علی میرزایی - گروه بین‌الملل نسیم: در نخستین روز از سال۱۳۹۳رسانه‌ای شدن اظهارنظر رییس پارلمان اروپا درباره بحران اوکراین، عمق وخامت اوضاع را برای تحلیلگران اوضاع شبه‌جزیره کریمه مشخص و خواب‌های آشفته غرب را برای مردم اوکراین برملا کرد. مارتین شولتش در مراسمی که به مناسبت صدمین سال آغاز جنگ جهانی اول برگزار شده بود گفت وقوع جنگ در اروپا را محتمل می‌داند. وی از کشورهای اروپایی خواست تا به مردم خود درباره هزینه‌های احتمالی توضیح دهند. وی در حالی این سخنان را گفت که چند روز قبل از آن اتحادیه اروپا بخاطر اختلافاتی که با روسیه بر سر بحران اوکراین داشت تحریم‌های خود علیه این کشور را تشدید کرده بود. در همین زمان بود که باراک اوباما رئیس‌جمهور آمریکا هم از وضع تحریم‌ها علیه بعضی مقامات بلندپایه و بازرگانان روسیه که حلقه یاران ولادیمیر پوتین می‌نامید، خبر داد.
اوکراین چرا در صدر اخبار قرار گرفت؟
اواخر اسفندماه سال ۱۳۹۲ در حالی که شمارش معکوس برای آغاز سال۹۳ آغاز شده بود، همه‌پرسی برای جدایی شبه‌جزیره استراتژیک کریمه از اوکراین و الحاق آن به روسیه برگزار شد و با رأی ۸۰درصدی مردم عموماً روس‌تبار این منطقه، این بخش از خاک اوکراین عملاً به روسیه ملحق و رویای تسلط آمریکا بر آن به واقعیت تبدیل نشد. این اتفاق تقریباً نقظه عطفی برای روشن شدن دلیل اصلی بحران‌های چند ساله در اوکراین بود؛ بحران‌هایی که یک رشته زنجیروار از حوادث مختلف را شامل می‌شد.
برکناری دولت منتخب اوکراین
روزهای آخر بهمن سال ۹۲ یعنی یک ماه قبل از آغاز سال۱۳۹۳ بود که عملاً آخرین مرحله از ورود اوکراین به بحران فزاینده، تجزیه و جنگ داخلی، با چراغ سبز اتحادیه اروپا و آمریکا آغاز و ویکتور یانوکوویچ رییس‌جمهور منتخب مردم اوکراین برکنار شد.
در جریان این تحولات سیاست‌مداران غربگرای فعال در عرصه سیاسی اوکراین پس از بحران‌آفرینی‌های گسترده و نقض توافقاتشان با دولت قانونی اوکراین، طی روندی سوال‌برانگیز و با توجه به در دست داشتن اکثریت مجلس این کشور، طی روندی که ناقض قانون اساسی اوکراین بود، رأی به عزل ویکتور یانوکوویچ دادند و اختیارات قانونی وی را به رییس مجلس واگذار کردند! البته این اتفاق عجیبی نبود چون کمی قبل از این تصمیم، وولودیمیر ریباک رییس مجلس اوکراینکه حامی رییس‌جمهور این کشور بود، وادار به استعفا شده و الکساندر تورچینف از جناح حامیان غرب جایگزین وی شده بود. چند روز پس از آن و طی روزهایی که نیروهای هوادار رییس‌جمهور قانونی اوکراین عملاً نتوانستند معترضان اوکراینی هوادار غرب را آرام و اثر تصمیم عجیب پارلمان اوکراین در ایجاد اغتشاش فراگیر را خنثی کنند، ویکتور یانوکوویچ کیف را به سمت شرق کشورش که غالباً محل اسکان اوکراینی‌های هوادار روسیه است، ترک کرد.
تکمیل کودتای نرم با آزادی سرکرده غربگرایان
در حقیقت آنچه در اوکراین طی سال۱۳۹۳ اتفاق افتاد، حاصل بروز کودتای نرم و تکمیل چرخه سیاسی مورد نظر غرب از یک‌سو و مقاومت جدی روس‌تبارهای این کشور در برابر آن بود. البته پیش از برکناری غیرقانونی رییس‌جمهور اوکراین تحولات دیگری نیز در این کشور رخ داد. با تصویب مجلس یولیا تیموشنکو سرکرده اپوزیسیون که در زندان به سر می‌برد، آزاد شد. تیموشنکو نخست وزیر سابق اوکراین بود که با کودتای رنگی در سال۲۰۰۴ بر کرسی قدرت تکیه زد و پس از شکست حزبش در انتخابات این کشور، به اتهام فساد مالی و سوء استفاده از قدرت، در سال۲۰۱۰ به ۷ سال زنده محکوم شد. با آزادی وی مشخص شد که چرخه کودتای نرم در اوکراین تکمیل شده است چرا که وی فعالانه در تجمع معترضان حاضر شد.
