گروه بین الملل- علیرضا فقیهی راد در یادداشتی نوشت: گویا ساختار معیوب و کاملا یکطرفه برجام قرار نیست دست از سر ما بردارد تا جائیکه این روزها آمریکا که رسما از برجام خارج شده و تمامی تحریم ها را بازگردانده و تحریم های جدیدی نیز وضع کرده است، با استفاده از خلاء های برجام و قطعنامه 2231 قصد دارد به گونه ای نگذارد تحریم های تسلیحات متعارف علیه ایران در اکتبر امسال لغو شد.
به گزارش بولتن نیوز به نقل از نسیم آنلاین، در همین راستا مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا می گوید : « تمام کشورهایی که دوستدار صلح هستند، باید توسعه فناوری‌های موشک‌های بالستیک ایران را رد کرده و در متوقف کردن برنامه موشکی خطرناک ایران به یکدیگر ملحق شوند. برای شروع، کشورها باید از تمدید تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران که ماه اکتبر منقضی خواهد شد، حمایت کنند.»
نیویورک تایمز در گزارشی طراحی مقامات آمریکایی را اینگونه ببیان می کند: «پمپئو برای تحقق این مساله طرحی را تدوین کرده است که با مخالفت متحدان اروپایی واشنگتن روبرو خواهد شد و طبق آن آمریکا ذاتا یکی از مشارکت کنندگان در برجام تلقی خواهد شد و هدف آن استفاده از تهدید مکانیسم ماشه است که می‌تواند همه تحریمهای قبل از امضای برجام را علیه ایران مجددا اعمال کند و اگر تحریمهای تسلیحاتی در شورای امنیت تمدید نشود واشنگتن از این حق ادعایی خود به عنوان یکی از طرفهای توافق استفاده کند.»
مکانیسم ماشه چیست؟
منظور از مکانیسم ماشه همان «ساز و کار حل اختلافات» در بندهای ۳۶ و ۳۷ در توافق هسته‌ای برجام است که در آنها مسائل مربوط به حل و فصل اختلاف میان طرفهای برجام، در صورت بروز مناقشه مفصلاً شرح داده شده‌اند. این دو بند از آنجا که رجوع به آنها می‌تواند به بازگشت خودکار تحریمهای بین‌المللی علیه ایران منجر شود به «مکانیسم ماشه» معروف شده‌اند.
طبق این دو بند، در صورتی که کشورهای طرف برجام، ایران را به عدم پایبندی به توافق هسته‌ای متهم کنند و تصمیم بگیرند مسئله را به کمیسیون مشترک برجام ارجاع دهند، ایران به عنوان طرف متشاکی ۳۰ روز فرصت خواهد داشت رضایت طرف شاکی (کشورهای طرف برجام) را جلب کند. در صورتی که رضایت طرف شاکی جلب نشود، پرونده پس از چند روز به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارجاع خواهد شد.
شورای امنیت ظرف یک ماه بعد از دریافت این شکایت بایستی درباره بازگشت تحریمهای ایران رأی‌گیری کند، اما کشورهای غربی در مذاکرات برجام ساختار این رأی‌گیری را به گونه‌ای تغییر داده‌اند که امکان وتوی نظر کشورهای غربی درباره برگرداندن تحریم‌ها علیه ایران به کل از روسیه و چین سلب شده است.
در شورای امنیت به جای رأی‌گیری درباره «رفع تحریمهای ایران» بر سر «ادامه رفع تحریمهای ایران» رأی‌گیری می‌شود؛ این تغییر در عبارت‌پردازی ابتکار عمل استفاده از حق وتو را عملاً در اختیار طرف غربی قرار می‌دهد، به این صورت که این طرف‌ها می‌توانند از حق وتوی خود استفاده کرده و از تصویب «ادامه لغو تحریم‌ها» جلوگیری کنند. در این حالت، قطعنامه‌های تحریمی پیشین سازمان ملل متحد علیه ایران احیا خواهند شد.
براساس این مکانیسم حتی اگر طرف شاکی ایران باشد، بازهم به دلیل داشتن حق وتو تمامی کشورهای طرف برجام، شکایت ایران با وتو هر کشوری منجر به بازگشت تمامی تحریم های شورای امنیت سازمان ملل خواهد شد. یعنی در واقع چه طرف شاکی ایران باشد یا هرکشور دیگر طرف برجام، در صورت فعال شدن مکانیسم حل اختلاف موسوم به مکانیسم ماشه بصورت خودکار تمامی تحریم های شورای امنیت سازمان ملل بازخواهد گشت.
