هم‌اکنون 60 هزار پزشک مجوز دارند که از طریق سامانه‌های اینترنتی، خدمات درمانی ارائه‌دهند و سه هزار پزشک نیز مجوز خدمات طبابت تلفنی گرفته‌اند
امین جلالوند
با شیوع بیماری کرونا در چند ماه اخیر، بازار خدمات تشخیصی، بهداشتی و درمانی آنلاین هم بسیار پررونق شده است. در این بین، برخی افراد بدون آنکه مجوزی از سازمان نظام پزشکی یا وزارت بهداشت داشته باشند، مشغول ارائه خدمات مجازی در حوزه‌های درمانی هستند. مسئولان جامعه پزشکی بارها نسبت به اینگونه تخلف‌ها هشدار داده‌اند و تاکید کرده‌اند که مردم برای جلوگیری از عوارض این درمان‌های خودسرانه، فقط از خدمات پزشکان مجوزدار استفاده کنند.
با شیوع ویروس کووید 19 و نیاز شدید مردم به استفاده از خدمات آنلاین، بستر ارائه خدمات مجازی در حوزه درمان نیز توسعه پیدا کرده و در این راستا، صدور مجوز به جامعه پزشکی برای طبابت تلفنی و اینترنتی نیز افزایش یافته است.
آنطور که سازمان نظام پزشکی خبر داده است، هم اکنون 60 هزار پزشک مجوز دارند که از طریق سامانه‌های اینترنتی، خدمات درمانی و مشاوره ارائه دهند و سه هراز پزشک نیز مجوز خدمات طبابت تلفنی گرفته‌اند. بر اساس اخبار منتشر شده از سوی این سازمان، در ماه‌های آینده نیز آمار این گروه از پزشکان مجوزدار برای ارائه خدمات تشخیصی و درمانی از راه دور، افزایش پیدا خواهد کرد.
هرچقدر تعداد این گروه از پزشکان مجوزدار برای طبابت اینترنتی و تلفنی افزایش پیدا کند، به همان نسبت هم تعداد افراد متخلف در این حوزه کاهش پیدا خواهد کرد. درواقع، وقتی خدمان تلفنی و اینترنتی در حوزه تشخیص و درمان به شکل گسترده در دسترس مردم باشد، به همان نسبت هم میزان مراجعه مردم به افراد متخلف و سودجو در حوزه خدمات «تله مدیسین» یا همان پزشکی از راه دور، کاهش پیدا خواهد کرد.
هیچ اپلیکیشنی برای طبابت از راه دور مجوز نگرفته است
هم اکنون اپلیکیشن‌های متعددی وجود دارند که در حال ارائه خدمات پزشکی از راه دور هستند. در دوران شیوع کرونا، تعداد این اپلیکیشن‌ها نیز افزایش پیدا کرده است، اما معاون سازمان نظام پزشکی هشدار می‌دهد که تاکنون هیچ اپلیکیشنی برای طبابت از راه دور مجوز نگرفته است.
محمد جهانگیری، معاون فنی و نظارت سازمان نظام پزشکی توضیح می‌دهد: «تاکنون هیچ اپلیکیشنی برای طبابت از راه دور مجوز نگرفته است، اما ۶۰ هزار پزشک امضای دیجیتال گرفتند و امکان ارائه این خدمات را دارند. سه هراز پزشک نیز مجوز خدمات طبابت تلفنی گرفته‌اند و تعرفه این خدمات هم مشخص شده است.»
او درباره فعالیت برخی اپلیکیشن‌های اینترنتی مانند اسنپ در حوزه ویزیت مجازی هم خاطرنشان می‌کند: «هیچکدام از این اپلیکیشن‌ها مورد تایید سازمان نظام پزشکی نیستند و مجوزی ندارند. به مردم هشدار می‌دهیم هیچ کدام از این اپلیکیشن‌ها در حوزه خدمات پزشکی به‌خصوص خدمات آزمایشگاهی نتوانسته‌اند تاکنون استانداردهای لازم را کسب کنند. هیچکدام واجد شرایط و مجوز نیستند و تاکنون به هیچ سامانه‌ای برای خدمات پزشکی و آزمایشگاهی از راه دور مجوز داده نشده است.»
