سلامت نیوز:«با اين سبك نمي‌توانيد استان را به صورت پايدار اداره كنيد، زيرا بايد نفتي كه مي‌فروشيد، براي مهار گرد و غبار هزينه كنيد.» پيشنهاد اختصاص 100 ميليون دلار از صندوق توسعه به طرح مقابله با گرد و غبار در رديف بودجه سال 99 به‌زعم «عيسي كلانتري»، رييس سازمان حفاظت محيط‌زيست در كارگروه استاني گرد و غبار (آذر 98) چندان گره‌اي نمي‌تواند از معضل گرد و غبار در استان خوزستان دوا كند، تاكنون تمام اقداماتي كه در استان خوزستان در جهت مقابله باگرد و غبار صورت گرفته، به زعم كلانتري «راهكارهاي درماني» است، نه اقدامات پيشگيرانه.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد ، بهمن سال 95 بود كه گرد و غبار و باران خوزستان را تسليم كرد، آب، گاز و برق در 12 شهرستان استان قطع شد و وضع فوق‌بحراني هيات دولت را به ارايه طرح فوري براي مقابله با گرد و غبار در اين استان واداشت.
از سال 95 تاكنون بودجه براي مقابله با گرد و غبار استان خوزستان مصوب شده است. سال 97350 ميليارد تومان براي مقابله با گرد و غبار به استان خوزستان تخصيص يافت، سال 98 نيز يك‌سوم كل اعتبارات ابلاغ شده براي مقابله با ريزگردها (236 ميليارد تومان) به استان خوزستان اختصاص يافت و اين استان در رديف بودجه سال 99 نيز سهمي از 100 ميليون يورو خواهد برد، اما نتيجه تخصيص اين مبالغ به استان آيا دردي را دوا كرده است؟
«علي‌محمد طهماسبي بيرگاني»، رييس كارگروه ملي مقابله با گرد و غبار سازمان حفاظت محيط‌زيست كه در گفت‌وگوي تفصيلي از نحوه تخصيص بودجه به استان خوزستان خبر داده است، پيش از اين اشاره كرده بود كه از رديف بودجه سال 97، 291 ميليارد تومان دراختيار منابع طبيعي قرار گرفته اما تعهدات اين سازمان همچنان باقي مانده است.
«احمد مطيعي» مديرعامل وقت سازمان منابع طبيعي استان خوزستان گرچه از اقدامات اين سازمان در زمان تخصيص بودجه دفاع مي‌كند، معتقد است كه بودجه‌هاي تخصيص‌يافته براي مقابله با گرد و غبار در استان خوزستان اگر يك ايراد عمده داشته باشد، اجرا پيش از تصويب مطالعات است. «مريم محمدي روزبهاني»، استاديار گروه آلودگي‌هاي محيط‌زيست دانشگاه آزاد اسلامي مي‌گويد: «تا زماني كه مقابله با گرد و غبار از منظر علمي بررسي نشود، اين بودجه‌هاي هنگفت بدون اثرگذاري تمام خواهند شد.»
بودجه‌هاي هنگفت مقابله با پديدهگرد و غبار در استان خوزستان در حالي صرف نهالكاري و مالچ‌پاشي شده كه پس از گذشت سه سال همچناندو اقدام پايه‌اي مسكوت مانده است: تامين حقابه تالاب‌هاي استان و تصويب طرحي كه تمام اين اقدامات و تخصيص بودجه‌ها بايد طبق آن صورت مي‌گرفت؛ طرح جامع مقابله با گرد و غبار استان خوزستان.
درختان تشنه
«درختكاري در عرصه‌هايي كه در گذشته تالاب بوده، باعث شد كه بخش‌هاي وسيعي از نهالكاري خشك شود.» «محمد درويش»، عضو هيات علمي موسسه تحقيقات جنگل‌ها و مراتع كشور آبان ماه امسال و در جمع انجمن‌هاي مردم‌نهاد خوزستان با اشاره به اين موضوع، نهالكاري‌هاي گسترده در تالاب‌هاي خوزستان را معادل «حيف و ميل شدن اعتبارات گرد و غبار» خوانده بود (ايرنا، 18 آبان 1398).