مرحله نهایی بحران اوکراین در حالی با برکناری رییس‌جمهور قانونی این کشور از سوی مجلس آغاز شد که وی چند روز قبل از آن در حضور رهبران مخالفین و وزیران خارجه سه کشور آلمان، فرانسه و لهستان قرارداد مصالحه‌ای را با غربگرایان امضا کرده بود. این قرارداد در بر گیرنده مسایلی مانند کاهش اختیارات رئیس جمهور، برگزاری انتخابات زودهنگام، و تشکیل دولت وحدت ملی بود.
البته غربگرایان بر عهد خود باقی نماندند و بلافاصله اقدام به اشغال کاخ ریاست جمهوری اوکراین کردند و همزمان ارتش نیز اعلام بی‌طرفی کرد. هواداران غرب قبلاً در سال ۲۰۰۴ موافق به کسب قدرت در اوکراین شده بودند اما تکیه زدن آن‌ها بر مسند قدرت که با کودتای رنگی محقق شده بود، نهایتاً و با رأی مردم اوکراین به جناح هوادار روسیه، پایان پذیرفته بود.
واکنش مسکو به تحولات کیف
بعد از آنکه رئیس جمهور اوکراین از پایتخت این کشور خارج شد، روسیه رسماً اعتراض خود را به اتحادیه اروپا و جناح غربگرای اوکراین ابلاغ کرد چرا که توافق انجام شده با نظارت اروپایی‌ها میان رییس‌جمهور اوکراین و حامیان غرب، به‌شکلی باورنکردنی نقض شده بود. وزرای خارجه فرانسه، لهستان و آلمان برای انعقاد این توافق وارد عمل شده و منقش می‌انجی را بازی کرده بودند. البته واکنش اروپا به نقض این توافقنامه، بیشتر سکوت بود که عملاً به معنای تأیید رفتار جناح غربگرای اوکراین بود. جالب آنجاست که همزمان کا‌ترین اشتون رئیس وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپا برخلاف نص صریح قرارداد مصالحه اتحادیه اروپا و محالفان با دولت اوکراین، طی بیانیه‌ای از آزادی یولیا تیموشنکو استقبال کرد و خواستار تشکیل دولتی فراگیر در اوکراین شد! وزیر خارجه انگلیس هم رسماً اعلام کرد که با همتای آلمانی خود توافق کرده تا از دولت جدید در اوکراین و اهدای بسته‌های حمایتی مالی صندوق بین‌المللی پول به این کشور حمایت کنند.
الحاق شبه جزیره کریمه به خاک روسیه
روسیه پس از وقوع این اتفاقات و با هدف اجرای سیاست‌های مدنظر خود، به قدرت رسیدن غربگرایان و شورش و بی‌نظمی ایجاد شده از سوی این عده و نهایتاً درگیری‌ها میان گروه‌های متخاصم سیاسی در پایتخت و بعضی از شهرهای این کشور را فرصتی برای جداسازی بخشی از خاک اوکراین در شبه جزیره کریمه قلمداد کرد تا سیطره راهبردی خود بر دریای سیاه را تحکیم بخشد. در نتیجه چنین دیدگاهی، روسیه با مداخله مستقیم در این منطقه و برگزاری همه‌پرسی، تقابل علنی با زیاده‌خواهی غرب را آغاز کرد. ۹۵درصد از مردم این شبه‌جزیره که عموماً روس‌تبار و یا حامی روسیه بودند آرا موافقت خود برای انضمام به خاک این کشور را اعلام کردند. در نتیجه روسیه فوراً این منطقه مهم را به خاک خود منضم کرد. البته آمریکا اعلام کرد که نتایج همه پرسی را به رسمیت نمی‌شناسد. متحدان آمریکا هم قبل از این اتفاقات گفته بودند که در صورت انجام همه‌پرسی در کریمه از سوی روسیه، این کشور را تحریم خواهند نمود.