او یادآور می‌شود: «نگرانی جدی اکنون ارائه برخی خدمات آزمایشگاهی به‌خصوص در مورد تشخیص کروناست که در برخی اپلیکیشن‌های اینترنتی ارائه می‌شود و تخلفات زیادی در آنها دیده شده است. وزارت بهداشت هم اعلام کرده که غیرمجاز هستند و با آنها برخورد شده است. هم‌اکنون سامانه‌ها و اپلیکیشن‌های آنلاین متعددی مراحل تایید و کسب استانداردهای لازم را طی می‌کنند. پنج اپلیکشین در مرحله آزمایش و تست هستند و چون فعالیت این سامانه‌ها با سلامت مردم سر و کار دارند، حساسیت زیادی در مورد صلاحیت این سامانه‌ها وجود دارد. چند روز پیش گزارشی داشتیم که در یکی از همین سامانه‌های تایید نشده، یک نفر غیر پزشک به عنوان پزشک فعالیت می‌کرد و بعد از بررسی معلوم شد اصلا پزشک نبوده است. در یک مورد دیگر نیز یک نفر به نام یک پزشک فعالیت می‌کرد، در حالی که آن پزشک چند سال پیش فوت کرده بود.»
معاون فنی و نظارت سازمان نظام پزشکی تاکید می‌کند: «هر سامانه‌ای که بخواهد در حوزه پزشکی از راه دور فعالیت کند، باید از طرف مرکز آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت مجوز بگیرد. هر پزشکی هم که بخواهد از این طریق طبابت کند باید حتما از سازمان نظام پزشکی مجوز بگیرد. سازمان نظام پزشکی نیز قرار است به صورت مداوم بر کار این سامانه‌ها و پزشکان نظارت کند. بیمه‌ها نیز در این مورد نظارت مداوم و برخط خواهد داشت. تعرفه‌های خدمات اصلی پزشکی از راه دور نیز در دبیرخانه شورای عالی بیمه مشخص شده است و بقیه خدمات نیز به مرور تعرفه‌گذاری می‌شوند.»
جهانگیری تصریح می‌کند: «اقدمات زیادی برای توسعه خدمات پزشکی از راه دور در حال انجام است. در این مسیر حتی مطب دیجیتال هم پیش‌بینی شده است، اما هنوز در هیچ جای کشور، مطب دیجیتال یا اپلیکیشن پزشکی از دور مجوز نگرفته‌اند. البته بر اساس فراخوانی که داده شد، ۱۸ اپلیکیشن خود را معرفی و ثبت نام کردند که با معرفی وزارت بهداشت چهار اپلیکیشن توانستند فقط برای نسخه الکترونیک تایید شوند. دو سامانه هم برای نسخه الکترونیک در دانشگاه‌های علوم پزشکی و بخش دولتی مجوز گرفتند و هنوز برای خدمات مشاوره پزشکی هیچ اپلیکیشن ارتباطی مجوز نگرفته است.»
تعیین تعرفه طبابت تلفنی و اینترنتی
هر خدمت پزشکی که برای آن مجوز صادر می‌شود، نیاز است که تعرفه دقیقی هم برای آن تعیین شود.
جهانگیری، معاون فنی و نظارت سازمان نظام پزشکی درباره تعرفه خدمات پزشکی از راه دور، توضیح می‌دهد: «۶۰ هزار پزشک امضای الکترونیک گرفته‌اند و می‌توانند از طریق سامانه‌های اینترنتی به مردم خدمات درمانی و مشاوره ارائه کنند. این تعداد تا چند ماه آینده بسیار بیشتر می‌شود و به نقطه بهتری می‌رسد، زیرا به سرعت مجوزهای امضای الکترونیک پزشکان در حال صادر شدن است. هر پزشکی که درخواست کند در کمتر از یک هفته می‌تواند این مجوز را دریافت کند. تعرفه خدمات پزشکی از راه دور و پزشکی بر بستر فضای مجازی مشخص است، زیرا در کتاب ارزش‌های نسبی خدمات سلامت کدهایی برای این خدمات تعریف شده است. بر اساس این کدها پزشکان می‌توانند در فضای مجازی کار کنند و تعرفه بگیرند. در واقع خدمات پزشکی از راه دور تعرفه‌گذاری شده و قابل نظارت است. در مورد خدمات مشاوره پزشکی تلفنی نیز تعرفه‌ها به مخابرات اعلام شده است.»
