بعد از دو سال از خروج ایالات متحده از توافق هسته ای، پمپئو در پی طرحی است که با آن بتواند به نحوی به برجام برگردد تا بتواند مانع از لغو تحریم تسلیحاتی در قطعانمه 2231 در 27 مهرماه شود. اتکای پمپئو به قطعنامه 2231 است و می گوید از آنجایی که نام این کشور در این قطعنامه قرار دارد، دستش برای دخالت در توافق هسته ای باز بوده و می تواند هر وقت که خواست در آن خلل ایجاد کند. این گزارش که بعد پمپئو با اظهار نظرهایش آن را تائید کرد، مورد انتقادات بسیاری از مقامات جهان قرار گرفت. اما به نظر می رسد که ایالات متحده کماکان به دنبال همراه کردن اروپایی ها با خود است تا در شورای امنیت بتواند از رای آنها برای رسیدن به مقصود خود استفاده کند.
روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی با اشاره به اظهارات اخیر وزیر خارجه آمریکا در زمینه تمدید تحریمهای تسلیحاتی ایران نوشت: «مایک پمپئو» در حال تدوین یک استدلال حقوقی است که براساس آن واشنگتن همچنان یکی از مشارکت کنندگان توافق هسته‌ای ایران است؛ توافقی که «دونالد ترامپ» در سال 2018 از آن خارج شده و آن را بدترین توافق تاریخ آمریکا خوانده است.
نیویورک تایمز در ادامه اشاره کرد که این اقدام بخشی از استراتژی پیچیده فشار به شورای امنیت سازمان ملل برای تمدید محدودیتهای تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران یا اعمال تحریمهای بسیار سختگیرانه است. این استراتژی طی روزهای گذشته از سوی مقامات دولت آمریکا به عنوان شروع چرخه‌ای برای تصویب یک قطعنامه جدید در شورای امنیت که کشورها را از صادرات تسلیحات متعارف به ایران منع می‌کند تشریح شده است. این روزنامه آمریکایی در ادامه نوشت: هر تلاشی برای تجدید محدودیتهای تسلیحاتی علیه ایران مطمئنا با مخالفت علنی یا غیرعلنی روسیه و چین در سازمان ملل مواجه خواهد شد. براساس این گزارش، روسها پیش از این به همتایان اروپایی خود تاکید کرده‌اند که مشتاقانه منتظر آغاز فروش تسلیحات متعارف به ایران هستند.
بعد از انتشار این گزارش از سوی نیویورک تایمز و رو شدن دست مقامات آمریکایی، وزیر امور خارجه کشورمان با بیان اینکه آمریکا بعد از شکست تحقیرآمیز در کارزار فشار حداکثری به دنبال بازگشت به برجام است، از واشنگتن خواست به رؤیاپردازی پایان دهد.
ظریف در توئیترش نوشت:" دو سال پیش، مایک پمپئو و رئیسش، «پایان مشارکت ایالات متحده» در برجام را اعلام کردند، به خیال این که «فشار حداکثری» آنها، ایران را به زانو در خواهد آورد. با توجه به شکست آشکار این سیاست، حالا وی می‌خواهد در برجام شریک باشد. دست از خیال‌پردازی بردارید: مردم ایران همیشه خودش درباره سرنوشتش تصمیم خواهد گرفت."
کمی بعد هیئت نمایندگی روسیه در وین به برخی ادعاهای اخیر مبنی بر اینکه آمریکا هنوز خود را از طرف‌های برجام می‌داند، واکنش نشان داد و تاکید کرد که واشنگتن در سال 2018 از این توافق خارج شد.
نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد هم روز یازدهم اردیبهشت، تکاپوی رژیم آمریکا برای تمدید محدودیت تسلیحاتی ایران را خلاف قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت دانست و گفت: این ادعا که هنوز در برجام حضور دارند یک طنز بی‌سابقه تاریخی و ناپذیرفتنی است.
هیئت نمایندگی دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین با انتشار پیامی در حساب کاربری خود در توئیتر به گزارش برخی رسانه‌ها مبنی بر این که آمریکا هنوز خود را یکی از طرف‌های برجام می‌داند تا از این طریق بتواند موجب تمدید تحریم تسلیحاتی سازمان ملل درخصوص ایران شود، واکنش نشان داد. در این پیام آمده بود: آمریکا در هشتم ماه مه 2018 گفت که به عضویت خود در برنامه جامع اقدام مشترک پایان می دهد و آن را از بین می برد. اکنون ادعاهایی وجود دارد که آمریکا هنوز خود را یکی از طرف‌ها (در برجام) می داند. آیا این یک موقعیت شبیه به "Catch-22" برای ایران، شورای امنیت سازمان ملل و تمام جهان است؟
واکنش مقامات آمریکایی و اروپایی چه بود؟
این گزارش حتی صدای آمریکایی ها را هم درآورد.مقام سابق وزارت خارجه آمریکا و رئیس اندیشکده شورای روابط خارجی به گزارش‌ها درباره طرح وزیر خارجه آمریکا برای استفاده از برجام به منظور تشدید فشار بر ایران واکنش نشان داد. ریچاد هاس که قبلاً مدیر دفتر برنامه‌ریزی‌های سیاسی در وزارت خارجه آمریکا بوده درباره طرح پمپئو برای بازگرداندن تحریمهای تسلیحاتی علیه ایران در توئیتر نوشت: همان‌طور که وزیر خارجه اسبق آمریکا، جان بیکر می‌گفت از این هم آبی گرم نمی شود. دولت ترامپ با خروج یکجانبه از برجام عجولانه عمل کرد. اکنون با پیشبرد این طرح خودمان را بیشتر از ایران منزوی می‌کنیم آن هم در زمانی که تمرکزمان باید روی فعالیت‌های هسته‌ای ایران باشد.
