آرمان ملی- منافع و مصالح ملی یکی از ستون پایه‌های اصلی تصمیم‌گیری در عرصه سیاست داخلی و خارجی هر کشوری محسوب می‌گردد. منافع و مصالح ملی متغیری ثابت است و در این میان دیدگاه‌های گروهی و جناحی نسبت به تعریف این کلید واژه متغیری وابسته است. می‌دانیم که از ابتدای پیروزی انقلاب مردم ایران در سال ۱۳۵۷ تاکنون موضوعات مختلفی مورد اختلاف میان جریان‌های سیاسی کشور بوده و همچنان این روند ادامه دارد. موضوعاتی از جمله تنش‌زدایی میان تهران-واشنگتن، تنش‌زدایی میان ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس به‌طور اخص میان تهران-ریاض در عرصه سیاست خارجی و همچنین حضور زنان در ورزشگاه‌ها و مسائل مربوط به مشارکت بانوان در عرصه‌های اجتماعی (هرچند نباید موفقیت‌های بانوان سرزمین‌مان را در عرصه‌های مختلف علمی، فرهنگی و ورزشی در طول چهار دهه گذشته نادیده بگیریم)، در طول سال‌های گذشته چالش‌برانگیز بوده است. درست است که تصمیم‌سازان کشور مشکلی با گفت‌وگو و تعامل ندارند، اما آنچه موجب به محاق رفتن چنین رویکردی بوده نگاه طرف مقابل بوده است. اما به‌طور کلی منافع و امنیت ملی در چارچوب تامین رفاه و امنیت حداکثری مردم عزیز کشورمان قابل تعریف بوده و نه دیدگاه‌های گروهی و جناحی. به منظور بررسی این موضوعات، «آرمان ملی» گفت‌وگویی با فاطمه هاشمی رفسنجانی انجام داده که قسمت اول این مصاحبه را در ادامه می‌خوانید:

با توجه به آنکه مقامات آمریکایی به کرات مدعی شده‌اند که غذا و دارو را در لیست تحریم‌های خود قرار نداده‌اند، این ادعا را در چه چارچوبی می‌دانید؟

این معادله بسیار روشن است؛ به منظور خرید دارو، کشور نیازمند منابع مالی و انتقال بانکی آن است، اما زمانی که ایالات متحده فروش نفت ملت ایران را محدود می‌کند، در درآمد کشور محدودیت ایجاد می‌شود. همچنین وقتی این اجازه داده نمی‌شود تا این منابع مالی از طریق بانک‌ها به شرکت‌های تولید‌کننده دارویی به‌صورت مستقیم انتقال یابد سبب می‌شود تا امکان خرید و انتقال دارو به کشور وجود نداشته باشد. برای خرید مواد اولیه جهت تولید دارو در کشور نیازمند منابع ارزی و انتقال آن هستیم و اگر آمریکایی‌ها به‌صورت مستقیم دارو را تحریم نکرده‌اند، اما با تحریم‌های ظالمانه، ابزارهایی را که برای تهیه دارو نیاز است، هدف قرار داده‌اند.

هدف ایالات متحده از سناریوی تحریم علیه مردم کشورمان که وزیر خارجه کشورمان از آن تحت عنوان تروریسم اقتصادی نام برده است، چیست؟

سردمداران ایالات متحده آمریکا به‌دنبال عاصی کردن مردم هستند. آنها بر این تصور هستند که با مجموعه این اقدامات می‌توانند به‌گونه‌ای به شکل‌گیری اعتراضات خیابانی مردمی کمک کنند.

آیا به‌نظر شما قصد آمریکا از فشار اقتصادی به مردم ایران، براندازی و رژیم‌چنج در ایران است؟

