فولات یکی از اعضای خانواده ویتامین B. است. اگرچه شاید از این ماده مغذی به اندازه ویتامین‌های دیگر مانند C. و D. صحبت نشود، اما مصرف آن از اهمیت ویژه‌ای برای حفظ و تقویت سلامت انسان برخوردار است.

فولات در ساخت و ترمیم DNA و همچنین تولید گلبول‌های قرمز نقش دارد. کمبود فولات اغلب از رژیم غذایی ناشی می‌شود، اما بسیاری عوامل دیگر می‌توانند در این زمینه نقش داشته باشند.

خوشبختانه، کمبود فولات در بیشتر موارد به راحتی قابل درمان است. اما در صورت عدم درمان، کمبود فولات می‌تواند موجب برخی عوارض جدی شود. تشخیص کمبود فولات نیز می‌تواند دشوار باشد، زیرا علائم آن خفیف بوده و گاهی اوقات با بیماری‌ها و شرایط دیگر اشتباه گرفته می‌شود.

دلایل

فولات یک ویتامین محلول در آب است و در سلول‌های چربی ذخیره نمی‌شود. از آنجایی که این ویتامین در بدن ذخیره نمی‌شود، بدن برای تامین نیاز خود به دریافت آن وابسته است. بر همین اساس، کمبود فولات ممکن است در مدت زمانی کوتاه شکل بگیرد.

مصرف ناکافی غذا‌های سرشار از فولات

یک رژیم غذایی فاقد مواد غذایی سرشار از فولات یکی از دلایل شایع مواجهه با کمبود این ماده مغذی است، اما بیشتر مردم قادر به دریافت میزان کافی فولات از رژیم غذایی خود هستند. بسیاری از غذا‌ها حاوی اسید فولیک هستند که یک نسخه مصنوعی از فولات محسوب می‌شود. مصرف این غذا‌ها نیز می‌تواند به پیشگیری از کمبود فولات کمک کند.

اگر از رژیم غذایی خود به میزن کافی فولات دریافت نمی‌کنید، احتمالا از جمله افرادی هستید که به میزان کافی سبزیجات برگدار سبز، لوبیا، مرکبات، یا غلات کامل مصرف نمی‌کنید. مدت زمان زیادی طول نمی‌کشد تا یک رژیم غذایی ناسالم بر سطوح فولات تاثیرگذار باشد و تنها پس از چند هفته امکان تجربه کمبود فولات وجود دارد. از این رو، مصرف منظم غذا‌های سرشار از این ماده مغذی اهمیت دارد.

افزون بر مصرف غذا‌های سرشار از فولات باید بر مدت زمان پخت مواد غذایی نیز توجه داشت. پخت بیش از حد می‌تواند به تخریب مواد مغذی موجود در غذا منجر شود.

مصرف الکل

مصرف بیش از حد نوشیدنی‌های الکلی می‌تواند موجب برخی آسیب‌های جدی به بدن شده و همچنین با کمبود فولات نیز مرتبط است. مصرف الکل می‌تواند شرایط را برای روده‌ها به منظور جذب فولات دشوار سازد. همچنین، الکل موجب افزایش دفع فولات از طریق ادرار می‌شود.

بیماری

کمبود فولات می‌تواند در افراد مبتلا به یک بیماری یا جهش ژنتیکی که بدن را از جذب یا تبدیل این ماده مغذی به شکلی قابل استفاده باز می‌دارد، شکل بگیرد. از جمله این بیماری‌ها می‌توان به بیماری کرون، بیماری سلیاک، برخی انواع سرطان و مشکلات حاد کلیوی که نیازمند دیالیز هستند، اشاره کرد.

روده جایی است که تقریبا تمام مواد مغذی از غذا جذب می‌شود، از این رو، اگر معده یا روده کوچک عملکرد درستی نداشته باشند، این شرایط می‌تواند بدن را از جذب فولات به میزان کافی باز دارد.

بارداری

کمبود فولات در دوران بارداری غیر معمول نیست، زیرا نوزاد در حال رشد به میزان زیاد این ماده مغذی را از مادر خود جذب می‌کند. همچنین، جذب فولات در زنان باردار آهسته‌تر از زنانی که باردار نیستند، صورت می‌گیرد.

همچنین، مطالعه‌ای که در نشریه Journal of Nutrition منتشر شد، نشان داد که کمبود فولات در زنانی که در سن باروری قرار دارند، شایع‌تر است.

دارو

اگرچه دارو‌ها برای بهبودی و درمان بیماری‌ها استفاده می‌شوند، برخی از آن‌ها می‌توانند با برخی عوارض جانبی ناخوشایند همراه باشند. در همین راستا، مصرف برخی دارو‌ها به واسطه تحت تاثیر قرار دادن توانایی بدن برای جذب فولات می‌تواند فرد را با کمبود این ماده مغذی مواجه سازد. از نمونه‌های شناخته شده در این زمینه می‌توان به فنی‌توئین (دیلانتین)، تری‌متوپریم-سولفامتوکسازول، متوترکسات، و سولفاسالازین اشاره کرد.

ژنتیک

در شرایطی که بیشتر افراد به واسطه عوامل خارجی، مانند دارو یا رژیم غذایی، کمبود فولات را تجربه می‌کنند، احتمال تولد نوزاد مبتلا به کمبود فولات نیز وجود دارد. در این مورد، نوزاد با یک جهش ژنتیکی که بدن را از تبدیل درست و موثر فولات غذایی یا مکمل به شکلی قابل استفاده باز می‌دارد، رخ می‌دهد.

