چند روز پس از اعمال تمهیدات بانک مرکزی برای تزریق اسکناس‌های ارزی به صرافی‌ها و کف بازار ارز از کانال سامانه نیما، روند نزولی قیمت دلار از صبح دیروز به شکلی پایدارتر ادامه یافت به‌طوری که در طول مبادلات روز سه‌شنبه، فقط ظرف چند ساعت، نرخ دلار با 3هزار تومان کاهش به زیر مرز 30هزار تومان سقوط کرد و تا لحظه تنظیم این گزارش به محدوده 28هزارو400تومان رسید.
به گزارش همشهری، کاهش درآمدهای نفتی تحت‌تأثیرتحریم‌ها از یک‌سو و نزول درآمدهای غیرنفتی تحت‌تأثیر شیوع کرونا از سوی دیگر فشار زیادی به بازار ارز وارد کرده به‌طوری که ظرف یک‌ماه گذشته شیب قیمت دلار به قدری صعودی شد که ارزش هر دلار آمریکا برای نخستین بار در تاریخ اقتصاد ایران از مرز 30هزار تومان عبور کرد. برخی تحلیلگران بر این باورند که با اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران به‌ویژه علیه 18بانک ایرانی موانع برسر نقل و انتقال ارز بیشتر شده که می‌تواند فشار را بر روند عرضه و تقاضای ارز بیشتر کند و به افزایش قیمت ارز منجر شود. با این حال دولت و مقامات بانک مرکزی در تلاشند تا از طریق آزاد‌سازی‌ منابع ارزی ایران در سایر کشور‌ها از شدت فشار تقاضا در بازار ارز کم کنند زیرا در کوتاه‌مدت راه‌حلی غیراز این وجود ندارد.

سقوط بازار
روند نزولی نرخ ارز که از روز یکشنبه آغاز شده به کاهش 5هزار تومانی نرخ دلار منجر شده است. روند کاهشی نرخ دلار که از سقف 33هزار تومان تا محدوده 28هزار تومان پایین آمده در مبادلات دیروز ادامه یافت و به زیر مرز 30هزار تومان سقوط کرد. به گفته رئیس‌کل بانک مرکزی عرضه ارز در سامانه نیما افزایش یافته و خرید اسکناس در بازار ارز به حداقل رسیده است. همزمان بانک مرکزی می‌گوید عرضه حواله‌های ارزی صادرکنندگان در سامانه نیما افزایش یافته است. کارشناسان می‌گویند مجموعه این عوامل در مبادلات دیروز موجب شد نرخ فروش دلار در بازار آزاد به ۲۸۴۰۰ و یورو به ۳۳۴۰۰تومان کاهش یابد. صرافی‌ملی هم نرخ فروش دلار را ۲۸۲۰۰ و یورو را ۳۳۵۰۰تومان اعلام کرد. در سایر صرافی‌‌ها نیز دلار به ۲۹۵۱۴ و یورو ۳۴۷۸۹تومان رسید.

علل سقوط
علاوه بر عوامل درون‌زای بازار برخی معتقدند نزول قیمت دلار به انجام توافق برای آزاد‌سازی‌ 5.5میلیارد دلار از منابع ارزی ایران در عراق بستگی داشته است. چنان که علی اکبر کریمی، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس اخبار موثق آزادسازی منابع عظیم ارزی بلوکه شده ایران در عراق و همچنین سیر صعودی فروش نفت ایران را ۲عامل اصلی کاهش نرخ ارز دانست.  او در این‌باره گفت: می‌توان امیدوار بود که در روزهای آینده شاهد عرضه سنگین ارز در بازار و کاهش نرخ باشیم. او با اشاره به اینکه اخبار خوب منعکس شده در رسانه‌های معتبر داخلی و خارجی راجع به افزایش چندبرابری فروش نفت ایران را می‌توان قابل اتکا و صحیح دانست، گفت: طبعا دولت با افزایش درآمدهای ارزی نفتی خود می‌تواند در روزهای آینده بازار ارز را اشباع کند و به آرامش نسبی برساند. جعفر قادری، عضو کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس هم با بیان اینکه هنوز هم جا برای کاهش بیشتر قیمت ارز وجود دارد گفت: می‌توانیم شاهد نرخ‌های پایین‌تر دلار در روزهای آینده باشیم.