آمریکایی‌ها این سیاست را با جدیت دنبال می‌کنند، اما مردم کشورمان طی 40 سال گذشته نشان داده‌اند که منافع و امنیت ملی کشورشان از هر مساله‌ای برای آنها مهم‌تر است. مردم این را در دوران جنگ و پس از آن و با تحمل سختی‌ها به‌خوبی نشان داده‌اند. سال‌های بسیار زیادی است که کشورمان تحت فشار تحریم قرار دارد. البته تحریم پدیده خوبی برای مردم نیست. همه این موانع از جمله تحریم‌ها سبب می‌شود تا کشور از روند توسعه جهانی عقب بماند. این موانع و مشکلات به نفع کشور نیست بلکه به ضرر کشور است. اما مردم کشورمان نشان داده‌اند که در برابر زورگویی‌ها و یکجانبه‌گرایی ایالات متحده، کمر خم نخواهند کرد. سردمداران کاخ سفید باید بدانند آن اهداف و تصورات اشتباهی را که در مورد مردم ایران دارند تحقق نخواهد یافت. آنها باید بدانند درست است که مردم کشورمان متحمل سختی و مشکلات فراوانی هستند اما این روند به خیال خام مقامات کاخ سفید که همانا اعتراضات گسترده خیابانی باشد منجر نخواهد شد.

از دیدگاه شما پاسخ مردم ایران به دونالد ترامپ چه خواهد بود؟

به‌نظر می‌رسد عدم تحقق و خواست سردمداران کاخ سفید، بهترین پاسخ به دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحده و مشاوران افراطی اش همچون جان بولتون برکنار شده و مایک پمپئو خواهد بود.

در حوزه داخلی اخیرا حضور و یا عدم حضور زنان در ورزشگاه‌ها، به یکی از مسائل چالش‌برانگیز کشور مبدل شده است. البته این مساله موافقان و مخالفانی نیز دارد. دیدگاه شما در خصوص حضور بانوان در ورزشگاه‌ها چیست؟

با توجه به موضع‌گیری چند تن از مراجع قم از جمله آیت‌ا... مکارم شیرازی صلاح نمی‌دانم سخنانی مطرح شود که سوءتفاهم ایجاد کرده و حساسیت مراجع را در پی داشته باشد. به‌نظر می‌رسد این موضوع را می‌شد با رایزنی و ایجاد زیرساخت‌های مناسب حل کرد اما درمجموع می‌توان گفت درباره این موضوع نوعی بدسلیقگی صورت گرفته که متاسفانه در میان عده‌ای وجود دارد. این عده همچنین در پی آنند تا این بدسلیقگی‌های خودشان را همچنان ادامه دهند. از سوی دیگر از این مساله بدتر آن است که این عده به خواست مردم کشورمان توجه نمی‌کنند. به این مهم توجه نمی‌شود که زنان و دختران کشورمان علاقه‌مند هستند که در ورزشگاه‌ها حاضر شوند، اما در عین حال فشار فیفا را پذیرفته و اجازه می‌دهیم زنان در ورزشگاه‌ها حضور یابند. این مساله نشان‌دهنده آن است که هم بر این تصمیم عجیب اصرار داریم و هم تحت تاثیر فشار خارجی تن به پذیرش چنین مسائلی می‌دهیم. سوالی که اینجا مطرح می‌شود این است که چرا از ابتدا خودمان این کار را انجام نمی‌دهیم تا با فشار رسانه‌های بیگانه، سازمان‌های بیگانه و با بهانه دادن به دست آنها کار مورد نظر را انجام دهیم تا آنها هم مدعی شوند ایران تحت فشار خارجی به خواست زنان ایرانی تن داد؟ در کنار همه اینها افرادی می‌گویند مکان‌های ورزشی جای مناسبی برای خانم‌ها نیست. چنین سخنانی می‌تواند توهین به آقایانی تعبیر شود که در ورزشگاه‌ها حضور می‌یابند. به این دلیل که به آسانی آنها را بی‌اخلاق می‌نامیم. باید بدانیم که این مشکل از ابتدای انقلاب در موارد زیادی تاکنون وجود داشته است. به یاد دارم روزی با خانم مرحوم شهلا حبیبی که مسئول حوزه زنان سازمان تبلیغات بودند نمایشگاهی تحت عنوان تشخص و منزلت زن برگزار کردیم. این نمایشگاه این امکان را به تمامی زنان ایرانی که در حوزه‌های مختلف هنری، فرهنگی، علمی و... شاخص بوده و دارای آثاری بودند آنها را در قالب گردهمایی معرفی کردیم. یکی از مسائلی که به نمایش گذاشته شد لباس زنان ایرانی بود. به‌گونه‌ای که این لباس‌ها را که سابقه‌ای تاریخی داشته بر تن مجسمه‌هایی کرده و به نمایش گذاشتیم. آیت‌ا... جنتی که در آن زمان ریاست سازمان تبلیغات را بر عهده داشتند روز قبل از افتتاحیه بازدیدی از این نمایشگاه داشته و مطرح کردند این مجسمه‌ها چیست؟ این مجسمه‌ها را جمع کنید. هر چند من ضمن احترام به سخنان ایشان تن ندادم و صراحتا استدلال کردم که این سخن شما غیرمنطقی است، اما امروز مانکن‌هایی پشت ویترین‌های مغازه‌ها دیده می‌شود که حتی حجاب هم ندارند. حال باید این پرسش مطرح شود که اگر آن روز آن مجسمه‌ها مشکل داشت اما امروز مانکن‌های آنچنانی پشت ویترین‌های مغازه‌ها چگونه حلال شده‌اند؟ اینگونه نظرها از سوی برخی دیده شده و کار را امروز به اینجا کشانده‌اند.

