گروه دفاعی خبرگزاری تسنیمــ صبح امروز ماهواره نظامی ایران با نام نور توسط نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و به‌وسیله ماهواره‌بر 3مرحله‌ای قاصد در مدار 425کیلومتری زمین قرار گرفت.
این اولین ماهواره نظامی ایران است که به فضا پرتاب شده است.
در گزارش زیر ضمن مروری کوتاه بر توانمندی‌های فضایی ایران، به برخی زمینه‌ها درباره این مسئله خواهیم پرداخت با ذکر این توضیح که در زمان انتشار این گزارش، هنور اخبار کامل و تکمیلی از این پرتاب، ماهواره و ماهواره‌بر آن منتشر نشده است و در صورت انتشار اخبار تکمیلی، این گزارش نیز بروز خواهد شد.
بیشتر بخوانید:
برنامه فضایی کشور که از حدود 20 سال پیش آغاز شد، در مسیر خود دچار افت و خیزهای مختلفی گردید، از همکاری مشترک با کشورهای خارجی در طراحی و ساخت ماهواره و انتقال این فناوری به کشور و در ادامه ماندن پشت درب بسته این کشورها برای پرتاب یا پرتاب و عدم هرگونه اطلاع‌رسانی از سرنوشت ماهواره، سپس توسعه پرتابگر فضایی داخلی برای رده عملکردی اثبات فناوری به‌نام سفیرــ1 بر اساس موشک‌های بالستیک ساخت داخل و تجربه شکست و چندین موفقیت با آن. تزریق موفق ماهواره امید در 14 بهمن 1387 اولین موفقیت سفیرــ1 دومرحله‌ای سوخت مایع بود و پس از آن تزریق موفق ماهواره‌های رصد‌ــ1 و نوید علم و صنعت در سال 1390 و ماهواره فجر در سال 1393 بخش موفق عملکرد ماهواره‌بر سفیرــ1 است.
سفیرــ1 اولین ماهواره‌بر ساخت ایران
در ادامه اما، سفیرــ1 با مشکلاتی مواجه شد. سفیرــ2 یا سیمرغ یک طراحی جدید بر اساس توانمندی‌های موجود داخل کشور بود که از اجزای سفیرــ1 نیز با روشی جدید در آن استفاده شده بود. سیمرغ نیز ماهواره‌بری دومرحله‌ای و سوخت مایع با ابعاد بزرگتر و تناژ بسیار بیشتر از سفیرــ1 بود و شباهتی به هیچ موشک نظامی ایرانی نداشت. این ماهواره‌بر نیز پس از دشواری‌های متعددی در مسیر آماده شدن برای پرتاب فضایی که ناشی از پیچیدگی‌های آن بود با سکوت خبری مواجه شد. نهایتاً در سالهای 95 تا 98 هر سال یک آزمایش پرتاب را پشت‌سر گذاشت و در آخرین پرتاب موفق به رسیدن به ارتفاع 540کیلومتری شد اما به‌دلیل سرعت ناکافی، محموله آن که ماهواره ظفر علم و صنعت بود، با موفقیت در مدار قرار نگرفت.
سیمرغ یا سفیرــ2 که طراحی جدید و اختصاصی برای برنامه فضایی کشور است
در حالی که وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح به‌عنوان متولی پرتابگرهای سوخت مایع در حال طی مسیر شرح‌داده‌شده بود، سپاه نیز در مسیر توسعه فناوری‌های موشکی نظامی سوخت جامد خود، برای رفع نیاز بسیار گسترده فضاپایه کشور، اقدام به تعریف یک برنامه توسعه پرتابگر فضایی از سرریز دانش نظامی خود کرد. ایده‌پرداز این برنامه کسی نبود جز شهید سردار حسن طهرانی مقدم، یکی از مسئولیت‌پذیرترین و خطرپذیرترین تربیت‌شدگان مکتب خمینی کبیر(ره).
هرچند که در مسیر توسعه ماهواره‌بر سفیرــ1 نیز تشکیلات فنی زیر نظر شهید طهرانی مقدم، کمک‌های متعدد و بی‌چشم‌داشتی به این پروژه بر اساس دانش و فناوری‌های در اختیار خود نمود اما با توجه به تثبیت برنامه پرتابگر فضایی سوخت مایع در وزارت دفاع، تصمیم جدی برنامه فضایی سپاه بر استفاده از پرتابگر سوخت جامد قرار گرفت.
برای اولین بار پس از شهادت حاج حسن طهرانی مقدم خبر از برنامه فضایی سپاه بر اساس پیشران سوخت جامد منتشر شد، از آن پس تنها به اعلام به نتیجه رسیدن پروژه آخر این شهید اکتفا شد.
