به گزارش خبرنگار «نسیم»؛ مذاکرات هسته ای ایران و گروه کشورهای 1+5 که قریب به یک سال و نیم پیش با شیوه جدیدی آغاز شد، امروز و با ورود حسین فریدون برادر و دستیار ویژه رئیس جمهور و علی اکبر صالحی معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی به نظر می رسد که به روزهای پایانی خود نزدیک می شود. مقامات آمریکایی اواخر مارس (اواسط فروردین ماه) را روزهای پایانی مذاکرات اعلام کرده اند و هیئت ایرانی هم تلویحا رسیدن به این توافق را دور از انتظار ندانسته ولی آن را مشروط به عدم زیاده خواهی غرب به ویژه آمریکایی ها کرده است. بر همین اساس مذاکرات اخیر که عملا منحصر به مذاکره ایران و آمریکا شده است به نقطه ای رسیده که به قول بسیاری از کارشناسان دچار تورم ایده و فقر تصمیم شده، ایالات متحده هنوز از مواضع افراطی و زیاده خواهانه عدول نکرده و نتیجتا مذاکرات برای رسیدن به توافق ادامه یافته است. بر همین اساس در گفتگویی تفصیلی روند جاری مذاکرات و راه های توفیق بیشتر در آن را با مهدی محمدی از کارشناسان مسائل هسته ای مورد بررسی قرار داده ایم. متن زیر مشروح گفتگوی تفصیلی «نسیم» با مهدی محمدی است:

*«نسیم»، چه شده است که بعد از گذشت چندین دور مذاکرات شاهد ورود دکتر صالحی در این دور هستیم و آیا این اتفاق را سیگنالی خاص در مذاکرات ارزیابی می‌کنید؟

به نظر من مشارکت آقای صالحی یک دلیل واقعی دارد و یک دلیل رسانه‌ای؛ دلیل رسانه‌ای آن این است که اینگونه جلوه داده شود که موضوعات فنی به مرحله‌ای از اهمیت رسیده است که ضرورت دارد مذاکره سطح بالایی در مورد آن صورت گیرد تا کشور بتواند در مورد این موضوعات تصمیم گیری کند؛ به ویژه در مورد ظرفیت غنی‌سازی پیشنهادی داده‌ شده که مربوط به تغییر چیدمان در سالن‌های آبشار غنی‌سازی در تاسیسات نظنز می‌شود.

اما عقیده من این است که دلیل واقعی این مشارکت می‌تواند به این دلیل باشد که کسانی در دولت تصمیم گرفته‌اند از طریق مشارکت دادن آقای صالحی در این مذاکرات و تبدیل کردن آقای صالحی به بخشی از مذاکرات سطح روابط با آمریکا را وسیع‌تر کنند؛ زیرا تا به حال مجوزی که برای مذاکرات وجود داشته‌اند صرفا در سطح وزارت خارجه بوده است و ما دلیل نداریم که این مجوز تغییری در آن صورت گرفته باشد.

انقدر که از ظواهر پیداست مجوزی برای توسعه دادن سطح مذاکرات از طرف دولت برای مذاکرات مستقیم با آمریکا داده نشده است.

علاوه بر این مشارکت در مذاکرات به این شکل به نظر من موجب این خواهد شد یا کسانی در دولت به دنبال این هستند که موجب شوند به اینکه همراهی فنی بیشتری از جانب آقای صالحی با مذاکرات انجام شود و در نتیجه مسیر مذاکرات برای تیم مذاکره کننده وزارت خارجه هموارتر شود.

اکنون عده‌ای به دنبال این هستند که مسیر توافق را سهل‌تر کنند از طریق افزایش مشارکت آقای صالحی و افزایش اعتبار فنی مذاکرات، اکنون اعتبار فنی مذاکرات زیر سوال است. اما شاید تصور کسانی در دولت این است که اگر آقای صالحی مشارکت بالاتری داشته باشد اعتبار فنی مذاکرات افزایش پیدا می‌کند در نتیجه چون و چرا کردن در خصوص نتایج فنی مذاکرات در داخل کشور در سطوح بالا سخت‌تر خواهد شد؛ این اتفاقی است که به طور خلاصه در حال افتادن است.

در مجموع هدف از ورود آقای صالحی به مذاکرات افزایش اعتبار فنی مذاکرات و کاهش احتمال مخالفت بخش فنی با بخش دیپلماتیک است.