جهانگیری درباره تعرفه مشاوره‌های تلفنی نیز توضیح می‌دهد: «تعرفه هر دقیقه خدمت یک پزشک متخصص به صورت تلفنی، دو هزار و 500 تومان است و ۱۰ دقیقه مشاوره تلفنی پزشک متخصص ۲۵ هزار تومان می‌شود که رقمی نیست. البته بخشی از این مبلغ به مخابرات تعلق می‌گیرد. تعرفه بقیه گروهها مثل پزشکان عمومی و فوق‌تخصص هم تعیین و به مخابرات اعلام شده که از ویزیت حضوری ارزان‌تر است. قبلا خدمات ویزیت تلفنی پزشکان بدون مجوز سازمان نظام پزشکی انجام می‌شد، اما با جلساتی که با شرکت مخابرات داشتیم، قرار شد این کار با مجوز سازمان نظام پزشکی انجام شود. تعرفه این نوع طبابت نیز مشخص شده و هم از نظر قیمت و هم اینکه چه کسانی اجازه ارائه این خدمات را دارند، ساماندهی شده است. پزشکانی که به انجام طبابت تلفنی تمایل دارند با مراجعه به سازمان نظام پزشکی مجوز می‌گیرند و با ارائه این مجوز به مخابرات می‌توانند این خدمات را ارائه کنند. تاکنون بیش از سه هزار پزشک اعم از عمومی، متخصص و فوق تخصص مجوز مشاوره تلفنی دریافت کرده‌اند.»
توسعه خدمات پزشکی از راه دور در دوران کرونا
با شیوع کرونا، تلاش شده است که بستر خدمات پزشکی از راه دور هم تقویت شود. جهانگیری، معاون سازمان نظام پزشکی نیز درباره میزان پیشرفت خدمات پزشکی از راه دور در دوران کرونا، خاطرنشان می‌کند: «با توجه به اینکه با شیوع اپیدمی کرونا در کشور مواجه هستیم، خدمات پزشکی را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد. این دو دسته شامل خدمات مرتبط با درمان کووید۱۹ و سایر خدمات پزشکی است. در مورد خدمات مربوط به درمان کووید۱۹ حدود ۸۵ درصد موارد درمان این بیماری به صورت سرپایی انجام می‌شود و حدود ۱۵ درصد درمان این بیماران به صورت بستری در بیمارستان انجام می‌شود. در مورد درمان بیماران کرونا و کووید۱۹ نظر سازمان نظام پزشکی و وزارت بهداشت این است که بیشتر بر خدمات پیشگیری متمرکز باشیم. مراکز ۱۶ ساعته بهداشت و مطب‌ها، محل‌های مراجعه اول افراد مشکوک به کووید۱۹ است. این محل‌ها بالقوه و بالفعل آلوده به ویروس کرونا هستند. بنابراین باید تا جای ممکن از حضور فیزیکی، معطل شدن و ازدحام جمعیت در این مراکز پیشگیری کنیم و از حضور افرادی که لزومی به مراجعه حضوری ندارند، پیشگیری کنیم.»
همچنین جهانگیری به ایرنا یادآور می‌شود: «رسیدن به این هدف بر بستر خدمات از راه دور با استفاده از خدمات آی‌تی و خدمات الکترونیکی از جمله نوبت‌دهی الکترونیک، مشاوره الکترونیک و خدمات پزشکی و پیگیری از راه دور امکان‌پذیر است. ایجاد مراکز تماس تلفنی یا اینترنتی و ویزیت از راه دور در این مسیر در حال پیگیری است. یک نوع از این خدمات، پزشکی و ویزیت و مشاوره تلفنی است. نوع دوم خدمات نیز بر بستر اپلیکیشن‌های ارتباطی اینترنتی به صورت پیامکی یا چت است. نوع سوم نیز خدماتی است که بر بستر اینترنت با ارتباط تصویری قابل ارائه است. همه این موارد در کارگروه های مشترک بین وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی در حال بررسی است و بر مبنای دو نوع ارتباط یکی ارتباط بیمار و پزشک و دوم پزشک با پزشک دنبال می‌شود.»
چالش‌های پیش‌روی توسعه خدمات پزشکی از راه دور
اگرچه مسئولان جامعه پزشکی تلاش دارند که خدمات پزشکی از راه دور را در دوران کرونا توسعه دهند، اما برخی کارشناسان تاکید دارند که هنوز برخی زیرساخت‌های کشور برای توسعه این خدمات مجازی چندان مهیا نیست.
علی غلام زاده، ارائه دهنده خدمات تله مدیسین به بخشی از چالش‌های پیش‌روی توسعه خدمات پزشکی از راه دور اشاره می‌کند و به سپید می‌گوید: « اگرچه در سال‌های اخیر، گام‌های مثبتی برای توسعه خدمات تله مدیسین برداشته شده است، اما در کشور ما هنوز توسعه خدمات پزشکی از راه دور در سطح و اندازه کشورهای توسعه یافته نیست. نیاز است که برای توسعه بیشتر این خدمات مجازی از ظرفیت رسانه‌ها برای فرهنگ‌سازی در این حوزه استفاده شود تا شاهد توسعه خدمات تله‌مدیسین در نظام سلامت باشیم.»
