محمدحسین جعفری سمیع-
دبیر گروه سیاسی/

در پی بی اعتنایی طرف های باقی مانده در برجام نسبت به هشدارهای مکرر ایران، رئیس جمهور رسماً از اجرای گام چهارم ایران در کاهش سطح تعهدات برجامی خبر داد. رئیس جمهور روز سه‌شنبه ۱۴ آبان‌ به سازمان انرژی اتمی دستور داد تا از ۱۵ آبان، پس از پایان مهلت ۶۰ روزه، گام چهارم کاهش تعهدات برجامی را که گازدهی به ۱۰۴۴ سانتریفیوژ فعال در سایت غنی‌سازی فردو است، آغاز کند. این در حالی است که طرف های دیگر توافق نامه برجام بدون آنکه به تعهدات خود نسبت به ایران عمل نمایند، تنها به صدور بیانیه هایی با لحن تهدید آمیز اکتفا کرده اند.

به گزارش «جمله» پنجشنبه گذشته بود که سازمان انرژی اتمی از آغاز مجدد فعالیت تأسیسات هسته‌ای فردو در استان قم برای غنی‌سازی اورانیوم خبر داد. این سازمان در بیانیه‌ای اعلام کرد که عملیات گازدهی زنجیره‌ها و ماشین‌های سانتریفیوژ و جمع‌آوری اورانیوم غنی شده در سایت فردو از دقایق اولیه روز پنجشنبه ۱۶ آبان آغاز شده است.
بر اساس این بیانیه‌، پس از انتقال مخزن حاوی ۲ هزار کیلوگرم هگزا فلوراید اورانیوم (UF6 – ترکیبی که در غنی سازی اورانیوم به‌کار می‌رود) از نطنز به فردو و اتصال مخزن به خطوط خوراک‌دهی و انجام موفق همه عملیات فنی مرتبط، عملیات گازدهی شروع شد.
طبق گزارش خبرگزاری فارس، در حال حاضر ۱۰۴۴ ماشین سانتریفیوژ IR1 (شامل شش زنجیره ۱۷۴ تایی) در فردو مستقر است که به چهار زنجیره از شش زنجیره ۱۷۴ تایی سانتریفیوژ IR1 یعنی ۶۹۶ سانتریفیوژ گاز هگزافلوراید اورانیوم UF6 تزریق شد و دو زنجیره دیگر که شامل ۳۴۸ ماشین IR1 هستند اقدام به تولید و غنی سازی ایزوتوپ‌های پایدار می‌کنند.
سازمان انرژی اتمی می‌گوید که همه اقدامات تحت نظر بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی انجام شده است.
بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ، درباره روند غنی‌سازی اورانیوم در سایت فردو اعلام کرد: «روز پنجشنبه از محصول نمونه گیری می‌شود. آژانس این نمونه‌ها را می‌بیند و تا روز شنبه نیز سطح پایداری باید ادامه یابد. حوالی ساعت ۱۰ و ۱۱ صبح شنبه به سطح ۴.۵ درصد [اورانیوم غنی‌سازی شده] می‌رسیم.» وی عنوان کرد که جمعی از خبرنگاران روز شنبه (امروز) از فردو و آخرین اقدامات انجام شده بازدید کرده و نشستی خبری نیز در این محل برگزار خواهد شد. معاون سازمان انرژی اتمی همچنین گفت: «در حوزه غنی سازی ما به حدود ۸ هزار و ۶۰۰ سو ظرفیت تولید رسیدیم و حدود ۹۰۰ سو نیز از فردو اضافه می‌شود که حدود ۹ هزار و ۵۰۰ سو می‌شود که اگر در نظر بگیریم در قبل از برجام در بالاترین حدش ۱۱ هزار سو داشتیم، الان تقریبا به حدود قبل از برجام نزدیک شده‌ایم.»
گام چهام تعهدات برجامی ایران در حالی رخ می‌دهد که امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه روز چهارشنبه ۱۵ آبان گفته بود که تصمیم ایران بر ادامه گسترش فعالیت‌های هسته‌ای در راستای خروج از برجام «بسیار خطرناک و جدی» است وعواقب «وخیمی» برای تمام کشورهای امضاکننده برجام به بار می آورد. وی اعلام کرده بود که باید تهران را برای بازگشت به برجام تحت فشار قرار داد.