در خوشبینانه ترین حالت این خطا و گاف تاریخی برای حل اختلاف میان کشورها که توسط تیم مذاکره کننده ایرانی در برجام پذیرفته شده است، آمریکا را به طمع انداخته تا با فعال کردن آن مانع از لغو تحریم های تسلیحاتی ایران در اکتبر2020 بشود. اساسا وجود چنین مکانیسم حل اختلافی که در صورت شاکی یا متشاکی بودن ایران منجر به بازگشت خودکار تحریم ها گردد، در تاریخ دپیلماسی کم نظیر و بی سابقه است، امری که از همان ابتدا مورد انتقاد کارشناسان قرار گرفت اما تیم مذاکره کننده و مقامات دولتی با تندی نسبت به انتقادات واکنش نشان دادند.
آمریکا به دنبال تمدید تحریم تسلیحات متعارف ایران
هرچند آمریکا از برجام خارج شده و تمامی تحریم ها را بازگردانده اما در یکی از آخرین اقدامات خصمانه خود در تلاش است با فعال سازی مکانیسم ماشه، مانع از لغو تحریم های تسلیحاتی ایران در 18 اکتبر 2020 بشود. مایک پمپئو می گوید: «اگر کاری انجام نشود، ایران از اکتبر امسال توانایی خرید سلاح‌های متعارف را به دست می‌آورد و من می‌گویم که ما اجازه نمی‌دهیم چنین چیزی روی دهد. قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل کاملا واضح و مشخص است. ما نیاز نداریم خود را عضو اعلام کنیم. قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت هیچ جایی از تردید ندارد. آمریکا عضوی از شورای امنیت است و هیچ ابهام یا جادویی در آن نیست. کسی حتی گفته بود این‌ها تعابیر جادویی است! ولی به واقع فقط کافی است متن آن را بخوانید. حقوقی هم که قطعنامه‌ها برای اعضا در نظر گرفته‌اند، در اختیار همه اعضا قرار دارد.»
ماجرای مربوط به می شود به بند ۵ ضمیمه B قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل که برجام به عنوان سند پیوست آن صادر شد، و براساس آن ایران تا پنج سال از خرید تسلیحات متعارف از سایر کشورها منع شد. این بند از قطعنامه ۲۲۳۱ در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ (۲۷مهر ۹۹) منقضی خواهد شد و از این تاریخ به بعد ممنوعیت فروش تسلیحات متعارف به ایران برداشته خواهد شد.
در بند 5 ضمیمه B قطعنامه 2231 که مختص تحریم تسلیحات متعارف ایران است، آمده است: «کلیه دولت‌ها می‌توانند در فعالیت‌های ذیل مشارکت داشته و اجازه آنها را صادر کنند، مشروط به اینکه شورای امنیت از قبل به صورت مورد به مورد تصمیم به تأیید آنها گرفته باشد: عرضه، فروش یا انتقال مستقیم یا غیرمستقیم هرگونه تانک جنگی، خودروهای رزمی زرهی، سامانه‌های توپخانه‌ای سنگین، هواپیماهای رزمی، بالگردهای تهاجمی، ناوهای جنگی، موشک‌ها یا سامانه‌های موشکی، آنگونه که در نظام ثبت سلاح‌های متعارف ملل متحد تعریف شده است، یا تجهیزات مرتبط، شامل قطعات یدکی، به ایران یا برای استفاده در داخل ایران یا در جهت منافع ایران، از داخل یا از طریق قلمروهای تحت حاکمیت‌شان، یا توسط اتباع آنها یا افراد تحت حاکمیت آنها، یا با استفاده از هواپیماها یا کشتی‌های حامل پرچم‌های آنها، اعم از اینکه از قلمروشان نشأت گرفته یا خیر و ارائه آموزش فنی، منابع یا خدمات مالی، مشاوره، دیگر خدمات یا کمک‌های مرتبط با تأمین، فروش، انتقال، تولید، نگهداری یا استفاده از سلاح‌ها و تجهیزات مرتبط مشروح در این بند فرعی، به ایران توسط اتباع این دولت‌ها یا از داخل یا از طریق قلمروهای تحت حاکمیت‌شان. این بند تا تاریخ 5 سال پس از «روز قبول توافق» برجام یا تا تاریخی که آژانس گزارشی در تأیید «نتیجه‌گیری گسترده‌تر» ارائه دهد ـ هرکدام زودتر حادث شود ـ اعمال خواهد شد.»
روسیه و چین مخالف تحریم تسلیحاتی؛ ایران موافق!