او تاکید می‌کند: «در بسیاری از شهرهای محروم با کمبود جدی نیروهای متخصص و فوق تخصص مواجه هستیم. گاهی اعلام نتیجه یک آزمایش پزشکی یا تصویربرداری پزشکی، مدت ها طول می‌کشد، زیرا نیروی انسانی متخصص در برخی مناطق محروم کشور وجود ندارد. با توسعه خدمات تله مدیسین، بسیاری از این مشکلات در مناطق محروم حل خواهد شد. تحقق این اتفاق به توسعه زیرساخت‌های خدمات تله‌مدیسین کاملا مرتبط است. بهبود سرعت و کیفیت اینترنت و همچنین تعریف بستری ویژه در فضای مجازی برای توسعه خدمات پزشکی از راه دور، از جمله نیازهای جدی کشور است که همچنان حل نشده باقی مانده است.»
همچنین در شرایطی که متولیان نظام سلامت به برخی استارتاپ‌ها هشدار داده‌اند که بدون مجوز به حوزه خدمات تله مدیسین وارد نشوند، اما برخی فعالان این حوزه معتقدند که هنوز ابهامات حقوقی در این حوزه برطرف نشده است.
به طور مثال، مرتضی مهدوی، مدیرعامل یکی از شرکت‌های فعال در حوزه تله مدیسین انتقاد می‌کند: «برای توسعه خدمات پزشکی از راه دور، مشکلات داخلی بیش از تحریم‌های جهانی به ما فشار می‌آورد. وزارت بهداشت در برخی جلسات و مذاکرات، گاهی فضای زیبایی از استقرار سیستم تله‌مدیسن را ترسیم می‌کند تا بگوید ما از دنیا عقب نیستیم و به ابزارهای روز مجهزیم، ولی در زمانی که این شرکت‌ها باید وارد عمل شوند، گاهی با حکم قضایی و دستبند به سراغ ما می‌آیند و می‌گویند که شما در حوزه درمان دخالت کرده‌اید. در صورتی که ما یک شرکت فناوری خلاق هستیم و ابزارهای لازم برای سلامت الکترونیک را تولید می‌کنیم. این تناقض‌های حقوقی و قانونی باید برطرف شود.»
او گلایه می‌کند: «از سه سال پیش تاکنون قرار است وزارت بهداشت آیین‌نامه حقوقی استفاده از تجهیزات پزشکی از راه دور را بنویسد، اما هنوز این اتفاق نیفتاده است. حتی ما پیشنهاد کردیم که این متن را بنویسیم، آنان بررسی کنند و در صورت تایید ابلاغ کنند، ولی پیشنهاد ما را نپذیرفتند و گفتند که خودمان با نظر مجلس آن را می‌نویسیم. واقعیت این است که ما نمی‌توانیم با این توجیه که هنوز آیین‌نامه ننوشتیم، مردم روستاها و مناطق محروم را از خدمات درمانی شهرهای بزرگ دور کنیم. سیستم تله‌مدیسن به راحتی کار یک خانه سلامت را انجام می‌دهد. ضمن اینکه برخی از همین خانه‌های بهداشت تعطیل هستند. حال اگر این سیستم در این مراکز مستقر شود، حداقل می‌تواند کار یک معاینه ساده و چک وضعیت عمومی بیمار را انجام دهد. علاوه بر آن پزشکان عمومی بسیاری داریم که شغل ندارند و می‌توانند با این سیستم کار کنند.»
در شرایطی که متولیان نظام سلامت بر ضرورت توسعه خدمات پزشکی از راه دور تاکید دارند، نیاز است که همزمان بسترهای حقوقی، قانونی، نرم افزاری و سخت افزاری این فرآیند هم فراهم شود. با توجه به شیوع کرونا، ارائه خدمات پزشکی از طریق تلفن و اینترنت، بیش از گذشته مورد استقبال مردم قرار گرفته است. نمایندگان جامعه پزشکی باید این افزایش استقبال مردم را مدیریت کنند و با توسعه خدمات تله مدیسین، شرایطی را فراهم آورند که بیمار در هر نقطه‌ای از کشور بتواند به خدمات مجوزدار پزشکی از راه دور، دسترسی داشته باشد.