خبرگزاری فارس: تمرکز بر خام‌فروشی نفت و بی‌توجهی به ساخت پالایشگاه و تولید و صادرات فرآورده‌های نفتی با ارزش افزوده بیشتر یکی از غفلت‌هایی است که در طول سالیان پس از انقلاب صورت گرفته است. دشمن نیز با استفاده از این نقطه ضعف و با اعمال تحریم‌های نفتی به راحتی فروش نفت را دچار محدودیت‌های جدی کرده است. با بازگشت مجدد تحریم‌ها در آبان ۹۷ در عرض یک سال، میزان صادرات نفت ایران از روزانه ۲ میلیون بشکه به کمتر ۳۰۰ هزار بشکه کاهش یافت که این موضوع دولت را با کسری بودجه شدیدی مواجه کرد.

صادرات نفت خام به راحتی تحریم‌پذیر است، اما در مقابل در صورت احداث پالایشگاه و تبدیل نفت به فرآورده‌های نفتی می‌توان این محصولات را با سهولت و قیمت بالاتری در شرایط تحریمی به فروش رساند. در این راستا لازم بود طرحی تعریف شود که دولت به جای صادرات نفت به کشور‌های خارجی، آن را به قیمت فوب به پالایشگاه‌های جدیدالاحداث بفروشد تا بدین صورت هم درآمد بودجه‌ای دولت از صادرات روزانه ۲ میلیون بشکه نفت تامین شود و هم با تبدیل نفت به فرآورده، امکان تحریم‌پذیری آن کاهش یابد.

*چگونه تنفس خوراک باعث تشویق سرمایه‌گذار به ساخت پتروپالایشگاه می‌شود؟

مهم‌ترین مانع برای احداث پالایشگاه‌ها، تامین مالی این واحد‌ها است. ساخت یک پالایشگاه ۲۰۰ هزار بشکه‌ای به سرمایه‌ای حدود ۳ میلیاد دلار نیاز دارد لذا تامین مالی این واحد‌ها در شرایط تحریمی کشور بسیار سخت است. در گذشته نیز عمده تامین مالی پالایشگاه‌های کشور از طریق جذب فاینانس خارجی انجام میشد که در شرایط تحریمی این کار امکان‌پذیر نیست. در این بین کمیسیون انرژی مجلس دهم، طرح احداث پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاه‌ها با استفاده از سرمایه‌های مردمی را مطرح کرد. طبق این طرح دولت می‌تواند با ایجاد مشوق‌های اقتصادی مثل تنفس خوراک، نقدینگی سرگردان در کشور را جذب طرح‌های پتروپالایشی کند.

در واقع ایده اصلی طرح مجلس که بعد‌ها به قانون "حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی با استفاده از سرمایه‌های مردمی" نامگذاری شد، اعطای «تنفس خوراک» به واحد‌های پالایشی و پتروپالایشی است. در روش تنفس خوراک، ابتدا یک پتروپالایشگاه به کمک سازمان بورس و با استفاده از سرمایه‌های مردمی تامین مالی شده و طی مدت ۴ سال ساخته می‌شود. سپس به محض بهره‌برداری از یک تا دو سال تنفس خوراک برخوردار می‌شود، یعنی هزینه خوراک دریافتی را در دو سال ابتدایی پرداخت نمی‌کند.

در نتیجه سودآوری پتروپالایشگاه‌ها در سال‌های ابتدایی بسیار بالا می‌رود به گونه‌ای که اصل پول به همراه سود ۲۵ درصدی در همان سال اول به سهامداران این پروژه بازمی‌گردد و همچنان به میزان سرمایه‌گذاری اولیه، سهامدار پتروپالایشگاه باقی می‌مانند؛ لذا این سودآوری بالا یکی از عوامل جذب سرمایه برای احداث پتروپالایشگاه‌ها است.

در این روش هزینه خوراک در سال‌های ابتدایی پرداخت نمی‌شود و جزء بدهی پتروپالایشگاه به حساب می‌آید و تا جایی تنفس خوراک داده می‌شود که هزینه خوراک با کل هزینه سرمایه‌گذاری شده در واحد پتروپالایشگاهی برابر شود. طبق قانون این تنفس خوراک از سهم صندوق توسعه ملی از فروش نفت خام به پتروپالایشگاه‌ها داده می‌شود.

*با تعلل رئیس جمهور فرصت تامین مالی پتروپالایشگاه‌ها در دوران طلایی بورس از دست رفت

دی‌ماه سال گذشته آیین‌نامه اجرایی این قانون در هیات وزیران تصویب شد و پس از آن وزارت نفت برای جذب سرمایه‌گذار جهت احداث پتروپالایشگاه‌ها فراخوان عمومی صادر کرد. تا پایان سال ۹۸ شرکت‌های فعال زیادی در حوزه نفت و گاز درخواست اولیه و طرح‌های امکان‌سنجی خود را برای ساخت انواع پتروپالایشگاه به وزارت نفت ارسال کردند. وزارت نفت پس از بررسی درخواست‌ها، ۷۴ طرح را تایید اولیه کرد و در نهایت در پایان تیرماه و پس از تکمیل بررسی‌ها ۲۴ طرح را از لحاظ توانمندی مالی و مطالعات فنی و اقتصادی واجد شرایط دانست.