*«نسیم»، و به نظر شما دلیل حضور آقای فریدون در این دور از مذاکرات چیست؟

محمدی: به نظر می‌رسد که موضوع حضور آقای فریدون برای ارتباط گیری با شخص آقای روحانی است و تیم مذاکره کننده علی‌القاعده گرفتار انجام کارهای ریز و فصل مذاکراتی است بنابراین ممکن است که این نتیجه‌گیری در دولت ایجاد شده باشد که یک نفر باید آنجا باشد که هیچ کاری جز گزارش دهی به رئیس جمهور و انتقال نظارت به رئیس‌جمهور نداشته باشد و آن فرد نیز باید دسترسی آسان به رئیس جمهور داشته باشد و دائما بتواند نظرات تیم مذاکره کننده را به رئیس جمهور و هیات مذاکره کننده را به هم منتقل کند.

اما چیزی که از جنبه نمادین نیز نشان دهنده می‌شود این است که به نتیحه رسیدن مذاکرات برای شخص آقای روحانی بسیار مهم است و حضور آقای فریدون نشان دهنده اهمیتی است که شخص رئیس جمهور برای به نتیجه رسیدن مذاکرات قائل است و از این جنبه دارای پیام های سیاسی برای داخل کشور هم هست بنابراین حضور آقای فریدون در همین حد مهم است و زمینه دیگری نباید داشته باشد.

*«نسیم»، وزیر امورخارجه آمریکا پیش از حضور در مذاکرات هشدار داده بود که در صورتی که در زمان ضرب الاجل توافق حاصل نشود از مذاکرات خارج خواهد شد چه مقدار احتمال خروج امریکا از مذاکرات را محتمل می‌دانید و آمریکایی‌ها چه مقدار به توافق نیاز دارند؟

محمدی: معتقدم تهدید آمریکایی‌ها به ترک میز مذاکره را خیلی نباید جدی گرفت این موضوع نیز چند دلیل دارد یکی از دلایل آن نیز این است که اولا که اگر آمریکا میز مذاکره را ترک کند لاجرم مجبور خواهد بود تحریم‌ها را تشدید کند و تشدید تحریم‌ها برای آمریکایی‌ها بیش از حد فعلی لزوماً باعث افزایش فشار بر ایران نخواهد شد و تشدید تحریم‌ها اجماع موجود در دنیا برای اعمال تحریم‌ها را به ویژه از جناب روسیه و چین از بین خواهد برد و حتی در برخی از کشورهای اروپایی و به ویژه باعث ایجاد شکست در رژیم تحریم‌ها خواهد شد که عده‌ای آن را اجرا می‌کنند و عده‌ای نیز آن را اجرا نمی‌کنند که این به طور کلی فشار را بر ایران کاهش خواهد داد در نتیجه خروج از مذاکرات برخلاف آن چیزی که بعضی تبلیغ می‌کنند نه به تقویت رژیم‌ تحریم‌ها بلکه به تضعیف رژیم‌ تحریم‌ها منجر خواهد شد.

بنابراین آمریکایی‌ها نیز این موضوع را می‌دانند که شکستن اجماع بین‌المللی در واقع تضعیف تحریم‌هاست این اولین موضوعی است که من براساس آن تصور می‌کنم آمریکایی‌ها از میز مذاکره خارج نخواهند شد.

همانگونه که اوباما نیز در یکی از صحبت‌های هفته گذشته خود گفت که گزینه‌های غیرمذاکراتی بسیار محدود هستند و جذابیتی هم ندارند یکی از آنها همین گزینه تحریم‌های بیشتر است اما دلیل دیگر این است که خروج از مذاکرات و شکست مذاکرات به این معناست که دولت اوباما به عنوان یک دولت دموکرات در برآورده کردن یکی از اهداف سیاست خارجه خود شکست خورده است و این جایگاه وزن سیاسی جمهوری‌خواهان را افزایش قابل توجهی خواهد داد و رقابت انتخاباتی دموکرات‌ها را زیاد خواهد کرد.