در اوائل دهه 1390 و پس از شهادت ایشان گفته شد که هدف نهایی تیم شهید طهرانی مقدم و برنامه فضایی سپاه توسعه ماهواره‌بر چهارمرحله‌ای قائم با قطر 3.5 متر و ارتفاع 20 متر در مرحله اول بوده که ماهواره‌ها را در مدار پارکینگ 1000کیلومتری قرار دهد. از ابعاد مراحل بعدی این ماهواره‌بر اطلاعاتی منتشر نشده است اما اعلام شده بود که این مراحل به‌صورت جداگانه آزمایش شده است. با تزریق ماهواره‌ها در این مدار و سپس تغییر مدار توسط پیشران خود ماهواره امکان قرارگیری ماهواره در مدارهای بسیار بالاتر تا 36000 کیلومتر که مدار زمین آهنگ است وجود دارد.
تصویری از شهید طهرانی مقدم کنار یکی از مراحل ماهواره‌بر سوخت جامد قائم
مقایسه ابعاد مرحله اول قائم با سیمرغ و سفیر
با تغییر دولت و رویکردهای غرب‌گرایانه و مذاکرات با آنها، یکی از بخش‌هایی که بیشترین ضربه را دریافت کرد، برنامه فضایی کشور بود، مثلاً آزمایش ماهواره‌بر سیمرغ با تأخیرهای سیاسی در سال 95 انجام شد. سپاه نیز با توجه به رویکرد موجود و مصلحت کلان کشور، برنامه فضایی خود را ناچاراً تا مدتی کم‌رنگ کرد اما پس از مشخص شدن ضعف در بدنه تصمیم‌گیران سیاسی که حتی به‌عنوان نمونه به پایین آورده شدن ماهواره‌بر آماده پرتاب از سکو با تشر طرف غربی نیز منجر شد سپاه تصمیم گرفت برای معطل نماندن نیازهای فراوان بخش‌های دفاعی به فناوری‌های فضاپایه، برنامه فضایی خود را وارد فاز عملیاتی کند.
لازم به ذکر است تأخیرهای چندساله در برنامه فضایی ملی سبب شد در صورت رفع مشکلات فنی، این برنامه تا مدتها تنها در تلاش برای رفع نیازهای عمومی کشور از جمله کشاورزی، بلایای طبیعی، مخابرات و... باشد، در حالی که رفع نیازهای نظامی خود ظرفیت بالایی از برنامه پرتاب‌های فضایی را می‌طلبد. در مسیر توسعه ماهواره‌های نظامی نیز قطعاً نیاز به چندین آزمایش برای فناوری‌های مربوطه وجود دارد و این خود نیازمند پرتاب‌های متعدد است.
در تابستان سال 1398 ماهواره‌های غربی تصاویر متعددی از آزمایش پیشران‌های سوخت جامد در محوطه آزمایش پایگاه ثبت‌شده فضایی سپاه منتشر نمودند. این امر نشان می‌داد که سپاه در حال ورود به مرحله بسیار مهمی از آماده‌سازی پرتابگر فضایی سوخت جامد خود است که این آزمایش‌ها را به انجام می‌رساند.
تصاویر ماهواره‌ای از مرکز فضایی سپاه و اثرات آزمایش پیشران سوخت جامد روی زمین (سمت راست تصویر)
با گذشت چند ماه از آزمایش‌های فوق خبر اجرای یک پرتاب عملیاتی با ماهواره‌بر سه‌مرحله‌ای "قاصد" که توسط متخصصان فضایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در نیروی هوافضا ساخته شده و یکی از پرتابگرهای فضایی توسعه‌یافته در این مجموعه است اعلام شد.
خبر قراردهی موفق اولین ماهواره نظامی کشور به‌نام "نور" در مدار با استفاده از ماهواره‌بر قاصد، در روز چهارشنبه، سوم اردیبهشت و در ایام تصویب اساسنامه و تأسیس سپاه پاسداران منتشر شد که سبب افزایش روحیه خودباوری و غرور ملی در ایران و سایر کشورهای دوست خواهد شد.
ماهواره‌بر قاصد ساخت نیروی هوافضای سپاه
این پرتاب از پایگاه پرتاب فضایی سپاه در منطقه شاهرود و در کویر مرکزی ایران به انجام رسید، پایگاهی که سالها پیش آماده شده بود تا پرتابگرهای فضایی سنگین سپاه از جمله ماهواره‌بر قائم از آن به فضا پرتاب شود.
