تحولات اخیر
یمن در چند هفته اخیر دست خوش تحولات سریع و پردامنه ای بوده است و انتظار می رود با شتاب کنونی رویدادها، در آینده ای نزدیک شاهد تغییراتی بی سابقه درآن باشیم. ظهر جمعه 29 اسفند و همزمان با برگزاری نماز جمعه در صنعا، پایتخت چندین انفجار انتحاری روی داد. کمیته امنیتی وابسته به جنبش انصارالله یمن از شهادت بیش از ۱۴۲ نمازگزار و زخمی شدن ۳۴۵ نفر دیگر در این انفجارهای تروریستی خبر داد. پس از آن و در روز شنبه کمیته انقلابی یمن برای مقابله با تروریست‌ها در سراسر این کشور بسیج عمومی اعلام و بر ضرورت مقابله با تروریسم تاکید کرد. از سوی دیگر با توجه به گریز عبد ربه منصور هادی رئیس جمهور مستعفی به شهر عدن در جنوب یمن و پس گرفتن استعفا و سپس داعیه دولت قانونی، اکنون شاهد مواجهه نیروهای جنبش انصار الله و نیروهای وفادار به منصور هادی هستیم. نیروهای جنبش انصارالله بیشتر متشکل از حوثی ها هستند وکنترل صنعا، پایتخت یمن را از سپتامبر2014 در دست دارند. نیروهای انصار الله، نیروهای دولتی مستقر در شهر استراتژیک تعز را عقب رانده و روز یکشنبه 2 فروردین (۲۲ مارس) کنترل فرودگاه شهر را به‌دست گرفتند و سپس تمام شهر تعز به دست آنها افتاد. نیروهای انصار الله به سوی عدن در حال پیشروی هستند. شهر تعز در مسیر میان صنعا، پایتخت و عدن در جنوب قرار دارد و سومین شهر بزرگ یمن است. تصرف بخش هایی از سومین شهر بزرگ یمن نگرانی جامعه بین المللی را از احتمال بروز یک جنگ داخلی دیگر برانگیخته است. تعز، پیش از این در کنترل نیروهای وفادار به عبدربه منصور هادی، رئیس جمهور یمن بود که دو ماه پیش، در پی تصرف صنعا به دست حوثی ها به عدن گریخت. عبدالمالک حوثی رهبر حوثی های یمن از حمایت شورای امنیت سازمان ملل و برخی کشورها از منصور هادی انتقاد کرده است. از سوی دیگر گرچه داعش در یمن مسئولیت حملات انتخاری به دو مسجد حوثی ها در صنعا را پذیرفته است اما حوثی ها آن را نتیجه ائتلاف هواداران منصور هادی و القاعده می دانند. در همین حال آمریکا اعلام کرده است با وخیم‌تر شدن اوضاع امنیتی یمن، ۱۰۰ تن نیروی ویژه خود را از این کشور خارج کرده است. این نیروها آخرین نیروهای آمریکا در یمن محسوب می‌شوند. همچنین نیروهای وابسته به ارتش یمن و افراد مسلح پس از کنترل حوثی‌ها بر شهر تعز، در دو استان عدن و لحج حالت آماده باش امنیتی اعلام کردند. جنبش انصارالله نیز حسین خیران، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح را به جای محمود صبیحی به عنوان وزیر دفاع جدید انتخاب کرد.
