامات ارمنستان ملاقات کرد. او پس از پایان این گفت‌وگو‌ها گفت که مذاکرات چند ساعته‌ای با معاون وزیر امور خارجه ارمنستان داشتیم، دیشب هم به مدت دو ساعت با وزیر امور خارجه این کشور گفت‌وگو کردم. مذاکرات بسیار مفید و سازنده بود و باعث شد ما به درک عمیق‌تری از نگرانی‌های طرفین، چالش‌های موجود و راه‌حل‌ها برسیم و هم‌اکنون یک چشم‌انداز بهتری در مقابل ما وجود دارد.
وی همچنین گفت این اصل مورد تاکید قرار گرفت که در هر راه‌حلی باید حقوق اقلیت ارامنه در مناطق مورد مناقشه حفظ شود و باید راه‌حل‌ها مسیر را به سمت صلح پایدار ببرند، نه به سمت آتش‌بس‌های موقتی. حمله به اماکن غیرنظامی که باعث تلفات انسانی شده، محکوم است. حمله به غیرنظامیان در بیمارستانی در استپاناکرت باعث تاسف شد. امیدواریم این گونه حوادث تکرار نشود و زمینه برای اجرای طرح‌هایی که می‌توانند به صلح منتهی شوند فراهم شود. هموطنان آذری‌زبان ما در کنار هموطنان ارمنی زندگی می‌کنند و فکر می‌کنیم ظرفیت‌هایی که ایران دارد از جمله گذشته تاریخی، علقه‌های فرهنگی، مرز‌های مشترک جغرافیایی کمک می‌کند تا ایران نقش ایفا کند، نقشی که از سوی دو طرف درگیر مورد قبول است.
این دیپلمات ارشد کشورمان گفت که در مجموع به تفاهم خوبی با مقامات ارمنستانی رسیدیم و امیدواریم که این تفاهم‌ها به صلح در منطقه بیانجامد. مذاکرات بسیار مفید و سازنده بود به تفاهم خوبی با مقامات ارمنستانی رسیدیم و امیدواریم که این تفاهم‌ها به صلح در منطقه بیانجامد.
عراقچی گفت که ابتکار جمهوری اسلامی ایران یک صلح پایدار در منطقه را هدف قرار می‌دهد و امیدوارم بتوانیم به این هدف برسیم، چون معتقدیم جمهوری اسلامی ایران ظرفیت‌های لازم را برای این کار با همکاری دیگر کشور‌ها دارد. وزیر امور خارجه ارمنستان نیز تاکید کرد که رویکرد ایران در مناقشه قره‌باغ به طور دقیق بررسی می‌شود.
عراقچی در ادامه پس از رایزنی با مقامات مسکو و ایروان در روز‌های پنجشنبه و جمعه؛ وارد آنکارا پایتخت کشور ترکیه شد. فرستاده ویژه جمهوری اسلامی ایران در سفر منطقه‌ای برای حل و فصل مناقشه قره باغ، پس از مذاکره با مقامات جمهوری آذربایجان، روسیه و ارمنستان، جمعه شب وارد آنکارا، پایتخت ترکیه شد. عراقچی در جریان این سفر با «سدات اونال» معاون وزیر امور خارجه ترکیه دیدار و رایزنی کرد.
طرح ایران چگونه می‌تواند به درگیری ایروان و باکو پایان دهد؟
عراقچی در سفر اخیر خود به مسکو در مصاحبه با خبرگزاری روسی ریانووستی گفت که طرح ایران مبتنی بر آن است که یک رویکرد منطقه‌ای با مشارکت کشور‌های تأثیرگذار برای مبارزه و مواجهه با این بحران دارد که طبیعتاً روسیه و ترکیه از آن جمله است. ویژگی دوم طرح، واقع‌بینی و توجه به واقعیات است؛ همانطور که می‌دانید تاکنون سه دور آتش بس در قره باغ برقرار شده که شکست خورده اند. به نظرم یکی از دلایلش این است که واقعیت منطقه و واقعیات میدانی در آن لحاظ نشده است.
عراقچی همچنین گفت که طرح جمهوری اسلامی ایران در واقعیت، آتش بس را به مرحله دوم می‌برد و در قدم اول بر یکسری اصول تاکید می‌کند و از کشور‌های درگیر می‌خواهد که آن‌ها نیز پایبندی خودشان را ثابت کرده و عملاً آن را نشان دهند و به آن احترام بگذارند.
به باور کارشناسان طرح ایران برای بحران قره باغ سه ویژگی اصلی دارد. اول اینکه بر اساس اصول پذیرفته شده بین المللی به ویژه قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل تدوین شده، دوم اینکه رویکرد منطقه‌ای در آن اولویت دارد و سوم اینکه مبتنی بر واقع بینی و حقایق روی زمین و عملیاتی است. از دیگر مختصات این طرح تشکیل یک گروه از کشور‌های میانجی همسایه آذربایجان و ارمنستان شامل ایران، ترکیه و روسیه می‌شود که در کنار گروه مینسک شامل روسیه، آمریکا و فرانسه که در سال ۱۹۹۴ کار میانجی گری را می‌کرد، کار را جلو ببرند.
گفته می‌شود از نکات مهم دیگر این طرح الزام ارمنستان به خروج از هفت شهر آذربایجان است که در دهه نود میلادی اشغال کرده و قطعنامه‌های سازمان ملل نیز بر خروج نیرو‌های ارمنی تاکید دارند. طرح ایران درباره وضعیت قره باغ کوهستانی به پایان درگیری‌ها و همزمان با آتش بس طرف‌ها بستگی دارد. طرح تاکید می‌کند که آذربایجان باید حقوق مردم ارمنی ساکن در قره باغ را به رسمیت بشناسد و کشور‌های میانجی ضامن امنیت و حفظ حقوق این مردم باشند و در ادامه گفت‌وگو‌های سیاسی برای تعیین وضعیت قره باغ صورت خواهد گرفت.
در واقع یک ماه و اندی پیش (ششم مهرماه) درگیری میان نظامیان ارمنستان و جمهوری آذربایجان در مرز‌های مشترک دو کشور از سر گرفته شد و دو طرف همدیگر را آغاز گر حمله عنوان کردند. حال باید منتظر ماند و دید که آیا طرح ایران می‌تواند راه گشا باشد یا خیر.