یکی از انتقادات اساسی به توافق برجام که امروز خسارت محض بودن آن برهمگان عیان شده، علاوه بر مکانیسم ماشه اساسا این است که چرا تیم مذاکره کننده ایرانی در مقابل امتیازات فراوان و جبران ناپذیری که در برجام به طرف های مقابل داد، حداقل تحریم تسلیحات متعارف را نتوانست لغو کند و محدودیت پنج ساله را پذیرفت؟
نکته بسیار قابل تامل و عجیب در پذیرش محدودیت 5 ساله تحریم های تسلیحاتی آن است که علی رغم اصرار نمایندگان کشورهای روسیه و چین جهت لغو تحریم های تسلیحاتی بلافاصله پس از امضای برجام، اما تیم مذاکره کننده ایرانی محدودیت 5 ساله تحریم تسلیحات متعارف را می پذیرد!
ماجرا پذیرش تحریم تسلیحات متعارف به مدت 5 سال یکی از نقاط مبهم و البته سیاه در تاریخ مذاکرات دولت روحانی است. در هفته پایانی مذاکرات برجام از 16 تا 23 تیرماه 94 مذاکرات بسیار پیچیده و فشرده شد و رسانه ها گاهی خبر از بن بست در مذاکرات می دادند. خبرگزاری رویترز در 20 تیرماه در گزارشی نوشت : «طرفهای مذاکره بر سر موضوعاتی ازجمله تحریمهای تسلیحاتی سازمان‌ملل متحد ضد ایران که غربی‌ها خواهان باقی‌ماندن آن هستند، اختلاف دارند.»
تا اینکه در نهایت 23 تیرماه برجام به امضا رسید اما نماینده روسیه سرگئی لاوروف برای عکس یادگاری نمایندگان 1+5 و ایران حاضر نشد تا پیام خود را مخابره کند.
چند روز بعد راز بن بست های منتهی به توافق برجام توسط سرگئی لاوروف در مصاحبه ای آشکار شد. نماینده روسیه در مذاکرات برجام 25 تیرماه 94 در مصاحبه ای گفت: «ما و چین می‌خواستیم تحریمهای تسلیحاتی لغو شود، اما به‌رغم حمایت ما، خود تیم ایرانی موافقت کردند که تحریم‌ها تا پنج‌سال ادامه یابد! درنهایت همکاران ایرانی ما که طبیعتا در این مورد تصمیم‌گیرنده اصلی بودند، موافقت کردند که در این مورد معامله کنند. طبیعتا ما و چین با توجه به اینکه ایران با آن موافق بود، از آن حمایت کردیم. در این دوره، تسلیحاتی که به ایران داده می‌شود باید تحت نظارت شورای امنیت سازمان‌ملل باشد.»
یکسال بعد سرگئی لاوروف معاون وزیر امور خارجه روسیه و مذاکره‌کننده ارشد روسیه در توافق هسته‌ای ایران با 1+5، با تکرار و تایید اظهارات خود به رسانه های داخلی ایران می گوید: «این موضوعی پنهان نیست که روسیه طی مذاکرات هسته‌ای حامی رفع تحریمهای تسلیحاتی ایران در زودترین موعد ممکن بود، ما حتی در مقاطعی پیشنهادهایی را تدوین کردیم که براساس آن تحریم تسلیحاتی یک‌ماه پس از اجرای برجام رفع شود، اما نتیجه متفاوت بود.»
وندی شرمن، مذاکره‌کننده ارشد آمریکا در مذاکرات هسته‌ای با ایران، نیز در دی ماه 95 در مصاحبه‌ای با «راشا مترز» در دانشگاه هاروارد با تایید اظهارات لاوروف می گوید: «یکی از نقاط واگرایی و اختلاف ما و روس‌ها که البته در اواخر مذاکرات روی میز گذاشته شد، قطعنامه سازمان‌ملل درخصوص تحریم موشکی و تسلیحاتی بود. روسیه معتقد بود نباید هیچ محدودیتی روی موشک و تسلیحات باشد. آنها هیچ محدودیتی را روی موشک‌های خودشان نمی‌خواستند و البته فکر می‌کردند چنین محدودیتی نباید بر ایرانیان هم اعمال شود. نهایتا بر سر این موضوع مصالحه کردیم.»
پذیرش محدودیت و تحریم پنج ساله تسلیحات متعارف توسط تیم ایرانی آن هم علی رغم مخالفت نماینده های روسیه و چین در مذاکرات برجام، آنقدر عجیب و شگفت انگیز است که جای هیچگونه تحلیلی باقی نمی گذارد. حال این تحریم پنج ساله تسلیحاتی که با موافقت نمایندگان ایرانی در مذاکرات برجام به امضا رسیده است، بناست با استفاده مکانیسم ماشه که بصورت کاملا یکطرفه در اختیار طرف های برجام قرارگرفته لغو نشود و با فعال سازی مکانیسم ماشه آن را تمدید کنند! بی شک مذاکرات برجام و این خسارت محض باید در تاریخ به عنوان یکی از نقاط سیاه و عبرت آموز برای آیندگان ثبت گردد.
∎