به چه دلیل آیت‌ا... هاشمی به‌رغم آنکه اعلام کرده بودند قصد ورود به رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری سال 1392 را ندارند. به صحنه انتخابات ورود کردند؟

یکی از دلایل مهم این بود که همسر حضرت امام(ره) از آیت‌ا... هاشمی درخواست کردند که به منزل ایشان بروند. چون به‌صورت مرتب هر چند وقت یکبار آیت‌ا... هاشمی به منزل حضرت امام(ره) رفت و آمد کرده و جویای احوال همسر حضرت امام(ره) بودند. ایشان گفتند من شنیده‌ام شما (آیت‌ا... هاشمی) نمی‌خواهید در انتخابات شرکت کنید. آیت‌ا... هاشمی هم صراحتا گفتند من قصد شرکت در انتخابات را ندارم. ایشان گفتند شما چطور نمی‌خواهید در انتخابات شرکت کنید. شما این انقلاب را می‌خواهید به دست چه کسانی بسپارید؟ مگر امام(ره) انقلاب را به شما نسپرد. اینجا بود که آیت‌ا... هاشمی به درخواست همسر حضرت امام(ره) تصمیم گرفتند وارد صحنه رقابت‌های انتخاباتی شوند. البته سیل درخواست‌های مردمی، دانشگاهی و نخبگان و حتی مراجع در قم، مشهد و... شرایط روز کشور نیز از دیگر دلایل است.

آیت ا... هاشمی یکی از کسانی بودند که مساله تنش‌زدایی و بهبود روابط با سعودی‌ها را در زمان حیاتشان کلید زدند، استراتژی مشخص ایشان در مواجهه با ریاض چه بود؟ آیا امکان به‌کارگیری همان رویکرد وجود دارد؟

به‌خاطر دارم این مساله را یک بار از آیت‌ا... هاشمی سوال کردم که چگونه یخ روابط میان تهران-ریاض شکسته شد؟ شما چه کاری انجام دادید؟ ایشان گفتند تواضع در عین اقتدار، ایشان تعریف کردند که در آن زمان من رئیس‌جمهور و امیر عبدا... ولیعهد عربستان بود. در حاشیه اجلاس‌ها و کنفرانس‌های بین‌المللی مقامات کشورهای مختلف با یکدیگر بر اساس عرف رایج دیپلماتیک دیدار می‌کنند. اجلاس کشورهای اسلامی در سنگال برگزار شد. امیر عبدا... گفته بودند که آیت‌ا... هاشمی می‌بایستی به اتاق من بیایند. آیت‌ا... هاشمی به اتاق ایشان می‌روند با اینکه گفته می‌شد از نظر پروتکل‌های دیپلماتیک بهتر می‌بود که ایشان نروند. این تواضع آیت‌ا... هاشمی و اقتدار در استدلال‌ها و مباحث فی‌مابین آغازی بر ارتباط میان تهران-ریاض می‌شود. آیت‌ا... هاشمی گفتند در نتیجه این مذاکرات هر دو طرف به این نتیجه رسیدیم که در بسیاری از موارد هر دو دیدگاه‌های بسیار نزدیکی نسبت به یکدیگر و جهان اسلام داریم. این سخنان فتح بابی برای آغاز روابط شد. به‌گونه‌ای که آیت‌ا... هاشمی صراحتا می‌گفتند که ایران هیچ‌گونه درگیری با همسایگان خود ندارد. آیت‌ا... هاشمی بر روابط بدون تنش با همسایگان مسلمان چه شیعه و سنی تاکید داشتند. چون کشورهای منطقه مسلمان بوده و با یکدیگر منافع مشترکی دارند. جالب است که بدانید، یکی از دستاوردهای همین تواضع این بود که در ملاقات آیت‌ا... هاشمی از امیرعبدا... خواستند که موافقت عربستان و کشورهای همراه، با برگزاری کنفرانس سران کشورهای اسلامی در تهران اعلام شود که امیرعبدا... هم این درخواست را می‌پذیرد و این موفقیت بزرگ دیپلماسی در اوج فشارهای دهه هفتاد در سیاست خارجی برای ایران به‌دست می‌آید، البته این اجلاس پس از پایان دوره ریاست جمهوری آیت‌ا... هاشمی رفسنجانی و در دوره مسئولیت رئیس دولت اصلاحات در تهران برگزار شد اما امیرعبدا... که شخصا در این اجلاس شرکت کرده بود در مذاکرات و جلسات با مقام معظم رهبری و ریاست جمهوری صراحتا اعلام کرد که به‌خاطر آقای هاشمی، با برگزاری این اجلاس در تهران موافقت کردم.