چرا شیب دلار تا این حد صعودی شد؟
برخی کارشناسان بر این باورند که علت اصلی رشد قیمت دلار کاهش جریان ورود ارز به کشور به‌دلیل کاهش درآمدهای ارزی است و بخش اصلی این کاهش درآمد‌های ارزی ناشی از تحریم‌ها است که اولا درآمد‌های نفتی را کاهش داده و از سوی دیگر حتی نقل و انتقال ارز و ورود ارز را هم به کشور مشکل کرده بنابر این راه‌حل اصلی برای کاهش قیمت ارز پیدا کردن مجاری تازه برای ورود ارز است. این موضوعی است که عبد‌الناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی هم آن را پذیرفته است. او دیروز در این‌باره در جلسه شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی گفت: دلیل افزایش نرخ ارز، کاهش درآمدهای ارزی بوده و به صدور بخشنامه‌های متعدد ارزی ربطی ندارد.
حمید آذرمند، معاون اداره آمار و تعهدات ارزی بانک مرکزی هم درباره دلایل رشد قیمت ارز گفت: اگر منابع و مصارف ارزی کشور هر دو به یک میزان کاهش یابد طبیعتا چنین انقباضی، صرفا اثر رکودی بر بخش واقعی اقتصاد خواهد داشت ولی انتظار نمی‌رود که از این مسیر نرخ ارز تغییر یابد.
آمارهای گمرک نشان می‌دهد در نیمه نخست سال‌جاری، میزان واردات ۲۱درصد کاهش یافته ولی در مقابل، میزان کاهش در ارزش صادرات (اعم از نفتی و غیرنفتی)، بسیار بیش از آن بوده است. به بیان دیگر، کاهش ارزش صادرات، بسیار بیش از کاهش ارزش واردات بوده است و در نتیجه آن، تراز تجاری بعد از 2دهه، در نیمه نخست سال‌جاری منفی شده است.  آذرمند افزود: منفی شدن تراز تجاری کشور (اعم از نفتی و غیرنفتی) به‌طور طبیعی، موجب تشدید فشار بر بازار ارز و در نتیجه افزایش نرخ ارز می‌شود. او تأکید کرد: این نکته را نیز باید اضافه کرد که کاهش منابع ارزی کشور، علاوه بر تحولات تراز تجاری، تحت‌تأثیر تحولات حساب سرمایه نیز قرار دارد. به‌علت شرایط تحریم، از یک طرف امکان تأمین مالی خارجی (کوتاه‌مدت و بلندمدت) و جذب منابع ارزی از خارج وجود ندارد و از طرف دیگر، امکان دسترسی به بخشی از منابع ارزی متعلق به کشور میسر نیست. هر دو عامل، فشار بر بازار ارز را تشدید کرده و موجب افزایش نرخ ارز می‌شوند.
در این زمینه همچنین، بحث بازگشت ارز صادراتی و خروج سرمایه نیز بر افزایش نرخ ارز مؤثر است. همانطور که به دفعات مقامات مسئول بانک مرکزی اعلام کرده‌اند، در شرایط محدودیت منابع ارزی، مسئله بازگشت ارز حاصل از صادرات اهمیت مضاعفی دارد. در سال‌های گذشته، در نتیجه سرکوب نرخ ارز و پایین‌نگه‌داشتن نرخ، انگیزه خروج سرمایه افزایش می‌یافت ولی در دوره اخیر، سیاستی مبنی بر سرکوب نرخ ارز در بانک مرکزی دنبال نمی‌شود. در دوره اخیر، انگیزه خروج سرمایه از کشور، ممکن است ریشه‌های غیراقتصادی داشته باشد و لازم است تمامی دستگاه‌های اجرایی و نهادهای نظارتی، از طریق پایش جریان تجارت خارجی و همچنین پایش جریان ریالی داخلی متناظر با آن، نظارت کافی بر فرایند بازگشت ارز حاصل از صادرات داشته باشند.

 همتی: نرخ ارز کنترل می‌شود
رئیس‌کل بانک مرکزی با بیان اینکه کشور دوران اوج تحریم را پشت‌سر گذاشته، تأکید کرد: ما امیدواریم در شش ماهه دوم سال جهش خوبی در حوزه صادرات داشته باشیم و با توجه به افزایش عرضه ارز در سامانه نیما امیدواریم نرخ ارز به‌زودی کنترل شود. در روزهای گذشته به‌طور متوسط ۱۵۰میلیون دلار ارز در سامانه نیما ثبت شده و امیدواریم با عبور از اوج تحریم‌ها قیمت‌ها در این بازار کنترل شود. عبدالناصر همتی گفت: در این مدت ۲۵۰صادرکننده حتی یک دلار ارز را نیز به کشور بازنگردانده‌اند. این افراد باید 7میلیارد دلار تعهد ارزی را اجرایی می‌کردند. به گفته همتی، بررسی‌ها نشان داد که ۷۰نفر از این افراد کارتن‌خواب بوده‌اند و با استفاده از کارت‌های بازرگانی یک‌بار مصرف این صادرات انجام شده است.