طرح مهار كانون‌هاي گرد و غبار در استان خوزستان با هزينه‌هاي ميلياردي صرف كاشتن نهال‌هايي شد كه حدود 7 هزار هكتار از اين عرصه‌ها، به گفته «علي‌محمد طهماسبي بيرگاني»، مدير كارگروه ملي مقابله با گرد و غبار در كانون فوق بحراني ريزگرد در اهواز از بين رفتند (ايسنا، 11 تير 1398). گرچه مقصر اصلي تخريب 45درصد از اين تخريب‌ها، سيل سال 98 شناخته شد، اما همين سيل توانست سايه گرد و غبار را تا مدتي از سر خوزستان كم كند.
درويش در اين نشست از نوع گونه‌هاي منتخب براي كشت نيز انتقاد كرده و گفته بود كه خشك شدن اين نهال‌ها به اين دليل بود كه اين مناطق استعداد نهالكاري ندارند. كاشت درخت نارنج يا حرا و چندل نمي‌توانست موثر باشد و اين مساله از پيش مشخص بود.
طهماسبي نيز تير ماه امسال علت از بين رفتن 55درصد عرصه‌هاي كاشت نهال را به دليل عدم تطبيق نوع خاك و نوع گونه كاشته شده عنوان كرده بود. نهالكاري گرچه به‌عنوان راه‌حلي براي مقابله با گرد و خاك استان خوزستان درنظر گرفته شد، اما از خرداد سال 97 سالي كه كل بودجه ستاد مقابله با گرد و غبار كشور به استان خوزستان اختصاص يافت، هشدارهايي درمورد نحوه آبياري اين نهال‌ها از زبان «احمد رييس‌زاده»، قائم‌مقام اداره كل منابع طبيعي خوزستان به گوش مي‌رسيد.
تا آن زمان 6 ميليون و 250 هزار اصله نهال در كانون‌هاي گرد و غبار خوزستان كاشته شده بود اما رييس‌زاده معتقد بود: «در بحث مقابله با ريزگردها، مطالعات يك قدم از اجرا عقب‌تر است، اول طرح اجرا مي‌شود و بعد مطالعه صورت مي‌گيرد.»
تامين آب براي اين نهال‌ها و تعيين تكليف معارضين از بايدهايي بود كه آن زمان بايد صورت مي‌گرفت، اما صورت نگرفت و تخريب بخش عظيمي از اين نهال‌هاي كاشته شده كه به معناي هدررفت بخش اعظمي از بودجه صندوق ارزي كشور بود نيز چندان تاثيري در روال كار نگذاشت.
رييس‌زاده در جلسه كارگروه تخصصي مخاطرات زيست‌محيطي خوزستان، از قطع شدن آب موردنياز براي آبياري نهال‌ها خبر داده و گفته بود: «در حال حاضر آب را قطع كرده‌اند. آيا بدون آب مي‌شود نهالكاري كار كرد؟ آيا واقعا بدون مطالعات مي‌شود كار كرد؟ نهال را كشت مي‌كنند و آب با اي‌سي 20 هزار ميكروموس براي آبياري استفاده مي‌كنند. آيا يك موجود زنده مي‌تواند چنين آبي را تحمل كند؟»
3 سال تعويق در تصويب طرح جامع
آخرين روزهاي سال 95 «عبدالمهدي بخشنده»، معاون وزير جهاد كشاورزي از بودجه 100 ميليون دلاري براي مقابله با گرد و غبار خوزستان خبر داد (ايسنا، 11 اسفند 1395). بخشنده در جلسه شوراي برنامه‌ريزي و توسعه استان در 10 اسفند 95 از برنامه‌اي جامع براي 700 هزار هكتار كانون‌هاي داخلي ريزگرد و گرد و غبار استان خوزستان گفت و قرار بود اين برنامه جامع «طي دو يا سه ماه آينده روي ميز دولت گذاشته شود.»