عبدربه منصور هادی رئیس جمهوری مستعفی یمن از حمایت غرب و عربستان سعودی برخوردار است
جلسه اضطراری
با توجه به پیشروی نیروهای انصار الله، بالا گرفتن ناآرامی‌ها و حملات انتحاری، رئيس‌جمهور مستعفی یمن از شورای امنیت خواست، "هر چه سریع‌تر مداخله" کند. عبدربه منصور هادی با اشاره به مسئولیت شورای امنیت خواستار جلوگیری از پیشروی انصار الله شد که از سوی وی متهم به اجرای "کودتا" شده‌اند. نمایندگان ۱۵ عضو شورای امنیت در جلسه روز یکشنبه 2 فروردین گزارشی را درباره اوضاع یمن دریافت کردند .در این گزارش، جمال بن عمر، فرستاده سازمان ملل به یمن در خصوص اوضاع یمن اعلام کرد که حوادث اخیر، یمن را در آستانه ورود به جنگ داخلی قرار داده است .وی تصریح کرد که: «هر طرف بر آن است تا کشور را به طرف خودش بکشاند و این امر موجب تکرار سناریوی عراق، سوریه و لیبی و در نتیجه طولانی شدن مناقشه اخیر در کشور می شود.» شورای امنیت در این نشست با صدور بیانیه‌ای بر حمایت خود از عبد ربه منصور هادی و تمامیت ارضی یمن تاکید کرد. این شورا از آمادگی اش برای انجام دادن اقداماتی علیه هر گروه اخلالگر در روند صلح در این کشور سخن گفت. پیشتر عبدالملک حوثی، رهبر جنبش انصارالله، اعلام کرده بود که شورای امنیت تحت تاثیر کشورهایی است که برای دیگران نقشه‌های شوم طراحی می‌کنند.
عبدربه منصور هادی رئیس جمهوری مستعفی یمن فقط به درخواست از شورای امنیت بسنده نکرده و از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس نیز برای مداخله نیروهای موسوم به سپر جزیره در یمن به منظور مقابله با جنبش انصار الله کمک خواست. منصور هادی از شورای امنیت وسازمان ملل نیز خواست در مناطق تحت کنترل انصار الله، منطقه پرواز ممنوع ایجاد کنند.
رئیس جمهوری مستعفی یمن خواستار دخالت شورای همکاری خلیج فارس شده است
موضع انصار الله
عبدالملک حوثی، با بیان اینکه سران بین‌الملل و منطقه از سیاست‌های آمریکا و اسرائیل پیروی می‌کنند، آنان را به کار شکنی در روند توافق ملی و حل بحران یمن متهم کرد. وی طی سخنانی اظهار داشت که سران کشورهای جهان و منطقه از جایگاه عبد ربه منصور هادی، رئیس جمهور مستعفی یمن برای اجرای توطئه‌هایی که وحدت ملت یمن را در تمامی زمینه‌ها هدف قرار داده است، سوء‌استفاده می‌کنند. عبدالملک حوثی تصریح کرد: هدف قرار دادن مردم یمن تنها به زمینه سیاسی محدود نمی‌شود بلکه یمن از لحاظ اقتصادی نیز هدف دشمنان قرار گرفته است. عبدالملک حوثی عنوان داشت: عربستان و قطر از تمام توطئه‌هایی که علیه کشورهای منطقه طراحی شده حمایت می‌کنند و سران سیاسی تأثیر گذار در منطقه سعی می کنند از طریق منصور هادی به اهداف منفعت طلبانه خود برسند. عبدالملک حوثی، جریان مذاکرات سیاسی در صنعا را امری تباه شده خواند و متعهد شد تمام افرادی را که مسئول اجرای حملات تروریستی در کشور هستند، تحت پیگرد قرار دهد. رهبر جنبش انصارالله، اعلام کرد علت تصمیم وی مبنی بر بسیج نیروهای خود خصوصا در میان موج خشونت‌های اخیر کشور، مقابله با گروه تروریستی القاعده و به ویژه گروه تروریستی داعش است؛ گروهی که مسئولیت انفجارهایی را که به کشته شدن دهها نفر در صنعا منجر شد، برعهده گرفته است. عبدالملک حوثی افزود: سران کشورهای منطقه برای اجرای طرح‌های خود، مطیع اوامر و دستورات آمریکا هستند و سعی می کنند اوضاع یمن را مانند لیبی آشفته کنند.