دو گام دیگر تا پایان برجام
ایران تاکنون در اعتراض به خروج یکجانبه آمریکا از برجام و به دلیل آن چه که «بی‌عملی اروپا به تعهداتش در برجام» عنوان کرده، چهار گام در جهت کاهش تعهدات برجامی خود برداشته است. این گام‌ها که با فاصله‌های زمانی ۶۰ روزه و با امید به موافقت اروپا با خرید نفت ایران و آغاز دوباره تجارت دو جانبه بدون توجه به تحریم‌های آمریکا علیه ایران برداشته شده، در دو فاز نهایی یعنی در گام‌های ششم و هفتم با ابطال مجوز بازرسی‌های گسترده آژانس انرژی اتمی و خروج از اِن‌پی‌تی به پایان خود خواهد رسید.
به گفته مقام‌های ارشد کشورمان گام‌های نهایی بر خلاف گام‌های اولیه، غیرقابل بازگشت خواهند بود.
اقدامات گام به گام ایران در کاهش سطح تعهدات برجامی در حالی صورت می گیرد که هنوز اتحادیه اروپا نتوانسته سیاست مناسبی در این خصوص اتخاذ کند.
به گزارش روزنامه نیویورک تایمز، آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان در واکنش به آغاز گام چهارم کاهش تعهدات برجامی ایران گفت: «اروپا هنوز تصمیم نگرفته است که چگونه به تصمیم ایران مبنی بر از سر گیری غنی‌سازی اورانیوم که مطابق برجام محدود شده بود، واکنش نشان بدهد اما هر قدمی که تهران بر می‌دارد، اوضاع را سخت‌تر می‌کند».
به رغم آنکه اجرای گام چهارم ایران با واکنش های متعددی در جهان مواجه بود اما بسیاری از تحلیلگران بر این عقیده اند که اجرای گام چهارم نیز همچون سه گام قبلی نمی تواند موجب شود تا طرف های دیگر برجام به ویژه طرف های اروپایی ملزم به اجرای تعهدات خود در قبال ایران شوند.
در همین رابطه فریدون مجلسی کارشناس و تحلیلگر مسائل بین الملل در گفت و گو با ایسنا اظهار کرد: « گام چهارم نمی تواند اهرم فشاری داشته باشد، اهرم فشار دست آن کسی است که دست بالاتر دارد. اروپا مایل است مسایل ایران و آمریکا حل شود و از بازار ایران استفاده متقابلی را داشته باشد». این کارشناس مسائل بین‌الملل ابراز عقیده کرد: «از طرفی مسایل دیگری هم برای آن‌ها وجود دارد که در گفت‌وگوها، مذاکرات و نظرات آقای رئیس جمهور و وزیر امور خارجه و سایر مقامات ایران اشاره‌ای به مساله اسرائیل نمی‌شود، در حالی که مساله اصلی اختلاف بین ایران و غرب مساله اسرائیل است که نزدیک‌ترین دوست کشورهای غربی می‌باشد».

خروج ایران از برجام ، آرزوی آمریکا و اسرائیل
مجلسی با بیان این‌که خروج ایران از برجام منتهای آرزوی اسرائیل و آمریکا است، گفت: «با توجه به تمام تحریم‌های بین‌المللی و قطعنامه‌ها برجام یک راه حل گشایشی بود، اما باید دید دلیل برجام چه بود؟ دلیلش تحریم‌های بین‌المللی بود که آن‌ها عقیده داشتند که فعالیت اتمی ایران برای ساختن بمب هسته‌ای به منظور محو اسرائیل از صفحه روزگار است، لذا این مساله با شعارهای ضد یهود و هلوکاست در زمان رئیس جمهور وقت تقویت شد».
وی یادآور شد: «اما پس از برجام شرکت‌های بسیاری به ایران آمده و فعالیت‌های خود را شروع کردند، ولی دو مساله رخ داد یکی تحریم‌های اقتصادی و دیگری هم این‌که عملا گفتند حالا که بمب اتم نمی‌خواهیم بسازیم با موشک این کار را انجام می دهیم یعنی از دیدگاه‌ آن‌ها مساله تفاوتی نکرده است».
این تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل خاطرنشان کرد: «بنابراین اروپا ضمن این‌که مایل است مسائل ایران به نحوی با مذاکره حل و فصل شود، به این مساله توجه ندارد که موضوع اسرائیل از لحاظ جمهوری اسلامی ایران قابل بحث نیست و ترجیح در همان اقدام جهانی برای نابودی اسرائیل است».
حشمت ا… فلاحت پیشه عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز در خصوص تاثیر گام چهارم بر عملکرد اتحادیه اروپا گفت که گام چهارم «تلنگر جدی برای غربی‌ها نیست» تا خواب زمستانی حاکم بر برجام را برهم زند.
وی با اشاره به برداشتن گام چهارم کاهش تعهدات برجامی گفت: «ایران ابزارهای دیگری را در اختیار داشت که می‌توانست استفاده کند، اما ما در گام چهارم از برجام و NPT خارج نشدیم. ما نمی‌توانیم منتظر دیپلماسی تازه‌ای برای برجام باشیم». این نماینده مجلس تصریح کرد:«امروز موضوع هسته‌ای ایران در حاشیه تحولات روز دنیا قرار گرفته و این گذشت زمان به ضرر جمهوری اسلامی است».
فلاحت پیشه توضیح داد: «ایران کشوری است که خواب دیپلماسی هسته‌ای آن را با مشکلات اقتصادی روبرو کرده است. کاهش تا ۲۰ درصدی فروش نفت ایران قابل تحمل نیست. باید به گونه‌ای عمل شود که کشور در اولین سال پایان کوچک شدن اقتصاد، گام‌های تازه‌ای بردارد و بخشی از مشکلات مردم حل شود».
توافق هسته‌ای وین در سال ۲۰۱۵، ایران را در ازای لغو تحریم‌های بین المللی به محدود کردن برنامه هسته‌ای ملزم کرد اما این پیمان بین‌المللی پس از روز ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ یعنی زمان خروج آمریکا از برجام متزلزل شد. یک سال پس از اقدام آمریکا و بازگشت تحریم‌ها، ایران نیز تاکنون در چهار گام تعهدات خود را کاهش داده است.