قصه كرونا از کجا شروع شد؟
صاحبخبر - سلامت نیوز: یك ماه پیش كسی فكرش را هم نمیكرد قرار است ویروسی ناشناخته از بازاری در چین سر در بیاورد و مانند انفجاری بزرگ، شهرهای بزرگ این كشور را به انزوا ببرد، تمام مردم دنیا را نگران كند و سر تیتر تمام شبكههای خبری و روزنامههای جهان شود. ویروسی كه گفته میشود علائم ظاهری كاملا مشابهی با بیماری آنفلوآنزا دارد و به همین دلیل حداقل در نیمكره شمالی كه همچنان در فصل سرما هستیم، شناسایی آن از طریق نشانههای اولیه امكانپذیر نیست. به گزارش سلامت نیوز، جام جم در ادامه نوشت: فقط گذشت چند روز كافی بود تا انتشار این ویروس از مرزهای چین هم فراتر برود و گفته میشود تا لحظه تنظیم این گزارش، پایش به 28 كشور دنیا باز شده است. نگرانیها از انتشار این ویروس به حدی بالا گرفت كه بسیاری از خطوط هواپیمایی پروازهای خود را به چین یا از چین لغو كردند. مردم برای پیشگیری به تنها سلاح در دسترسشان یعنی ماسكهای تنفسی در داروخانهها هجوم بردهاند و تأمین ماسك تنفسی اِن95 به معضلی جهانی تبدیل شده است. اما در این میان در لابهلای خبرها با شایعاتی نیز در خصوص این بیماری روبهرو هستیم. شنیدههایی كه از هدفمند بودن این ویروس برای ضربه به اقتصاد چین میگوید و به نوعی ردپای بیوتروریسم را به پرونده كروناویروس جدید چین باز میكند. اما آیا محققان نیز همین نظر را دارند؟ ممكن است این ویروس دستاورد بیوتروریستها در آزمایشگاههای زیرزمینی باشد؟ در ادامه به برخی پرسشها كه این روزها ذهن همه ما را درگیر كرده با استناد به نتایج تحقیقات منتشرشده در معتبرترین نشریات تحقیقاتی جهان تا به لحظه انتشار این گزارش خواهیم پرداخت. اولین گزارش از ویروس كرونای جدید (2019novel Corona viruse ) به 24 آذر 98/ پانزدهم دسامبر 2019 در شهر ووهان چین بازمیگردد. پس از این تاریخ بهسرعت بر شمار بیماران این بیماری ویروسی اضافه شد. بیمارانی با علائمی كاملا مشابه علائم آنفلوآنزا مانند تب، سرفههای خشك، مشكلات تنفسی، سردرد و ذاتالریه كه در موارد حاد مشابه بیماری سارس میتواند بافت ریه را تخریب كرده و به مرگ منجر شود. با توجه به شباهت زیاد این عامل ناشناخته به بیماری سارس مقامات دولتی، سازمان بهداشت جهانی و محققان به سرعت وارد عمل شدند تا پیش از وقوع فاجعه همهگیری مانند آنچه سارس در سال 1381 ایجاد كرده بود، بتوانند مانع از پیشروی آن شوند. هرچند این اقدامات نتوانست این ویروس را در مرزهای ووهان متوقف كند. با وجود تعطیلی شهر، بیماری به سرعت به شهرهای دیگر چین و پس از آن به كشورهای دیگر نیز وارد شد. تا لحظه تنظیم این گزارش این ویروس جدید جان 493 نفر را در چین، هنگكنگ و فیلیپین گرفته است. همچنین انتشار گستردهای در 28 كشور جهان به ویژه كشورهای آسیای جنوب شرقی و آمریكا یافته است. اما مساله این است كه سروكله این ویروس ناگهان از كجا پیدا شد؟ قبل از این كجا بود؟! ویروسی با علائم بسیار شبیه به سارس به محض افزایش تعداد بیماران مشكوك به نوعی عفونت ویروسی باعلائم ناشناخته در شهر ووهان، محققان مركز ویروسشناسی این شهر بلافاصله دست به كار شدند و بررسیهای خود را روی نمونههای جدا شده از بیماران بررسی شده كه علائم حادی از بیماری را نشان میدادند، آغاز كردند و نتایج این تحقیقات اضطراری بلافاصله در نشریه معتبر علمی نیچر منتشر شد. در اولین بررسیها بر اساس ساختارشناسی ویروس، مشخص شد این ویروس از اعضای خانواده كرونا ویروسهاست. ویروسهایی كه به دلیل