اين برنامه جامع تاكنون تصويب نشده است و اقدامات صورت گرفته براي مقابله با گرد و غبار در اين استان مصوب با طرح جامع پيش نرفته‌اند. «علي‌محمد طهماسبي بيرگاني» در آخرين جلسه كارگروه استاني گرد و غبار كه با حضور «عيسي كلانتري»، رييس سازمان حفاظت محيط‌زيست همراه بود (ايرنا، 28 آذر 1398) با اشاره به تاخير در تصويب طرح جامع مقابله با گرد و غبار خوزستان گفته بود:
«قرار بود طرح جامع مهار كانون‌هاي گرد و غبار كه توسط موسسه جنگل‌ها و مراتع كشور مطالعه شده است تا آبان 97 به اتمام برسد، اما اجراي طرح پيش از انجام مطالعات در اسفند 95 آغاز شده است.» اين ادعا به تاييد «احمد مطيعي»، مدير كل سابق منابع طبيعي و آبخيزداري خوزستان، در گفت‌وگو با «اعتماد» مي‌رسد.
مطيعي گرچه صراحتا از نهالكاري در كانون‌هاي بحران، انتخاب گونه و نظارت بر آنها حمايت مي‌كند، اما صحبت را به فروردين سال 96 برمي‌گرداند كه طبق مصوبه هيات دولت قرار بود طرح مبارزه با ريزگرد در استان خوزستان تهيه شود و كل تصميم‌ها مطابق با اين طرح گرفته شود: «سال 96 حدود15 هزار نهال كاشتيم، اين نهالكاري از پيش مطالعه شده بود اما براي 310 هزار هكتار نهالكاري بعدي مطالعه‌اي صورت نگرفت يا اگر صورت گرفت، مصوب نشد.» مطيعي با انتقاد از تاخير سه ساله در تصويب اين طرح جامع مي‌گويد:
«ستاد مقابله مستند هيات دولت را بنا به تشخيص افراد توزيع مي‌كند، نه طرح جامع.» مدير سابق منابع طبيعي استان خوزستان معتقد است تا زماني كه اين طرح تصويب و ابلاغ نشود، ساير اعتباراتي كه به استان در زمينه مبارزه با ريزگرد اعطا خواهد شد، احتمال به خطا رفتن خواهد داشت و پيش از هر تخصيص اعتباري، پيگيري سرنوشت اين طرح جامع ضرورت دارد. او با اشاره به تخصيص بخشي از بودجه به وزارت نيرو مي‌گويد: «وزارت نيرو در آب‌رساني از كانال كوت‌امير با ما همكاري داشت اما چرا براي ترميم شبكه‌هاي برق بايد بودجه بگيرد؟ برمبناي كدام طرح و مطالعه؟»
بودجه‌هايي بدون اثرگذاري
محل كانون‌هاي بحراني گرد و غبار استان كجاست؟ داخل خوزستان يا خارج آن؟ عليرضا جمشيديان، مديركل منابع طبيعي و آبخيزداري خوزستان در گفت‌وگو با «فارس» 90 درصد منشا گرد و غبار خوزستان را خارجي مي‌داند. او ناكامي طرح نهالكاري را در اين مي‌داند كه گرد و غبار محلي در 7 كانون رخ مي‌دهد و مابقي گرد و غباري است كه از سمت عراق، سوريه و عربستان وارد كشور مي‌شود و «نهالكاري و ساير عمليات نمي‌تواند در اين زمينه مشكل را كامل رفع كند.»
اما كانون‌هاي بحران داخلي استان خوزستان 350 هزار هكتار وسعت دارند و به‌زعم «مريم محمدي روزبهاني»، استاديار گروه آلودگي‌هاي محيط‌زيست دانشگاه آزاد اسلامي واحد اهواز در گفت‌وگو با «اعتماد»، اين موضوع كاملا برعكس است: «توده‌هاي عظيم گرد و غبار برخلاف چيزي كه عموما عنوان مي‌شود، اغلب مربوط به كانون‌هاي داخلي هستند نه خارجي.»