در نتیجه برای کلید خوردن این طرح‌ها تنها یک مرحله دیگر باقی مانده بود. در این مرحله باید جلسه هیئت امنای صندوق توسعه ملی برای تعیین تکلیف سهم سالانه تنفس خوراک برگزار میشد تا با تعیین تکلیف این موضوع و اخذ مجوز تنفس خوراک، مجریان طرح‌ها با خیالی آسوده شروع به تامین مالی طرح‌ها از بورس و احداث پتروپالایشگاه‌ها کنند. هر چند این جلسه با تاخیر زیاد برگزار شد، ولی باز هم بحث تنفس خوراک پتروپالایشگاه‌ها تعیین تکلیف نشد.

به بیان دیگر هیئت امنای صندوق توسعه ملی باید جلسه‌ای برگزار کند و در آن جلسه مشخص کند که هر سال چقدر می‌تواند از سهم خودش به عنوان تنفس خوراک به پتروپالایشگاه‌ها بدهد تا بر مبنای آن، پروژه‌های برگزیده توسط وزارت نفت طبق زمان‌بندی مشخصی کار خود را شروع کرده و به اتمام برسانند به گونه‌ای که همه طرح‌ها از تنفس خوراک بهره‌مند شوند و مثلا طوری نشود که سهم تنفس خوراک درخواستی در یک سال بیش از سهم صندوق توسعه ملی شود.

در این بین با تعلل حسن روحانی رئیس جمهور که رئیس هیئت امنای صندوق توسعه ملی است این جلسه به موقع برگزار نشد. در حالی که با توجه به اهمیت موضوع اگر این جلسه بعد از تعیین طرح‌های برگزیده توسط وزارت نفت در تیرماه و یا حتی قبل از آن برگزار میشد، مجریان این طرح‌ها می‌توانستند از فرصت شکوفایی بازار بورس در آن برهه استفاده کرده و به راحتی طرح‌های خود را تامین مالی کنند.

آمار‌ها حاکی از آن است که در ایام تیر و مردادماه سال جاری روزانه ۲ هزار میلیارد تومان سرمایه وارد بورس میشد، ولی با تعلل حسن روحانی جلسه هیئت امنای صندوق توسعه ملی برگزار نشد تا فرصت‌سوزی بزرگی در مسیر اجرای یکی از مهم‌ترین قوانین کشور صورت بگیرد. شایان ذکر است مطابق ماده ۱۶ آیین‌نامه این قانون، جلسه هیئت امنای صندوق ملی اصلا باید تا پیش از پایان سال ۱۳۹۸ تشکیل می­شد تا در این جلسه برای بررسی جدول طرح‌ها و تعیین سقف تنفس خوراک سالانه اقدام شود.

*روحانی و نوبخت در جلسه هیئت امنای صندوق توسعه چه گفتند؟

اما نکته جالب توجه اینکه سهل‌انگاری‌ها تنها به تعویق در برگزاری جلسه صندوق و فرصت‌سوزی در تامین مالی از بورس ختم نشده است و اخیرا حسن روحانی رئیس هیئت امنای صندوق توسعه ملی با اصل ایده اعطای تنفس خوراک به پتروپالایشگاه‌ها مخالفت کردند. این در حالی است که اعطای تنفس خوراک موضوعی است که در قانون الزام شده است و مخالفت با اجرای قانون خود کاری غیرقانونی است.

در این راستا مالک شریعتی عضو کمیسیون انرژی مجلس با اشاره به مخالفت روحانی و نوبخت با اجرای قانون گفت: «جلسه هیئت امنای صندوق توسعه ملی با تاخیر زیاد در اوایل مهرماه برگزار شد، ولی در این جلسه نیز موضوع سهم سالانه تنفس خوراک به پتروپالایشگاه‌ها تعیین تکلیف نشد. در جلسه آقای زنگنه درباره ضرورت تعیین سهم سالانه تنفس خوراک نکات خود را بیان کرده و جدول پیشنهادی وزارت نفت در این باره را ارائه کردند، اما آقای روحانی و نوبخت با تنفس خوراک پتروپالایشگاه‌ها مخالفت کردند تا اجرای این قانون همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار بگیرد».

نکته جالب توجه اینکه یکی از دلایل محمدباقر نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه در مخالفت با اعطای تنفس خوراک به پتروپالایشگاه‌ها از سهم صندوق توسعه ملی این بوده است که منابع این صندوق محدود است و نباید صرف این کار‌ها شود و شخص رئیس جمهور نیز با همراهی با این نظر با اعطای تنفس خوراک مخالفت کردند.