داشتن زائدههای متعددی روی سطحشان ظاهری مانند تاج ایجاد میكنند و به همین علت نام آنها را از واژه كرون (Crown) به معنی تاج انتخاب كردهاند. این خانواده ویروسی بیشتر از طریق تماس با مخاط یا بزاق حیوانات به انسانها منتقل میشوند. آشناترین عضو این خانواده یكی از انواع ویروسهای سرماخوردگی معمولی است. اما این خانواده بزرگ ویروسی پیش از این عضو خطرناكتری مانند ویروس سندرم حاد تنفسی یا سارس (SARS) را نیز در جهان گسترده بود. ویروسی كه در سال 1381 و 1382/ 2002 و 2003 موجب همهگیری گستردهای در دنیا شد و جان بالغ بر 800 انسان را در كشورهای مختلف گرفت. بر همین اساس محققان بلافاصله پس از شناسایی خانواده ویروسی این عامل ناشناخته، شباهت توالی ژنی آن را با ویروس شناختهشده سارس بررسی كردند و مشخص شد این دو ویروس تا 5/79 درصد به هم شباهت دارند. در روزهای اول با توجه به افراد شناسایی شده مبتلا به این ویروس و ارتباط آنها با بازار ماهیفروشان شهر ووهان، برخی منابع خبری منشأ این ویروس را آبزیان دریایی مطرح كرده بودند. اما در ادامه مطالعات مشخص شد بیمار صفر یا اولین مبتلای شناسایی شده برای این بیماری هیچ ارتباطی با این بازار نداشته است. بنابراین فرضیههای دیگری شكل گرفتند. از آنجا كه مطالعات پیشین نشان داده بود منشأ ویروسهای قبلی این خانواده مانند سارس و مِرس كه همهگیری دیگری را در سال 1391/ 2012 به وجود آورده بود، از خفاشها بوده، این بار نیز پای این میزبان پستاندار ویروسی به تحقیقات ویروسشناسان باز شد. ویروس مهندسی شده یا نشده؛ مساله این است! در ادامه بررسیهای این گروه تحقیقاتی مشخص شد كه در این ویروس خبری از نوتركیبی طبیعی، جهشیافتگی یا دستكاریهای مصنوعی وجود ندارد. بنابراین به نظر میرسد احتمالا جایی برای نگرانی از مصنوعی تولید شدن این ویروس به عنوان ابزار بیوتروریسم وجود ندارد. با وجود این شاید بپرسید اگر این ویروس به تازگی به وجود نیامده و پیش از این نیز در خفاشها گزارش شده بوده، چطور با این ظرفیت انتشار بالا تا به حال به انسانها منتقل نشده بود؟ هنوز به طور دقیق شیوه انتقال این ویروس به انسانها مشخص نشده است. اما بیشترین احتمالی كه از سوی محققان مطرح میشود این است كه ما سالانه با رشد جمعیت جهانی بهویژه در كشورهای پرجمعیتی مانند چین روبهرو هستیم. انفجار جمعیت و به دنبال آن توسعه بدون برنامه شهرها موجب شده كه در سالهای اخیر شاهد ساكن شدن انسانها در مناطقی باشیم كه پیش از این بشری در آنها زیست نمیكرده و درواقع زیستبومهای وحشی به شمار میرفتند. با این روند احتمال برخورد انسانها با حیوانات و به دنبال آن انتقال بسیاری از عوامل بیماری به انسانها افزایش خواهد یافت. نكته دیگری كه در این همهگیری مشاهده شد این است كه ظاهراً انتقال انسان به انسان این ویروس تنفسی به مراتب سریعتر از انتقال آن از خفاش به انسان است؛ به همین دلیل به محض آلودهكردن انسانی بهسرعت در جامعه پر جمعیت شهری منتشر شده است. مسأله قابل تأمل دیگر در انتشار این بیماری این است كه چون ساكنان مناطق جنوب شرقی آسیا تمایل زیادی به خوردن جنبندههای مختلف دارند، ممكن است بیماریها و عفونتهای دیگری نیز در طی این سبك تغذیه به انسانهای مناطق بومی مختلف منتقل شده باشد، اما به دلیل محدود بودن ارتباط ساكنان آن منطقه پیش از انفجار و همهگیری، آتش بیماری در همان منطقه خاموش شده و سرایت نیافته است. در سالهای اخیر با افزایش خطوط هواپیمایی ارزانقیمت و از سوی دیگر