رهبر جنبش انصارالله یمن می گوید آمریکا، اسرائیل و عربستان به دنبال منافع خود در یمن هستند
رویارویی دو جبهه
جنبش انصار الله در واقع مرکب از حوثی های شمال یمن است که به رهبری عبدالمالک الحوثی قصد دارد تا با تغییرات ساختاری در یمن ، اوضاع اقتصادی و سیاسی آن را بهبود بخشیده و از سوی دیگر نظم سیاسی جدیدی ایجاد کند. با این حال این روند ظرف یک سال گذشته با مخالفت های جدی در داخل از جانب سکولارها ، سلفی ها ، برخی قبایل یمنی وابسته به سیستم سیاسی فعلی و همچنین قدرتهای منطقه ای مانند عربستان سعودی و قدرت های فرا منطقه ای به ویژه آمریکا مواجه شده است. جنبش مردمی انصارالله پس از ماه ها تظاهرات مسالمت آمیز مردمی در یمن، در سپتامبر2014 برای مبارزه با فساد و تروریسم، کنترل صنعا پایتخت این کشور را به دست گرفت. اما این امر به مذاق بسیاری از مخالفان داخلی خوش نیامده است و همین مساله باعث شد تا به رغم توافق اولیه بین دولت وقت یمن و جنبش انصار الله برای برخی اصلاحات سیاسی و اقتصادی ، منصور هادی به ناگهان استعفا کند تا انصار الله در وضعیت غیر منتظره ای قرار گرفته و بدین ترتیب انسجام خود را از دست بدهد. از سوی دیگر فرار منصور هادی از صنعا به عدن را می توان مقدمه ای برای صف بندی مخالفان داخلی در برابر انصار الله و متحدین آن قلمداد کرد و به این ترتیب با حمایت ضمنی و آشکار دولت های عرب حوزه جنوب خلیج فارس به ویژه عربستان و قطر از منصور هادی، می توان انتظار داشت که تقابل کنونی در داخل یمن به تدریج گسترش یافته و با افزایش سطح بحران این کشور در گرداب جنگ داخلی فرو رود. کما اینکه برخی گزارش ها حاکی از ورود بالگردهای جنگی نیروی"سپر جزیره" ارگان نظامی شورای همکاری خلیج فارس، از صبح یکشنبه به شهر عدن برای کمک به منصور هادی است. این مساله را می توان به منزله نمادی ازتبدیل تدریجی بحران یمن به یک رویارویی منطقه ای قلمداد کرد. در عین حال گروههای سلفی و تکفیری مانند القاعده و داعش چالش امنیتی بزرگی فراروی انصار الله محسوب می شوند و اقدامات آنها مانند انفجارهای انتحاری اخیر در چند مسجد در صنعا در نوع خود در این کشور بی سابقه بوده است.
نیروهای انصارالله در حال تامین امنیت در مناطق تحت کنترل خود در یمن هستند
صحنه رقابت منطقه‌ای
در واقع بعد مهم بحران یمن، بعد منطقه ای و بین المللی آن است. گفته می شود اکنون یمن به صحنه رقابت منطقه ای شورای همکاری خلیج فارس و ایران و نیز به منزله چالشی برای تداوم حضور آمریکا در منطقه تبدیل شده است. ناظران معتقدند تحولات یمن تاثیر قابل توجهی بر موازنه قوای منطقه‌ای بین شورای همکاری خلیج فارس به رهبری عربستان و جمهوری اسلامی ایران دارد. از دیدگاه این شورا تفوق جنبش انصار الله در یمن و سیطره بر نهادهای حکومتی و نقاط مختلف یمن ، که ادعا می شود پیوندهای عمیقی با ایران دارد، موجب از میان رفتن نفوذ سنتی کشورهای عرب محافظه کار و به طور خاص عربستان در یمن خواهد شد. در عین حال مجاورت برخی استان های یمن با استان های نفت خیز عربستان باعث افزایش نگرانی ها در باره سرایت ناآرامی ها به این مناطق و نیز تحریک مردم این استانها شده است. در این راستا سران قبایل در استان نفت خیز مارب در یمن اعلام کردند که دولت ریاض به منظور جلوگیری از نفوذ جنبش انصارالله در این استان، تلاش های خود را تشدید کرده و به تسلیح قبایل و ایجاد تفرقه بین آنها می پردازد. استان مارب تامین کننده اصلی سوخت و انرژی یمن است. سه استان حضرموت، الجوف ، صعده و حجه در مجاورت مرزهای جنوبی عربستان و دو استان آن یعنی نجران و جازان قرار دارند. اکنون شواهد حاکی از آن است که شورای همکاری خلیج فارس بدلیل ترس از آنچه که تقویت و گسترش نفوذ ایران در منطقه می نامد، بار دیگر به حمایت از گروه های تندرو و سلفی و قبایل طرفدار آنها روی آورده و حتی از گروه تروریستی داعش حمایت می کنند، یعنی مشابه آنچه که در سوریه در قالب پشتیبانی سعودی ها و قطری ها از داعش و جبهه النصره مشاهده شد. ازسوی دیگر اکنون یکی از بازیگران عمده در یمن گروههای تروریستی سلفی و تکفیری مانند القاعده و داعش هستند .این گروهها همسان با کشورهای مرتجع عرب ، خواهان وانمود کردن این مساله هستند که دعوای کنونی در یمن بین شیعه و سنی است تا بدین ترتیب ضمن تحریک جهان اهل سنت، حمایت مردم در جهان عرب را از تلاش های تروریستی و نظامی احتمالی بدست آورند. بدین ترتیب آنچه که امروزه موقعیت یمن را پیچیده کرده صرفا درگیری میان انصارالله و دولت مستعفی منصور هادی نیست، بلکه رویارویی هم زمان نیروهای القاعده و تشکل های تروریست به علاوه عناصر داعش با جنبش انصارالله است که بحران فعلی در این کشور قبیله‌ای را بیش از پیش افزایش داده است.