بنابراین من فکر می‌کنم برای سیاست داخلی نیز دولت اوباما انگیزه زیادی برای خروج از مذاکرات ندارد؛ قبلا بنجامبن رودس مشاور معاون امنیت ملی اوباما اعلام کرده است که به نتیجه رسیدن مذاکرات برای دولت اوباما به اندازه قانون بهداشت عمومی در امریکا یعنی قانون (OBAMA CARE) اهمیت دارد؛ یعنی موضوع مهمتر از آنی است که دولت اوباما بتواند شکست در آن را بپذیرد بنابراین تبعات سیاست داخلی سنگینی هم خواهد داشت.

اما دلیل سوم این است که اگر دو طرف از مذاکرات خارج شوند آن چیزی که از دست می‌رود فقط مذاکرات در مورد توافق جامع نیست بلکه توافق ژنو نیز منتفی خواهد شد و منتفی شدن توافق ژنو برای امریکایی‌ها خبر بسیار بدی است بالاخره آمریکایی‌ها می‌خواهند اگر توافق هم نشود توافق ژنو را تمدید کنند که جلوی توسعه بیش از این برنامه هسته‌ای ایران گرفته شود اما اگر مذاکرات به شکل کامل نیز شکست خورد ممکن است امکان تمدید نیز وجود نداشته باشد و ممکن است لااقل طرف ایرانی بخواهد به وضعیت قبل از توافق باز گردد.

به این دلایل و دلایل متعدد دیگر من معتقدم که تهدید به ترک مذاکرات از طرف آمریکایی‌ها خیلی جدی نیست و بدترین سناریویی است که ممکن است اتفاق افتد همین است که ممکن است مذاکرات برای مدت طولانی دیگری نیز تمدید شود و بنابراین این موضوع نباید خیلی جدی گرفته شود.

*«نسیم»، آیا امکان گرفتن امتیاز بیشتر از طرف آمریکایی وجود دارد؟

محمدی: امکان امتیازگیری از طرف آمریکایی بدون تردید وجود دارد، شرط آن این است که اولا دورنمای شکست مذاکرات را برای آمریکایی‌ها شفاف کنیم یعنی تیم مذاکره کننده ایرانی از شکست مذاکرات نترسد و مجموعه خطوط قرمز را روشن کند و این موضوع را مطرح کند که در صورتی که این خطوط قرمز تامین نشود این مذاکرات را ترک خواهد کرد.

اولین شرطی که ما می‌توانیم در مذاکرات پیشرفت کنیم این است که برای امریکا روشن کنیم از چه زمانی دیگر مذاکره نخواهیم کرد این شرط اول است، شرط دوم این است که قدرت ملی ایران و قدرت منطقه‌ای کشور را به ویژه تیم مذاکره کننده هسته‌ای مشخص کند و به دیگر موضوعات منطقه‌ای گره بزند بتواند ابزارهای قدرت منطقه‌ای ایران را تبدیل به یک قدرت چانه‌زنی در مذاکرات کنند، شرط دیگر این است که برخی از موضوعاتی را که تا به حال برروی میز گذاشته است را از روی میز بردارد یعنی به موازات عقب نشینی و عقب گردهایی را که آمریکایی‌ها در مذاکرات انجام داده‌اند تیم ایرانی نیز باید عقب گردهایی را داشته باشد.

نمی‌شود که آمریکایی‌ها به مواضع شش هفت ما خویش باز گردند و ما دائما امتیازهای جدید به طرف مقابل ارائه کنیم تیم ایرانی باید این موضوع را برای آمریکایی‌ها مشخص کند که اگر نخواهد امتیازات بیشتری را واگذار کنند برخی از این چیزهایی را هم که تا به حال روی میز گذاشته‌اند از روی میز برخواهند داشت که این نیز کمک قابل توجهی که خواهد کرد که آمریکایی‌ها امتیازات قابل توجهی را در مذاکرات واگذار کنند.

کار دیگری که در شرایط فعلی می‌توان انجام داد در پیش‌گرفتن جدی بنگاه‌های اقتصاد مقاومتی است تحریم‌ها زمانی به طور جدی برداشته خواهند شد که طرف مقابل تصور کند که تحریم‌ها اثر ندارد هر زمان که ما توانسته‌ایم با استفاده از ابزارهای واقعی تحریم‌ها را ناکارامد کنیم تحریم‌ها خود به خود منتفی شده است نمونه ان تحریم بنزین است که هرچند همچنان تحریم‌ها برقرار است اما چون ما در داخل در امر تولید بنزین خودکفا هستیم عملا تحریم بنزین اجرا نمی‌شود.