اگر آیت‌ا... هاشمی امروز زنده بود با توجه به شناختی که نسبت به مواضعشان در خصوص تنش‌زدایی میان تهران-واشنگتن دارید چه می‌کردند؟

ایشان بارها می‌گفتند که در زمان حیات حضرت امام(ره) خدمت ایشان رفته و 7 مورد را خدمت ایشان مطرح کرده و گفتم اگر شما این موارد را در زمان حیات خود انجام ندهید پس از شما کسی این موارد را انجام نخواهد داد. یکی از این موارد گفت‌وگو با آمریکا بود. ایشان می‌گفتند کسی که منطق و استدلال قوی دارد مذاکره را بد نمی‌داند، اما مهم این است که از این مذاکرات چه دستاوردهایی می‌خواهید داشته باشید.

واشنگتن از شکل‌گیری ائتلاف دریایی برای حفاظت از کشتی‌ها در خلیج فارس با حضور 60 کشور سخن می‌گفت اما آن را به 30 کشور تقلیل دادند. با توجه به مخالفت برخی از کشورها همچون آلمان و ژاپن، آیا ائتلاف موثری می‌تواند شکل بگیرد؟

این اقدام آمریکایی‌ها در ائتلاف‌سازی در خلیج فارس آن هم با حضور 60 کشور نشان‌دهنده برتری دفاعی و قدرت ایران در سراسر منطقه است.

آمریکایی‌ها و مشخصا دونالد ترامپ از طرح دوگانه سناریوی مذاکره-جنگ چه استراتژی و هدفی را دنبال می‌کنند؟

دونالد ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور ایالات متحده دنبال مذاکره با ایران است، البته به نفع خود. چون شعله‌ور ساختن و یا کلیدزدن هر درگیری با ایران نه تنها هیچ ‌نفعی برای آنها دربر نخواهد داشت بلکه برای هیچ‌یک از متحدان غربی و منطقه‌ای واشنگتن مخصوصا رژیم صهیونیستی هم هیچ‌نفعی وجود نخواهد داشت.

آمریکایی‌ها در پی آنند تا اجلاسی ضد ایرانی در بحرین تحت عنوان امنیت خلیج فارس برگزار کنند. واشنگتن چه هدفی را دنبال می‌کند؟ آیا بدون حضور ایران چنین ائتلافی می‌تواند امنیت منطقه خلیج فارس را تامین کند؟

این مساله باز می‌گردد به تشکیل شورای همکاری خلیج فارس. دو دیدگاه امنیتی در علوم سیاسی و روابط بین‌الملل مطرح است، اول دیدگاه درون‌سیستمی و دوم دیدگاه برون‌سیستمی. متاسفانه نگاه کشورهای منطقه خلیج فارس، برون‌سیستمی است و چون این کشورها چنان که باید و شاید دربرابر ایران قدرتمند نیستند، چنین دیدگاه‌هایی دارند. یعنی هر زمان که تنش‌هایی به‌وجود می‌آید با نگاه برون‌سیستمی می‌خواهند برای خودشان امنیت ایجاد کنند.