خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها، آرش صالحی: پیشینه بلند و طولانی منطقه الموت در زمینه‌های مذهبی سبب شده که مراسم عزاداری سالار شهیدان (ع) و یاران گرانقدر ایشان با جلوه و شکوه خاصی در این دیار کهن برپا شود.

در این میان، مردم روستای تاریخی گازرخان که قلعه حسن صباح در آن قرار گرفته، از دیرباز، صاحب فکر، ذوق و سلیقه در برگزار کردن آئین‌ها و مناسک دینی و فرهنگی بوده‌اند، به طوری که هنر خود را با باورهای مذهبی شأن تلفیق کرده و مجموعه‌ای ماندگار از آئین و سنت‌های عزاداری را خلق کنند که با گذشت روزگاران متمادی، نه تنها کهنه نشده بلکه مانند قیام عاشورا که فلسفه آفرینش آنهاست، سال به سال زیبایی چشمگیرتری پیدا می‌کنند. به طوری که عشق به امام حسین (ع) سبب شده که مردم روستا حتی برای چند بار به کربلای معلی مشرف شوند.

قصه علمداری خاندان شیخ

یکی از مداحان قدیمی محلی در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه از روزگاران کهن در مسجد روستا در دهه نخست محرم برای مردم روستا مرثیه خوانی می‌شودگفت: این مراسم از روز اول محرم شروع شده و هر شب به شهیدی از شهدای کربلا اختصاص دارد. به طوری که ابتدا از «حر بن ریاحی» آغاز شده و بعد به مسلم بن عقیل و دیگر یاران امام پرداخته می‌شود و در بقیه شب‌ها برای مصائب خاندان و نزدیکان امام حسین (ع) مرثیه سرایی می‌کنند.

حسین معصومی با اشاره به علم و پرچمی که از قدیم ساکنان روستای گازر خان برای دسته‌های عزاداری درست کرده‌اند، افزود: این علم و بیرق همیشه در مسجد قرار دارد و فقط در عصر روز تاسوعا به احترام حضرت ابوالفضل العباس (ع) و در روز عاشورا به احترام امام حسین (ع) و یارانش و در اربعین سالار شهیدان و شهدای کربلا توسط علمدار در بین دسته عزاداران حمل می‌شود.

وی ادامه داد: علمداری که باید علم را حمل کند، مربوط به خانواده و تبار خاصی است که به آنها شیخ می‌گویند؛ البته نه به معنی شیخ روحانی بلکه به این جهت این اسم را به آنها داده‌اند که از قدیم متولی مسجد بوده‌اند. به این علت هر کس نمی‌تواند در روز عاشورا علمداری کند، مگر عده‌ای که وابسته به این طایفه باشند.

مهاجرانی که در تاسوعا به روستا بر می‌گردند

این پیر غلام حسینی با ذکر اینکه در روزهای تاسوعا و عاشورا تقریباً همه جمعیت مهاجر روستا که در شهرهای مختلف ساکن هستند، برای عزاداری به روستا بر می‌گردند، گفت: شب تاسوعا جمعیت زیادی در مسجد برای عزاداری جمع می‌شوند؛ طوری که جا برای عده کثیری از جماعت پشت در مانده پیدا نمی‌شود.

معصومی اضافه کرد: در روز تاسوعا اهالی با تعطیل کردن کارهای شخصی خود به صحن امامزاده‌های اطراف برای زیارت می‌روند و در عصر تاسوعا در میدان وسط روستا برای مراسم عزاداری حضرت عباس (ع) جمع می‌شوند.

وی ادامه داد: سال‌ها شاهد این مراسم باشکوه در گرما و سرمای سوزان زمستان بوده‌ام که نه تنها از جمعیت مشتاق عزادار کم نشده، بلکه چند برابر هم شده است.

تاسوعای پرشور گازرخان

دیگر مداح و مرثیه سرای گازرخانی هم درباره مراسم عزاداری بومی تاسوعای حسینی در این روستا به خبرنگار مهر گفت: عزاداری در عصر تاسوعا تا نماز مغرب ادامه دارد و سپس همه عزاداران به نماز مغرب و عشاء می‌ایستند و بعد از نماز در همان مسجد در صف‌های منظم می‌نشینند تا شامی که به صورت نذری تهیه شده را صرف کنند.