بنابراین اگر دولت رویه جدی درباره اقتصاد مقاومتی در پیش بگیرد من فکر می‌کنم که محاسبات امریکایی‌ها درباره نیاز ایران به توافق نهائی تغییر خواهد کرد و باعث خواهد شد که امریکایی‌ها امتیازات بیشتری را روی میز بگذارند.

کار بعدی که برای ایجاد توافق خوب در باید انجام دهند این است که مقامات دولتی آدرس‌هایی را که دارند به بیرون می‌دهند به ویژه در مواضع و اظهارات خود کنترل کنند تا امروز آدرس‌هایی که بیرون رفته این است که ما نیازمند توافق هستیم، اقتصاد کشور در آستانه ورشکستگی است و بدون توافق نمی‌شود اقتصاد کشور را اداره کرد اگر این آدرس‌ها تصحیح شود و اگر آمریکایی‌ها متعاقد شوند که دولت آماده است که بدون توافق کشور اقتصاد کشور را اداره کند من فکر می‌کنم که تغییر محسوسی در مواضع آمریکا شکل خواهد گرفت که باعث می‌شود ما بتوانیم توافق خوبی انجام دهیم اما اگر شرایط فعلی بخواهد ادامه پیدا کند من خیلی خوش بین نیستم که امریکایی‌ها امتیاز معناداری روی میز بگذارند و اساسا ممکن باشد توافقی شکل بگیرد.

*«نسیم»، اساسا ایالات متحده چه مقدار آمادگی برداشتن تحریم‌ها را به صورت یکجا و در کوتاه مدت دارد؟

محمدی: من گمان می‌کنم که آمریکا به چند دلیل زیربار لغو تحریم‌ها نخواهد رفت؛ دلیل اول این است که متاسفانه این استنباط برای آمریکایی‌ها در دوسال گذشته به وجود آمده است که توانسته دیدگاه‌ها و مواضع دولت را تغییر دهد، طبیعتا ابزاری که تاثیرگذاری خود را نشان داده است و موفق به نظر بیاید به نظر من کنار گذاشته نخواهد شد اگر ما که می‌خواهیم تحریم‌ها را کنار بگذارند به نظر من باید انها را متعاقد کنیم که تحریم کار نمی‌کند اما ما در دو سال گذشته چیز که به آمریکایی‌ها نشان داده‌ایم این است که تحریم‌ها کار می‌کند و جواب می‌دهد.

بنابراین اولین دلیلی که باعث می‌شود از گزینه تحریم صرف نظر نکنند این است که تحریم در تغییر دیدگاه‌ها و مواضع دولت موثر بود و چون یک ابزار موفق بوده است باید تقویت شود و نه اینکه تضعیف شود.

دلیل دوم این است که آمریکا وارد دورانی از ضعف به ویژه در خاورمیانه شده است که البته این بحث مفصلی است که با توجه اینکه مولفه‌های قدرت ملی آمریکا در حال افول است و وارد دوران ضعف شده است و رقابت راهبردی آن با جمهوری اسلامی نیز ادامه دارد در این شرایط به تحریم به عنوان تنها ابزار برای کنترل ایران نگاه می‌کند آن هم در دورانی که وارد دوره‌ای از ضعف شده است و به همین دلیل تحریم را برای ادامه رقابت راهبردی با ایران ادامه می‌دهد و بسیار بعید است که این ابزار را به این سادگی از دست بدهد.

دلیل بعدی این است که از نظر آمریکا تحریم ابزاری است برای تغییر شکل معادله سیاست داخلی و قدرت در ایران دارد اگر ما به لحاظ تاریخی به تاریخ اعمال تحریم در ایران نگاه کنیم می‌بینیم مهمترین عاملی که آمریکایی‌ها را ترغیب کرده است که تحریم‌های بیشتری را برعلیه ایران اعمال کنند تحولات داخلی در ایران بوده است و مهمترین تحریم‌هایی که برعلیه ایران اعمال شده است بعد از سال 88 است یعنی از خرداد 89 به بعد تحریم‌های اصلی برعلیه ایران اعمال شده است که آمریکایی‌ها نیز تصریح دارند که اصلی‌ترین هدف آنها این بود است که جنبش سبز را در ایران تقویت کنند، بنابراین تصور من این است با توجه به اینکه هدفگذاری‌های آمریکا در محیط داخلی موفق نشده است و هنوز آنها کار زیادی برای انجام در داخل ایران دارند لذا ابزار تحریم را در دست خود نگه خواهند داشت و سعی می‌کنند از آن برای شکل دادن به افکار عمومی ایران به ویژه در انتخابات‌های آینده استفاده کنند.