قطارهای سریعالسیر امكان حضور انسانها در مناطق بسیار دورتر از محل زندگی به شدت افزایش یافته است. فرد ناقل چنین عامل بیماریزایی تنها در چند ساعت میتواند ویروسی را از اعماق جنگلهای بكر به هزاران كیلومتر دورتر و به نقاطی آن سوی دنیا منتقل كند. بنابراین با در نظر گرفتن تمام عوامل مطرح شده به نظر میرسد در سالهای پیش رو بیش از پیش باید شاهد همهگیریهای گسترده جهانی با ویروسهای ناشناختهای مانند همین كرونا ویروس جدید باشیم. برای پیشگیری از تكرار چنین اتفاقی چه باید كرد؟ همانگونه كه اشاره شد این سبك غذایی قطعا پیش از این نیز بیماریهایی را به انسانها منتقل كرده، اما با این سرعت در منطقه گستردهای شیوع پیدا نكرده است. بنابراین به نظر میرسد باید هرچه سریعتر نظارت كاملی بر این بازارها و سبك تغذیهای ساكنان جنوب شرقی آسیا صورت بگیرد تا حداقل بتوان احتمال چنین عفونتهایی را در سطح جهانی كاهش داد. بخشی از این سبك تغذیه به جمعیت زیاد این ناحیه و مشكلات تأمین مواد غذایی باز میگردد. اما از آنجا كه این روزها عواقب چنین رفتارهایی اثرات جهانی داشته، نیاز به تصمیمگیری كلان جهانی در اینباره به شدت احساس میشود. حتی در روزهای اخیر در بسیاری از كشورهای اروپایی نیز شاهد راهپیماییهایی با همین مضمون بودیم كه از ساكنان این منطقه خواسته شده بود هر جنبندهای را نخورند. امیدواریم با پیشرفتهای صورت گرفته در خصوص تولید موادغذایی سالم مصنوعی و روشهای نوین دامپروری و كشاورزی در آیندهای نزدیك شاهد كاهش چشمگیر مشكلات تأمین منابع غذایی در سراسر جهان باشیم. منابع: Nature, Bloomberg, New York times gisanddata.maps.arcgis.com the Verge.com خفاشها، مظنونین اصلی پرونده شاید جالب باشد كه بدانید خفاشها از غنیترین منبع ویروسی در میان پستانداران هستند و به دلیل همخانواده بودنشان با انسانها تاكنون عفونتهای ویروسی زیادی را به انسان منتقل كرده است. بر اساس مطالعات صورت گرفته تاكنون بیش از 200 گونه ویروسهای خانواده كرونا در بدن خفاشها در سراسر دنیا گزارش شده است. علاوه بر دو همهگیری سارس و مِرس، در سال 1377/ 1998 نیز ویروس مغزی نیپاه (Nipah) در مالزی بر اثر گاز زدن خفاش به میوه انبه و سپس خورده شدن این میوه آلوده در مزرعه از خوك به انسانها منتقل شده بود و موجب مرگومیر بیش از صد نفر در این كشور شده بود. خفاشها به دلیل سیستم ایمنی ویژهای كه دارند معمولا بیشتر میزبان عفونتهای ویروسی هستند و خودشان علائم بیماری یا مرگومیر را نشان نمیدهند. این ویژگی آنها را به یكی از منابع خطرناك بیماریهای ویروسی تبدیل كرده است و گروههای تحقیقاتی متعدد اكولوژی بیماری بر خفاشهای ساكن در نواحی مختلف متمركز شده و ویروسهای جدیدی را در آنها شناسایی میكنند. در ادامه تحقیقات مركز ویروسشناسی ووهان، ویروس كرونای جدید با ویروس كرونای خفاشی كه پیشتر توالی نوكلئوتیدی ژنهایش شناسایی شده بود مقایسه و مشخص شد این ویروس 2/96درصد با كرونای خفاشی شباهت دارد. این شباهت احتمال این فرضیه كه منشأ اولیه این ویروس نیز از خفاشها بوده است را تقویت كرد. از سوی دیگر در مقاله منتشر شده از گروهی تحقیقاتی كه در سال 1396/ 2017 بر روی خفاشهای غاری در استان یوونان چین مطالعه كرده بودند، ویروس كرونای مشابه سارس گزارش شده بود و حتی در آن مقاله نیز محققان از احتمال انتقال این ویروس از خفاش به انسان صحبت كرده بودند. احتمالی كه به نظر میرسد در بازه زمانی كوتاهی رنگ واقعیت گرفت.∎
نظر شما