«استفان والت» تحلیلگر ارشد آمریکایی، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه هاروارد و از چهره‌های شناخته شده مکتب واقعگرایی هم تلاش وزیر خارجه کشورش برای توسل به «مکانیسم ماشه» در برجام را امر و نهی کردن یک فرد مطلقه به همسر سابقش خوانده است. والت در پیامی توئیتری نوشت: «تلاش پمپئو برای کلید زدن ساز و کار بازگشت خودکار (مکانیسم ماشه) برجام بعد از اینکه ایالات متحده این توافق را رها کرد و دور انداخت، شبیه به کسی است که همسرش را رها می‌کند، طلاق می‌گیرد و سپس می‌گوید که اوست که درباره دیدار همسرش با دیگران تصمیم‌گیر است.»
دو روز بعد یک سناتور آمریکایی تصمیم وزیر امور خارجه این کشور برای ارائه طرحی حقوقی که موجب اعمال فشار بر شورای امنیت سازمان ملل برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران شود را مورد انتقاد قرار داد.
الیزابت وارن سناتور کاندیدای ریاست جمهوری در انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا درباره تلاش اخیر مایک پمپئو وزیر امور خارجه این کشور برای ارائه طرحی حقوقی که نشان دهد آمریکا هنوز عضوی از برجام است تا از آن برای اعمال فشار بر شورای امنیت سازمان ملل در راستای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران استفاده کند، در صفحه توییترش نوشت: ممنوعیت بین‌المللی تسلیحاتی علیه ایران در ماه اکتبر به پایان می‌رسد. دولت آمریکا برای تمدید این تحریم تسلیحاتی ناگهان استدلال می‌کند که آمریکا عضوی از توافقی است که از آن خارج شد. این هیچ معنایی ندارد. تصمیمت را بگیر مایک پمپئو.
هیئت نمایندگی دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین با انتشار پیامی در حساب کاربری خود در توئیتر به گزارش برخی رسانه‌ها مبنی بر این که آمریکا هنوز خود را یکی از طرف‌های برجام می‌داند تا از این طریق بتواند موجب تمدید تحریم تسلیحاتی سازمان ملل درخصوص ایران شود، واکنش نشان داد. در این پیام آمده بود: آمریکا در هشتم ماه مه 2018 گفت که به عضویت خود در برنامه جامع اقدام مشترک پایان می دهد و آن را از بین می برد. اکنون ادعاهایی وجود دارد که آمریکا هنوز خود را یکی از طرف‌ها (در برجام) می داند. آیا این یک موقعیت شبیه به "Catch-22" برای ایران، شورای امنیت سازمان ملل و تمام جهان است؟
اندیشکده شورای اروپایی روابط خارجی هشدار داد که حمایت انگلیس، فرانسه و آلمان از طرح آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران، توافق هسته‌ای ایران را تنها چند ماه مانده به انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ به مخاطره می‌اندازد.
این اندیشکده در یادداشتی تحلیلی آورده است که گزینه‌های پیش‌روی سه کشور اروپایی عضو برجام در حمایت و یا مخالفت با طرح آمریکا چندان ایده‌آل نیست و ممکن است به فاجعه ختم شود. اما شاید بهترین گزینه برای آنها این باشد که بگذارند تحریمهای سازمان ملل علیه ایران طبق توافق برجام منقضی شده و هم‌زمان محدودیتهای سخت‌گیرانه‌ای را در حوزه معاملات سلاح با ایران وضع کنند.
وزارت امور خارجه فرانسه در واکنش به تلاش های جدید آمریکا برای تمدید محدودیت های تسلیحاتی سازمان ملل علیه کشورمان تاکید کرد که پاریس کاملا به توافق هسته‌ای و قطعنامه 2231 شورای امنیت پایبند است. وزارت امور خارجه فرانسه در پاسخ به سوالی درباره موضع این کشور در خصوص پایان تحریم فروش سلاح‌های متعارف به ایران در سال ۲۰۲۰ که در برجام درج شده است و اینکه آیا فرانسه خواهان تمدید این تحریم است؟ تاکید کرد: فرانسه عمیقاً متعهد به توافق وین و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل است.
مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم گفت؛ با وجود خروج آمریکا از برجام، این کشور در کسوت عضو سازمان ملل متحد می‌تواند خواستار تحریم تسلیحاتی علیه ایران شود.جوسپ بورل روز پنجشنبه در گفت وگو با «رادیو آزاد اروپا» به خروج آمریکا از برجام اشاره و تصریح کرد که این کشور دیگر به عنوان عضو این توافق به حساب نمی‌آید.
مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا روز چهارشنبه گفت: ایالت متحده پس از پایان یافتن محدودیتهای تسلیحاتی سازمان ملل، اجازه نمی‌دهد که ایران بتواند تسلیحات نظامی خریداری کند. وزیر امور خارجه آمریکا در مصاحبه‌ای که متن آن پنجشنبه منتشر شده ادعا کرده کشورهای اروپایی با موضع آمریکا در خصوص ضرورت تحریم تسلیحاتی ایران موافق هستند.«مایک پمپئو»، وزیر امور خارجه آمریکا در مصاحبه‌ای که پنجشنبه متن آن منتشرشده مدعی شده انگلیس، فرانسه و آلمان با موضع این کشور درباره لزوم تمدید تحریمهای تسلیحاتی علیه ایران موافق هستند. او پیش از این هم «با «ژان ایو لودریان»، وزیر خارجه فرانسه درباره پرتاب ماهواره نظامی نور توسط ایران گفت‌وگو کرده بود.
واکنش های رسانه ای به طرح پمپئو
دو خبرگزاری غربی رویترز و فرانس پرس به نقل از دیپلمات‌های خارجی در سازمان ملل گزارش دادند که آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران راه دشواری پیش رو دارد و تلاش‌هایش در این زمینه «به چالش کشیده خواهد شد».
به گزارش بامداد سه‌شنبه خبرگزاری فرانسه، دولت دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریکا همواره توافق هسته‌ای با ایران را رد کرده است اما این دولت در حالی که تلاش می‌کند تا تحریمهای تسلیحاتی علیه ایران تمدید شود، به دنبال آن است تا مدعی شود که هنوز شریک برجام است. این رویکرد تازه دولت ترامپ با بدبینی متحدان غربی واشنگتن و تردید منتقدان روبرو شده است.ترامپ پیشتر بارها برجام را یک توافق ناقص خوانده بود و ۲ سال پیش با همین بهانه از آن خارج شد و تحریم‌ها را علیه ایران بازگرداند.
سه روز بعد از گزارش نیویورک تایمز یک دیپلمات اروپایی به سی‌ان‌ان گفت: شما سه کشور اروپایی امضاکننده برجام را نخواهید دید که پیشنهاد آمریکا را تایید کنند چرا که پایان تحریم تسلیحاتی بخشی مشروع از توافق است. سی‌ان‌ان در گزارشی در خصوص طرح آمریکا برای جلوگیری از لغو تحریمهای تسلیحاتی ایران در اکتبر آتی، به نقل از «پیتر استانو»، سخنگوی امور خارجی و سیاست امنیتی کمیسیون اروپا نوشت که این موضع ایالات متحده منجر به تعجب شده است. وی در بیانیه‌ای که در اختیار سی‌ان‌ان قرار داده تصریح کرده است که آمریکا از زمان خروج از برجام در هیچ جلسه‌ای در چارچوب این توافق مشارکت نکرده است. او با این حال گفت در خصوص مواضعی که ممکن است آمریکا یا دیگر کشورها در قبال برجام اتخاذ کنند، نظری نمی‌دهد.
خبرگزاری آسوشیتدپرس روز دهم اردیبهشت ماه به نقل از منابع آگاه گزارش داد، آمریکا پیش‌نویس یک قطعنامه را به سازمان ملل ارائه داده و به دنبال آن است که از این طریق تحریمهای تسلیحاتی علیه ایران را برای مدتی نامعلوم تمدید کند.
به گفته مقامات آمریکایی و دیپلمات های سازمان ملل سند پیش نویس این قطعنامه که تاکنون در اختیار تعداد کمی از اعضای شورای امنیت سازمان ملل قرار گرفته، انقضای تحریم تسلیحاتی ایران در ماه اکتبر را هدف قرار می دهد و خواهان تمدید این تحریم ها برای مدتی نامعلوم است.
به اعتقاد کارشناسان، به طور عامیانه می توان این اقدام آمریکا را بازی با الفاظ دانست. اگرچه این کشور از برجام خارج شده اما می خواهد حضور و مشارکتش را القا کند. البته باید منتظر بود و دید که تفسیر آمریکایی ها از این مسأله و عبارت (Participant) چیست.
استدلال آنها شاید این باشد که اگرچه آمریکا از این توافق خارج شده اما از منظر حقوقی هنوز عضو بوده تا بتواند از فواید حضورش بهره ببرد و از شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز بخواهد که تحریم خرید تسلیحات متعارف ایران را برای مدتی دیگر تمدید کند.