این می‌تواند یک مشکل سلامت جدی باشد. درمان درست می‌تواند از بروز مشکلات بلند مدت پیشگیری کند.

علائم

طیف گسترده‌ای از علائم با کمبود فولات در ارتباط هستند که البته می‌توانند چندان مشهود نبوده و نادیده گرفته شوند. از جمله علائم اصلی می‌توان به خستگی، سفید شدن مو، زخم‌های دهان، ورم زبان و مشکلات رشد اشاره کرد.

زمانی که موضوع کم خونی ناشی از اسید فولیک مطرح می‌شود، فرد ممکن است کاهش حس چشایی، اسهال، احساس سوزن سوزن شدن یا بی حسی در دست‌ها و پاها، ضعف عضلانی یا افسردگی را تجربه کند. از موارد دیگر می‌توان به خستگی پایدار، ضعف، پوست رنگ پریده، تنگی نفس و تحریک پذیری اشاره کرد.

عوارض بالقوه

کمبود فولات می‌تواند موجب برخی عوارض جدی شود که از آن جمله می‌توان به کم خونی مگالوبلاستیک اشاره کرد که به اندازه بزرگتر از حد عادی گلبول‌های قرمز و رشد ناقص آن‌ها اشاره دارد. کم خونی می‌تواند بافت‌ها را با کمبود اکسیژن مواجه سازد، زیرا گلبول‌های قرمز خون حامل اکسیژن هستند. این شرایط می‌تواند بر عملکرد آن‌ها تاثیرگذار باشد. همچنین، این شرایط می‌تواند به سطوح پایین گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها منجر شود.

در نهایت، توصیه مصرف اسید فولیک به زنانی که در تلاش برای باردار شدن هستند، دلیل خوبی دارد. کمبود فولات می‌تواند موجب برخی نواقص جدی در هنگام تولد، به ویژه در رشد نخاع و مغز جنین، شود. این نواقص به عنوان نواقص لوله عصبی شناخته می‌شوند.

تشخیص و درمان

برای تشخیص کمبود فولات پزشک ابتدا علائم بیمار را مد نظر قرار می‌دهد. آزمایش خون و شمارش سلول‌های خون برای اندازه گیری تعداد و ظاهر سلول‌های خون در ادامه انجام می‌شوند. فرد مبتلا به کمبود فولات معمولا دارای گلبول‌های قرمز بزرگ است که نابالغ به نظر می‌رسند.

درمان

اگر کمبود فولات در شما تشخیص داده شود، دنبال کردن یک رژیم غذایی سالم حاوی غذا‌های سرشار از فولات نخستین اقدامی است که مد نظر قرار می‌گیرد. بر همین اساس، مصرف مغزدانه ها، سبزیجات برگدار سبز، نان‌های غنی شده و میوه‌ها توصیه می‌شود.

افزون بر این، ممکن است به مصرف مکمل اسید فولیک نیاز باشد. فولات معمولا با دیگر ویتامین‌های B. در مکمل‌ها ترکیب می‌شود که گاهی اوقات به نام ویتامین B. کمپلکس شناخته می‌شود. پس از بازگشت سطوح فولات به حالت عادی ممکن است دیگر نیازی به مصرف مکمل‌ها نباشد، اما برخی افراد باید در طول زندگی خود از این مکمل‌ها استفاده کنند.

زنان باردار و هر فرد مبتلا به کمبود فولات باید از مصرف الکل پرهیز کند.

اگر کمبود فولات در نتیجه یک جهش ژنتیکی، مانند MTHFR که بر جذب فولات تاثیر گذار است، رخ داده باشد، ممکن است به مصرف فولات متیل‌دار شده برای پرهیز از کمبود نیاز باشد.

پیشگیری

همانگونه که پیشتر اشاره شد، دنبال کردن یک رژیم غذایی سالم سرشار از غذا‌های حاوی فولات یکی از بهترین روش‌ها برای پرهیز از ابتلا به کمبود فولات است. از جمله منابع غذایی خوب برای فولات می‌توان به بروکلی، اسفناج، جوانه‌های بروکسل، نخود سبز، لوبیا، قارچ، مارچوبه، جگر، قلوه، گوشت ماکیان، نرمتنان صدفدار و سبوس گندم اشاره کرد.

افزون بر مصرف یک رژیم غذایی سرشار از فولات، دومین گزینه برای پیشگیری از کمبود این ماده مغذی مصرف مکمل است. به طور ویژه، زنان باردار باید برای رشد عادی جنین به میزان کافی فولات دریافت کنند.

افرادی که کمبود فولات به واسطه MTHFR در آن‌ها تشخیص داده شده است باید از مصرف غذا‌های غنی شده با اسید فولیک پرهیز کنند. برخی انواع خاص از این جهش ژنتیکی از شکستن اسید فولیک به متیل فولات جلوگیری می‌کنند.

اگر به واسطه مصرف دارویی خاص با کمبود فولات مواجه شده اید، پس از مشورت با پزشک می‌توانید مصرف مکمل‌ها را مد نظر قرار دهید.

 

 

منبع:بهداشت نیوز