از سوی دیگر آمریکا نیز که همواره ادعا کرده ایران در تلاش برای گسترش نفوذ منطقه ای خود است، اکنون بیش از پیش نگرانی خود را از روند کنونی تحولات سیاسی در یمن ابراز کرده است. واشنگتن در اقدامی نمادین پرسنل سفارت خود را از صنعا خارج کرد تا بدین ترتیب بر غیر قانونی بودن تسلط انصار الله بر صنعا تاکید ورزد. این در حالی است که کشورهای مرتجع عربی به ویژه سعودی ها در مقطع کنونی خواهان مداخله وحضور نظامی فزاینده آمریکا در یمن هستند. البته اهمیت یمن برای آمریکا بیشتر از منظر ژئو پولیتیک است. با توجه به مجاورت یمن با تنگه باب المندب و خلیج عدن که محل عبور حدود 40 درصد از کشتیرانی تجاری جهان است، واشنگتن نگران رژیم حاکم در صنعا است و به این لحاظ حاکمیت گروه انصار الله که به ادعای آن با ایران روابط نزدیکی دارد، مد نظر آمریکا نیست. در سال 2013 آمریکا با رژیم یمن توافقنامه ای نظامی امضا کرد که بر اساس آن واشنگتن قصد داشت جزيره "سوقطرا" در دریای سرخ را که متعلق به یمن است، به پايگاه نظامي براي خود تبديل کند. با این حال تحولات اخیر، طرح های مد نظر واشنگتن را برای یمن نقش برآب کرده است. اکنون غربی ها در موضعی هماهنگ اقدام به تعطیلی سفارت خانه های خود در صنعا کرده و در عین حال از طریق شورای امنیت ، صرفا دولت منصور هادی را به عنوان دولت قانونی یمن برسمیت می شناسند. بدین ترتیب باید منتظر حمایت فزاینده سیاسی و نظامی شورای همکاری خلیج فارس و کشورهای غربی متحد آن از رئیس جمهور مستعفی در عدن باشیم. با این چشم انداز باید انتظار گسترش درگیری ها در عدن و اطراف آن را داشت. هدف انصارالله یکسره کردن تکلیف دولت مرکزی در یمن با از میان بردن دولت ادعایی در عدن است، اما متحدین منطقه ای منصور هادی نیز بی کار نخواهند نشست و قطعا اقدامات مشخصی را برای مقابله با انصار الله وتضعیف آن صورت خواهند داد. از سوی دیگر با توجه به تجارب سوریه، عراق و لیبی باید منتظر افزایش قابل توجه عملیات انتحاری و اقدامات مسلحانه گروه های تکفیری در یمن بود که این خود به افزایش نا امنی و بی ثباتی در این کشور بحران زده خواهد انجامید.
بیش از 40 درصد کشتیرانی تجاری جهان از باب‌المندب و خلیج عدن عبور می‌کند
ح ر ب/ ح ر ب
نویسنده: سید رضا میرطاهر
دیدگاه‌های نویسنده‌ی این مقاله لزوما بیانگر مواضع پرس تی وی نیست
∎