من فکر می‌کنم خیلی ساده اندیشیدانه است که کسی فکر کند تحریم با حل موضع هسته‌ای یا از طریق مذاکره رفع خواهد شد؛ تحریم‌ها مربوط به موضوع هسته‌ای نیست و از طریق مذاکره نیز رفع نخواهد شد زیرا سوءتفاهمی نیست که از طریق مذاکره حل شود و من گمان می‌کنم تحریم به عنوان یک ابزار راهبردی در دست امریکا خواهد ماند مگر اینکه ما تحریم‌ها را ناکارامد کنیم که البته با سیاست فعلی که دولت در حال تعقیب آن است قابل انجام نیست.

*«نسیم»، در هر دور از مذاکرات شاهد هستیم که برخی از رسانه‌های خارجی خبر از بسته‌های پیشهادی مطرح در مذاکرات می‌دهند؛ اعضای تیم مذاکره کننده همواره اظهار داشته‌اند پیشنهادات زیادی در طول مذاکرات مطرح می‌شود اما دلیلی بر گفتگو درباره آن در طول مذاکرات نیست؛ اخیرا شاهدیم که روزنامه صهیونیستی هارآتص در گزارشی خبر داده است بسته پیشنهادی طرف غربی به ایران شامل فریز شدن تعداد سانتریفیوژها در شش هزار عدد، انتقال سوخت با درصد بالا غنی‌شده به روسیه، بازطراحی رآکتور اراک و برنامه ۱۵ ساله برای رفع تدریجی برخی تحریم‌هاست؛ چه مقدار از این پیشنهادات را واقعی می‌دانید؟

محمدی: من تصور می‌کنم مجموعه اطلاعاتی که اسرائیلی‌ها به آن دسترسی داشته و منتشر کرده‌اند خیلی اطلاعات قابل اعتمادی نیست، هرچند آنها سعی کرده‌اند بگویند که خیلی اطلاعات مهمی را در دسترس دارند اما این موضوعات با ان چیزی در حال انجام در مذاکرات است خیلی قابل انطباق با واقعیت نیست.

در اینکه پیشنهادی از جانب امریکا وجود دارد این موضوع صحیحی است و شواهد نیز این موضوع را اثبات می‌کند اینکه جزئیات این پیشنهاد چیست نیز، جزئیات مربوط به تغییر چیدمان در ماشین‌ها، تعداد و نوع ماشین‌ها و میزان ذاخیری که ایران می‌تواند در طول گام نهائی حفظ کند و موضوع R&D است که ترکیب همه اینها با همدیگر است که حدود و صقور آن نیز تقریبا مشخص است، منتها پیشنهادی که آمریکایی‌ها در زمینه ظرفیت غنی‌سازی مطرح کرده‌اند به نظر من پیشنهاد بسیار بدی است و پیشنهادی است که عملا به ظرفیت غنی‌سازی ما آسیب‌های جدی و بلند مدت ایجاد می‌کند بدون اینکه به رژیم تحریم‌ها صدمه جدی بزند و در نتیجه از این جهت پیشرفت جدی و معنی‌داری در مذاکرات رخ نداده است.

به یک معنا همانگونه که پیش از این نیز گفته‌ام مذاکرات دچار فقر تصمیم و تورم ایده است، مقدار بسیار زیادی ایده در مذاکرات مطرح می‌شود اما آن چیزی که مذاکرات از آن جهت دچار فقر است تصمیم است، بالاخره باید تصمیم‌گیری‌های مشخصی از نظر سیاسی انجام شود که تعیین تکلیف در مذاکرات صورت ‌گیرد؛ این اتفاقی است که نمی‌افتد گمان من این است که البته مذاکرات به مرحله تصمیم نزدیک شده است، جزئیات به اندازه کافی بحث شده است و اکنون یکی از دو طرف باید تصمیم بگیرد و من فکر می‌کنم اگر طرف ایرانی هوشمند باشد و از شکست مذاکرات نترسد می‌تواند امتیازات خوبی را در مذاکرات بگیرد.