پيش از اين محمد درويش نيز اين گفته را تاييد كرده بود كه 90درصد ريزگردهايي كه ايجاد بحران مي‌كنند و سبب مي‌شوند شاخص آلودگي ده‌ها برابر از حد مجاز برسد، منشا داخلي دارند و كانون اين ريزگردها در منطقه هنديجان، تالاب‌هاي شادگان و هورالعظيم، جاده اهواز-ماهشهر و مقداري از آنها مربوط به استان ايلام هستند. مريم محمدي، مديريت اين كانون‌هاي بحران را با تكيه صرف به نهالكاري و مالچ‌پاشي «غيرعلمي» مي‌خواند و مي‌گويد: «خصوصيات بافت خاك در كانون‌هاي داخلي ما با هم متفاوت است، به همين دليل براي هر كانون بايد راهكار متفاوتي صورت بگيرد و نمي‌توان يك نسخه را براي تمام آنها پيچيد.»
محمدي نهال‌هاي كاشته شده در اين استان را «حيف و ميل بودجه» مي‌خواند و تاكيد مي‌كند كه پيش از كاشت آنها بايد به صورت علمي بررسي مي‌شد كه آيا اين نوع نهال‌ها دوام دارند يا خير و از آن مهم‌تر، آيا راه مهار تمام اين كانون‌ها كاشت نهال است؟ به زعم اين استاد دانشگاه، بدنه علمي استان از خشك شدن و تخريب اين نهال‌ها پيش از اين مطمئن بودند، زيرا امكان آبياري بسياري از اين نهال‌ها به‌دليل وضعيت قرارگيري كانون‌هاي بحران از ابتدا ناممكن بود. محمدي اما به مالچ بيولوژيكي اشاره مي‌كند كه از پساب‌هاي الكلي صنعت نيشكر گرفته شده و مي‌تواند در مهار كانون‌ها بسيار موثر واقع شود.
طبق مطالعات او، مالچ بيولوژيكي هم مي‌تواند نقش كود را براي خاك آلي خوزستان بازي كند و هم با هزينه و نگهداري كمتر از وقوع گرد و غبار جلوگيري كند، با اين حال به گفته او به‌رغم وجود متخصصان در اين استان، همچنان نظرات علمي در تدوين طرح‌هاي مقابله با گرد و غبار به كار گرفته نمي‌شود.
محمدي جنبه علمي اقدامات انجام شده در خوزستان را «بسيار ضعيف» ارزيابي مي‌كند و مي‌گويد: «تا زماني كه مقابله با گرد و غبار از منظر علمي بررسي نشود، اين بودجه‌هاي هنگفت بدون اثرگذاري تمام خواهند شد. با وقوع سيل و به دليل نفوذ‌پذيري پايين خاك و سطح بالاي آب‌هاي زيرزميني امسال گرد و غبار كمتري داشتيم، اما با گذشت زمان، اگر ميزان تبخير اين آب‌ها از آورد آب بيشتر شود، دوباره شاهد گرد و غبار خواهيم بود.»
حقابه تالاب‌ها و دستكاري دولتي
«خشكسالي، دستكاري انسان در طبيعت، ندادن حقابه تالاب‌ها و برخي موارد ديگر موجب بسته شدن مسيل‌ها شده است. در سيل اخير شاهد بوديم كه برخي مسيل‌هاي پخش سيلاب مانند نهر بحره كه جهاد نصر در آن تصرف كرده، بسته شده بود.»
«كيامرث حاجي‌زاده»، مديركل مديريت بحران خوزستان در جلسه كارگروه استاني مقابله با گرد و غبار شهريور با اشاره به اين موضوع، از تصرفات حوزه دولتي در رودخانه‌هاي استان و زمان سيل 98 گفته و اشاره كرده بود كه در رودخانه‌ها «علاوه بر تصرف خصوصي، تصرفات دولتي هم رخ داده است و همه اين عوامل باعث شده بود كه مسيل‌هاي پخش سيلاب بسته شود.»