بالا گرفتن درگیری‌ها در شرق اوکراین
در نتیجه این تحولات، اغتشاش و بی‌نظمی به مناطق مختلف اوکراین کشیده شد و درگیری‌های مختلفی میان هواداران غرب و طرفداران روسیه شکل گرفت. در این بین گروه‌های شبه‌نظامی روس‌گرایان هم به تقابل با ارتش اوکراین و دولت غربگرای این کشور پرداختند. شهر دونتسک در این کشور به کانون درگیری‌ها تبدیل شد. در نتیجه این درگیری‌ها فجایع اقتصادی بزرگی برا یاوکراین خلق شد. در یک نمونه نیروهای دولت غربگرای این کشور پیش از فرار فرودگاه نوساز و پیشرفته این منطقه و با هدف جلوگیری از استفاده روس‌گرایان مسلح از آن، اقدام به تخریب همه امکاناتی کردند که مبالغ کلانی از بودجه اوکراین صرف ساخت و نصب آن‌ها شده بود.
در نتیجه درگیری‌های اوکراین، ناتو به سرکردگی آمریکا فرصت را غنیمت شمرده و به بهانه تقویت تدابیر دفاع هوایی، دریایی و زمینی از کشورهای عضو خود در شرق اروپا مانند کشورهای حوزه بالتیک و لهستان، حضور خود در این مناطق را تقویت کرد.
گفتنیست مخالفان مسلح حامی روسیه در منطقه دونتسک از سوی الکساندر زاخارچنکو هدایت می‌شوند که خود را رییس‌جمهور این منطقه خوانده است. وی در بهمن‌ماه سال۱۳۹۳ گفت: «رهبران حامی غرب کی‌یف نمایندگان حقیری از مردم بزرگ یهود هستند!» درگیری‌های اوکراین تاکنون باعث کشته شدن هزاران تن از اهالی این کشور شده است.
توافق آتش‌بس و نقض آتش‌بس
در۲۳بهمن ۱۳۹۳، توافق آتش‌بسی برای حل و فصل بحران اوکراین حاصل شد. در این مذاکرات، سران کشورهای آلمان، فرانسه، روسیه و اوکراین بر خروج تسلیحات سنگین از خطوط مقدم درگیری‌های داخلی اوکراین و برقراری آتش بس به توافق رسیدند. با این وجود، طرفین متخاصم به طور پراکنده به این درگیری‌ها ادامه داده‌اند. طی سال۱۳۹۳ مناطق عمدتا روس زبان دونتسک و لوهانسک در شرق اوکراین در پی آغاز عملیات نظامی کی‌یف برای سرکوب حامیان، روسیه صحنه درگیری‌های مرگبار بین معترضان حامی مسکو و ارتش اوکراین بوده. آمارهای سازمان ملل از آوارگی بیش از یک میلیون نفر در اثر این درگیری‌ها خبرداده‌اند.
مخالفان دولت اوکراین می‌گویند تسلیحات سنگین ارتش این کشور هنوز در مناطق درگیری در حال اجرای آتش هستند در حالی که آن‌ها بخش اعظم سلاح‌های سنگین خود را طبق توافق صورت گرفته ا زمحل درگیری‌ها خارج کرده‌اند.
ارتش اوکراین نیز آمارهای مختلفی از حملات روس‌گرایان ارایه می‌کند و معتقد است که آن‌ها اقدام به نقض آتش‌بس می‌کند.
این اخبار نشان می‌دهد که اگر چه شورای امنیت سازمان ملل هم از توافق آتش‌بس میان دولت غربگرای اوکراین و مخالفان روس‌گرای آن حمایت کرد اما امید چندانی به اجرای آن وجود ندارد.
در هر صورت کار‌شناسان روابط بین‌الملل معتقدند بحران اوکراین دورنامای نزدیکی برای رسیدن به راه‌حل ندارد.
سال۹۳، مواضع آمریکا، اروپا و دیگران
طی سال۹۳ کشورهای مختلف عموماً در حمایت از جناح غربگرای اوکراین کوشیدند تا در حوادث و جنگ داخلی این کشور نقش‌آفرینی کنند.
آمریکا و اروپا کوشیدند تا دولت غربگرای اوکراین را تقویت کنند و د راین راه اهمیتی برای این موضوع قایل نبوده و نیستند که این دولت طی فرآیندی غیردموکراتیک بر کرسی قدرت تکیه زده و رییس‌جمهور قانونی اوکراین را برخلاف قانون اساسی، برکنار کرده است.
روسیه نیز طی این مدت علاوه بر الحاق شبه‌جزیره کریمه به خاک خود، با همه توان تلاش کرده است تا حامیان خود را در شرق اوکراین تقویت کند تا توازن قوا در این کشور بیش از گذشته به نفع غرب تغییر نکند.
آنچه مسلم است در سال۱۳۹۴، تنش‌ها در اوکراین ادامه خواهد داشت و بعید است دورنمای روشنی برای حل مشکلات داخلی آن ترسیم شود.
نظر شما