ماهواره‌بر قاصد اولین پرتابگر سه‌مرحله‌ای آزمایش‌شده در کشور است. هنوز جزئیاتی از ابعاد و تناژ و قابلیت‌های فنی آن اعلام نشده اما همین تصاویر منتشرشده نشان می‌دهد که سپاه مسیر توسعه پرتابگرهای فضایی خود را با تنوع مورد نیاز پیگیری کرده است.
تصویر ماهواره‌ای از پایگاه پرتاب فضایی سپاه در کویر مرکزی ایران
محوطه پرتاب در پایگاه فضایی سپاه
چندی پیش و در دهه فجر انقلاب اسلامی در سال 1398 بود که با رونمایی از پیشران فضایی سوخت جامد سلمان که دارای نازل متحرک بود، نیروی هوافضای سپاه از توان عملیاتی خود برای هدایت بهتر و کارآمدتر پیشران‌های فضایی در خارج از جو پرده برداشت. این پیشران به‌واسطه نازل (خروجی) متحرک با بهره‌وری بالاتری امکان تغییر و اصلاح مسیر را در خارج از جو دارد. احتمال دارد که از پیشران سلمان در مراحل بالایی ماهواره‌بر قاصد استفاده شده باشد.
پیشران فضایی سلمان با خروجی متحرک
تصویری از آزمایش زمینی پیشران سلمان
همچنین فناوری بدنه‌های مواد مرکب غیرفلزی و بسیار سبک ساخت سپاه که همزمان با پیشران سلمان رونمایی شد نیز ممکن است در ماهواره‌بر قاصد مورد استفاده قرار گرفته باشد. این فناوری به کاهش وزن قابل توجه ماهواره‌بر و در نتیجه افزایش وزن محموله قابل حمل توسط آن کمک می‌کند.
مداری که ماهواره نور در آن قرار گرفته است، 425 کیلومتر اعلام شده که احتمالاً مدار دایروی است یعنی در تمام مدت حرکت، ماهواره ارتفاع ثابتی نسبت به زمین خواهد داشت. پیش از این ماهواره‌های امید، رصد، نوید و فجر در مدار بیضوی 250 در 375 کیلومتر قرار گرفته بودند. در این نوع مدار، ماهواره روی یک مسیر بیضوی به دور زمین گردش می‌کند در نتیجه طی حرکت خود در کمترین فاصله 250 کیلومتر و بیشترین فاصله 375 کیلومتر در حال جابه‌جایی است. همین عبور از ارتفاعات کمتر سبب کاهش عمر مداری ماهواره می‌شود به‌طوری که تمام چهار ماهواره فوق طول عمر 3 ماه یا کمتر داشتند.
ماهواره‌های پیام امیرکبیر و ظفر علم‌وصنعت نیز برای مدار دایروی بالای 500کیلومتری هدف‌گذاری شده بودند که هر دو در مرحله آخر با عدم دریافت سرعت کافی، موفق به قرارگیری صحیح در مدار نشدند. عمر مداری ماهواره‌ها در این ارتفاع در حدود 5 سال است یعنی اگر تجهیزات نصب‌شده در ماهواره‌ها، دوام کافی داشته باشد، نهایتاً تا 5 سال قابل خدمات‌رسانی است. در مدار حدود 425 تا 450 کیلومتری که ماهواره نور در آن قرار گرفته است، عمر مداری در حدود نهایتاً 3 سال قابل تخمین است، امری که البته باز هم به‌واسطه عمر تجهیزات نصب‌شده به عمر عملیاتی منجر می‌شود.
بخش عمده نیازهای فضاپایه نظامی شامل رصد تصویری با دید مرئی و حرارتی و رصد راداری سطح زمین، مخابرات امن و رله ارتباطات بین واحدهای مختلف سطحی و هوایی و مراکز فرماندهی و نیز کمک به موقعیت‌یابی برای ادوات و تسلیحات است. به‌جز مورد آخر که نیازمند منظومه پرتعدادی از ماهواره‌ها است و قطعاً در برنامه کوتاه‌مدت نظامی کشور قرار ندارد، سایر نیازها شامل سنجشی و مخابراتی در دستور کار توسعه ماهواره‌های نظامی کشور برای چند سال آینده قرار دارد.
پیش‌بینی می‌شود مراحل توسعه برنامه فضایی کشور در بخش ماهواره‌های نظامی با پرتاب امروز، با سرعت بیشتری به پیش رود. این برنامه برای رفع نیازهای عملیاتی، مهم و به‌تأخیرافتاده در نیروهای مسلح شامل سپاه، ارتش و سایر نیروها یا ارگان‌های علاقمند به استفاده از خدمات فضایی در امور حساس دفاعی و امنیتی مورد بهره‌برداری قرار خواهد گرفت.
انتهای پیام/+
∎