سید ولی اله حسینی با یادآوری اینکه مسجد تازه روستای گازرخان در ۲ طبقه و در فضای بسیار بزرگی ساخته شده، افزود: با این وجود، مسجد روستا در شب عاشورا تا ۳ بار برای صرف غذا از عزاداران پر و خالی می‌شود، مردم هم پس از خوردن شام به خانه خود رفته و بعد از کمی استراحت دو باره به مسجد بازمی گردند.

وی ادامه داد: با ورود مداحان اهل بیت مراسم سوگواری در شب دهم محرم شروع می‌شود که در این شب مداحان با گزینش مرثیه‌هایی ویژه چنان سوز و گداز و شوری به وجود می‌آورند که در لحظه‌ای که مداح اندکی مکث می‌کند تا شدت سینه زنی خوب نشان داده شود، از بازتاب صدای برخورد دست بر سینه عاشقان اباعبدالله (ع) مسجد به لرزه در می‌آید.

این عزاداری با نظم بالایی که در بین جوان‌ها در اجرای شکل خاص سینه‌زنی وجود دارد تا بیش از ۳ ساعت ادامه می‌یابد.

زیارت امامزاده‌ها در عاشورا

این خادم اهل بیت (ع) با بیان اینکه پس از این مراسم بخشی از روستایی‌ها برای زیارت امامزاده علی اصغر (ع) در روستای زرآباد راهی این روستا می‌شوند و بقیه تا صبح در مسجد می‌مانند، گفت: صبح عاشورا با اعلام یکی از پیر غلامان حسینی، همه در وسط میدان روستا جمع می‌شوند تا به امامزاده محمود (ع) که بقعه مبارکش در حدود یک کیلومتری روستا در مزارع پایین دست قرار دارد، بروند.

حسینی اضافه کرد: طبق رسوم کهن افراد عزادار به ۲ دسته تقسیم می‌شوند که دسته‌ای همراه عَلَم به سمت امامزاده حرکت کرده و پس از زیارت به مزارستان می آیند و دسته دیگر هم بعد از حدود یک ساعت به سمت مزارستان می‌روند. در آنجا هر دو دسته با هم ادغام شده و همراه با نوحه‌سرایی به میدان وسط روستا می رسند.

وی با اشاره به تغییراتی که در چند سال گذشته در این مراسم صورت گرفته، گفت: طی این تغییرات، تمامی جمعیت روستا در دسته‌ای بزرگ و منظم برای عزاداری همراه با سینه زنی و مداحی به سمت امامزاده می‌روند و پس از زیارت به طرف صحن امامزاده محمد حنفیه (ع) در میانه روستا و بعد به میدان اصلی که در جلو مسجد واقع شده، برمی گردند.

حسینی ادامه داد: در مسیر حرکت عزاداران کسانی که نذری دارند، نذری‌هایشان را که قربانی کردن گوسفند در زیر پای علم است ادا می‌کنند که تعدادشان هم خیلی زیاد است. پس از رسیدن به میدان و با اتمام عزاداری با صدای اذان ظهر دوباره همه جمعیت به مسجد برای ادای نماز و صرف ناهار می‌روند.

حرکت نمادین کاروان اسرا توسط کودکان

یک راهنمای گردشگری هم مراسم شام غریبان در روستای گازر خان را در زمره شکوهمند ترین عزاداری‌های محرم در ایران توصیف کرد و گفت: در این مراسم که چشم هر رهگذری را پر از اشک می‌کند، مداحان بومی بعد از اجرای نمادین آتش زدن خیمه‌ها در عصر عاشورا به مرثیه خوانی پرداخته که اهالی هم با نوای سوزناک آنها بر سینه می‌زنند.

مجید پارسا افزود: در ادامه چند تن از بچه‌های کوچک روستا لباس عربی می‌پوشند و بر روی چند عدد چوب که به شکل نیزه است، سرهایی با پارچه ساخته و کاروان اسرا را به صورت نمادین نمایش می‌دهند.

وی ادامه داد: این مراسم هم تا اذان مغرب ادامه دارد و بعد از اذان و نماز باز مردم در مسجد شام می‌خورند و پس از کمی استراحت در منزل به مسجد جهت ادامه مراسم شام غریبان می‌آیند.

با توجه به تأثیر مهم آئین‌های عزاداری بومی و محلی در هویت بخشی به مردم به ویژه جوانان لازم است صداوسیمای مرکز قزوین، فیلم‌های مستند ارزشمندی درباره آنها تهیه و پخش کند تا این سنت‌های ارزشمند در حافظه تصویری مردم این خطه و حتی ساکنان دیگر نقاط ایران ثبت شده و امکان فراموشی آنها، برای همیشه از بین برود.