(ايسنا، 17 شهريور 1398) سيل 98 مي‌توانست موهبتي باشد كه در كنار تمام بلايا و خساراتي كه به وجود آورد، مي‌توانست با اقداماتي به وضعيت هورالعظيم جاني دوباره ببخشد كه چنين نشد. حاجي‌زاده در اين جلسه از اصرار بر نهالكاري انتقاد كرده و گفته بود: «شهرداري اهواز بايد طبق برنامه‌ريزي انجام شده جهت نهالكاري و ايجاد كمربند سبز اهواز اقدام كند و اگر توانايي كار ندارد، اعتبارات را برگرداند.
همچنين مبلغ معين شده براي نهالكاري در هر هكتار بايد معقول باشد، زيرا قرار نيست كمربند سبز اهواز، پارك باشد بلكه در اين كمربند، تنها درخت‌ها كشت و آبياري مي‌شوند.»
اما تمام اين نهال‌هايي كه بودجه‌هاي ميلياردي صرف ساختن آنها شده بود، به گفته حاجي‌زاده در سه سال گذشته با آب شرب آبياري مي‌شده است، در حالي كه بهبود شرايط تالاب‌هاي شادگان، هورالعظيم، بامدژ و ميانگران به تامين حقابه وابسته است و يكي از كليدي‌تري عوامل شكل‌گيري بحران‌هاي زيست‌محيطي در اين استان، خشكسالي عنوان شده است. آبياري نهال‌هاي خشك شده با آب شرب به مدت سه سال امري متناقض است كه تاكنون وزارت نيرو پاسخي نسبت به اين امر منتشر نكرده است.
مساله تامين حقابه تالاب‌هاي خوزستان گرچه با سيل فروردين ماه سال جاري براي مدتي از كلام مديركل مديريت بحران خوزستان به دور مانده است، اما همين مساله در سخن كارشناسان به عنوان «تنها راهكار پايدار حل مساله ريزگردها» عنوان شده است. «شبنم قنواتي‌زاده»، مديرعامل انجمن ديد‌بان جلگه سبز خوزستان، با انتقاد از تمركز اقدامات روي نهالكاري و مالچ‌پاشي مي‌گويد: «بودجه استان صرف نهالكاري شد، درصورتي‌كه گرفتن حقابه تالاب‌هاي استان مي‌توانست گزينه مطلوب‌تري باشد. تالاب‌هاي فصلي در جنوب‌شرق اهواز خشك شده‌اند و دليل آن كاهش آورد رودخانه است.»
به‌زعم قنواتي‌زاده، نگاه‌هاي كاسب‌كارانه به احداث سد مانع آورد رودخانه به جلگه خوزستان شده است و احداث مكرر سدها توانسته اثرات گلخانه‌اي بر جاي بگذارد: «سطح تبخير سدهاي استان بالاست، اين تبخير سرعت ذوب شدن يخ‌هاي ذخيره شدن در ارتفاعات چهارمحال‌وبختياري را افزايش مي‌دهد.»
او با انتقاد از اينكه بودجه‌هاي تخصيص داده شده به استان «هدر مي‌رود»، اشاره مي‌كند تصميماتي كه فارغ از نگاه‌هاي كارشناسي گرفته مي‌شوند، نتيجه نهايي آنها اين است كه: «به‌جاي گرفتن حقابه، در همين تالاب‌ها نهالكاري مي‌كنند، ما توانستيم از محل كاشت اين نهال‌ها صدف‌هاي دوكفه‌اي پيدا كنيم، تالاب جنوب‌شرق اهواز به‌جاي باززنده‌سازي با كاشت نهال عملا از بين خواهد رفت.»
مطيعي، مدير سابق منابع طبيعي استان خوزستان:تا زماني كه طرح نهالكاري تصويب و ابلاغ نشود، ساير اعتباراتي كه به استان در زمينه مبارزه با ريزگرد اعطا خواهد شد احتمال به خطا رفتن خواهد داشت.
نظر شما