حال سوال اساسی از آقای روحانی و نوبخت این است اگر منابع صندوق توسعه ملی صرف انجام پروژه‌هایی زیرساختی همچون احداث پتروپالایشگاه‌ها نشود پس باید صرف چه کار‌هایی شود؟ مگر نه اینکه اساسا هدف از ایجاد صندوق توسعه ملی حمایت از طرح‌هایی همچون احداث پتروپالایشگاه‌ها است که بار‌ها موردتاکید مقام معظم رهبری رسیده است؟

در این بین شائبه‌هایی وجود دارد که دلایل مخالفت روحانی و نوبخت با این طرح ناظر به این قضیه بوده که این طرح برآمده از دولت نیست و طرحی است که توسط کمیسیون انرژی مجلس دهم تدوین و تصویب شده است.

اما فارغ از این شائبه‌ها باید توضیح داد که این تنفس خوراک قرار است از محل کاهش تکلیفی صادرات نفت ایران داده شود که هم‌اکنون در مخازن نفتی محبوس شده‌اند. در نتیجه با اجرای این طرح نه منابع مالی صندوق توسعه ملی محدود می‌شود و نه منابع درآمدی دولت از محل صادرات نفت، بلکه از ظرفیت نفت محبوس شده در مخازن برای اعطای تنفس خوراک و جذابیت پروژه‌های پتروپالایشی و جذب سرمایه برای آن‌ها استفاده می‌شود؛ لذا کوچکترین برداشتی از منابع حاصل از فروش فعلی نفت انجام نمی‌شود بلکه اتفاقا با استفاده از ظرفیت نفت محبوس شده در میادین، نقدپذیری آن را در سال‌های آینده تضمین می‌کند، زیرا همان طور که توضیح داده شد در صورت احداث پتروپالایشگاه نفت با قیمت فوب توسط دولت به آن واحد فروخته می‌شود. در نتیجه واضح است که مخالفت‌های حسن روحانی و محمدباقر نوبخت بدون دلیل منطقی و غیرکارشناسی است و شاید اگر کارشناسان وزارت نفت توضیحات بیشتری درباره شیوه تنفس خوراک به آقای روحانی و نوبخت ارائه میدادند اصلا این اظهارنظر‌های غیرکارشناسی انجام نمیشد.

*پشت پای روحانی و نوبخت به قانون احداث پتروپالایشگاه‌ها

در صورت اصرار حسن روحانی و محمدباقر نوبخت با تنفس خوراک پتروپالایشگاه‌ها این دومین ضربه مهلکی است که بر پیکره قانون ساخت پتروپالایشگاه‌ها زده می‌شود، موضوعی که همواره مورد تاکید مقام معظم رهبری بوده است و حتی اجازه استفاده از منابع صندوق توسعه ملی برای تنفس خوراک توسط ایشان صادر شده است. حال سوال اساسی از دولت محترم این است که مجریان بخش خصوصی که برای احداث پتروپالایشگاه‌ها اقدام کرده‌اند تا چه زمانی باید تاوان اقدامات غیرکارشناسی دولتمردان را از جیب خود پرداخت کنند؟

آیا فرصت‌سوزی دولت در تامین مالی طرح‌ها در دوران طلایی بورس کافی نبود که حالا بحث مخالفت با اعطای تنفس خوراک نیز مطرح شده است؟ در واقع این مخالفت‌های غیرکارشناسی نتیجه‌ای جز ایجاد تردید در متقاضیان احداث پتروپالایشگاه‌ها نداشته و باعث تاخیر در شروع پروژه‌ها می‌شود و هم‌اکنون نیز آن‌ها را در بلاتکلیفی قرار داده است.

نکته جالب توجه اینکه خبر مخالفت هیئت امنای صندوق توسعه ملی با تنفس خوراک پتروپالایشگاه‌ها درست در زمانی منتشر شد که اخبار مربوط به رکوردشکنی تاریخی بورس انرژی در فروش بیش از یک میلیارد دلار بنزین مطرح شده است. درحالیکه در حال حاضر صادرات بنزین یکی از راه‌های نجات کشور از بحران ارزی است پشت پا زدن به قانون پتروپالایشگاه‌ها امری منطقی نیست و لازم است متولیان امر بیشتر درباره این مسائل دقت کنند.

با فروش یک میلیارد دلاری بنزین تنها در یک روز دیگر بر همه موافقین و مخالفین سیاست توسعه زنجیره ارزش ثابت شده است که ساخت پتروپالایشگاه حلقه اول دستیابی به ارزش افزوده پایدار در صنعت نفت و پتروشیمی است. حال باید منتظر ماند که شخص رئیس جمهور و رئیس سازمان برنامه بودجه چگونه اشتباه خود را جبران کرده و از این سیاست حمایت می‌کنند؟ پیشنهاد می‌شود برگزاری مجدد جلسه هیئت امنای صندوق توسعه ملی در اسرع وقت و پیگیری این موضوع در دستور کار قرار گیرد تا بیش از این در مسیر اجرای قانون حمایت از صنایع پایین‌دستی تعلل ایجاد نشود.