فرارو- همچنان ابعاد مختلف ناپدید شدن جمال خاشقجی روزنامه‌نگار منتقد عربستانی در استانبول در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، اما آنچه که مسلم است این ماجرا تبعات بسیاری برای محمد بن سلمان خواهد داشت و می‌تواند رابطه میان آمریکا و عربستان و ترکیه را تحت تاثیر قرار دهد. ضمن اینکه تبعات اقتصادی نیز برای آن‌ها همراه داشته است.
بیش از ۱۰ روز از ناپدید شدن جمال خاشقجی روزنامه‌نگار برجسته عربستانی می‌گذرد و هرچند روز به روز بر ابعاد این ماجرا افزوده می‌شود، اما هنوز هیچ سرنخی از وی وجود نداد و هر آنچه اعلام می‌شود یا گمانه‌زنی است یا صرفا ادعا‌هایی که به تائید هیچ مقام مسئولی نرسیده است. اما واضح است که شرایط برای عربستان قطعا بسیار متفاوت خواهد شد و این به نگرانی برای محمد بن سلمان تبدیل شده است.
ماجرا از آنجایی آغاز شد که بعد از اینکه جمال خاشقجی که برای ثبت ازدواج خود به کنسولگری عربستان در استانبول رفته بود، هرگز از آنجا خارج نشد و با وجود تکذیب‌های روز نخست مقامات عربستانی، مقامات ترکیه تاکید داشتند که خروج خاشقجی از سفارتخانه بر خلاف ورود وی، ثبت نشده است و این نشان می‌دهد که این روزنامه‌نگار هرگز از کنسولگری خارج نشده است. البته صرفا مسئله دوربین‌های امنیتی در میان نیست و نامزد خاشقجی نیز که او را تا ساختمان همراهی کرد و بیرون کنسولگری منتظر او ماند، شاهد خروج خاشقجی نبود.
بعد از این ماجرا که گویا با تماس نامزد خاشقجی با یکی از مشاوران رجب طیب اردوغان که پیش از ورود خاشقجی توسط وی به نامزدش توصیه شده بود آغاز شد. به نظر می‌رسد که خاشقجی با توجه به وضعیت موجود در عربستان پیش‌بینی کرده بود که ممکن است از کنسولگری خارج نشود؛ بنابراین بعد از این ماجرا بررسی‌ها آغاز شد و در نخستین اظهار نظر، مقامات ترکیه اعلام کردند که احتمالا این روزنامه‌نگار منتقد دولت عربستان سعودی کماکان در داخل ساختمان کنسولگری است؛ لذا وزارت امور خارجه ترکیه سفیر عربستان سعودی را احضار کرد و خواهان توضیح دولت عربستان در این باره شد. اما سفیر عربستان به معاون وزیر امور خارجه ترکیه گفت که اطلاعاتی در این باره ندارد.
بعد از این ماجرا‌ها مقامات ترکیه درخواست بازرسی کنسولگری را دادند و عربستان نیز با آن موافقت کرد. در این زمان بود که احتمال به قتل رسیدن این روزنامه‌نگار مطرح شد و واکنش‌های جهانی نسبت به این ماجرا افزایش پیدا کرد. آلمان، انگلیس، فرانسه از جمله کشور‌های اروپایی بودند که سریعا واکنش نشان دادند و در خصوص وضعیت خاشقجی ابراز نگرانی کردند. اما در این میان آمریکا واکنش قابل توجهی نشان نداد و حتی به عقیده برخی تحلیلگران واکنش مقامات کاخ سفید بسیار خنثی بود.
نخستین واکنش کاخ سفید نسبت به این ماجرا سکوت بود، اما پس از بالا گرفتن فشار‌های بین‌المللی و در حالی که انگشت اتهام از سوی برخی رسانه‌های آمریکایی و بسیاری از کشور‌ها و نهاد‌های مدافع حقوق روزنامه‌نگاران به سوی ریاض نشانه گرفته شد مسئولان کاخ سفید دیگر سکوت را جایز ندانستند و خواستار توضیح از مقامات عربستان شدند. دونالد ترامپ در حالی از تحقیقات مشترک کشورش با عربستان و ترکیه در خصوص این ماجرا خبر داد که مقامات آنکارا وجود چنین مشارکتی را منکر شده بودند. بعد از آن، اما، دونالد ترامپ در گفتگویی با خبرنگاران به گونه‌ای صحبت کرد که مشخص شد ایالات متحده چندان تمایلی برای فشار آوردن به عربستان ندارد. وی به صراحت گفت: «دلیلی وجود ندارد که به خاطر ناپدید شدن یک خبرنگار، جلوی سرمایه‌گذاری عربستان سعودی در ایالات متحده گرفته شود؛ بنابراین به نظر می‌رسد تغییر و تحول خاصی در رابطه آمریکا و عربستان در پی مفقود شدن یا قتل خاشقجی ایجاد نخواهد شد.
ماجرا از آنجایی آغاز شد که بعد از اینکه جمال خاشقجی که برای ثبت ازدواج خود به کنسولگری عربستان در استانبول رفته بود، هرگز از آنجا خارج نشد و با وجود تکذیب‌های روز نخست مقامات عربستانی، مقامات ترکیه تاکید داشتند که خروج خاشقجی از سفارتخانه بر خلاف ورود وی، ثبت نشده است و این نشان می‌دهد که این روزنامه‌نگار هرگز از کنسولگری خارج نشده است. البته صرفا مسئله دوربین‌های امنیتی در میان نیست و نامزد خاشقجی نیز که او را تا ساختمان همراهی کرد و بیرون کنسولگری منتظر او ماند، شاهد خروج خاشقجی نبود.
بعد از این ماجرا که گویا با تماس نامزد خاشقجی با یکی از مشاوران رجب طیب اردوغان که پیش از ورود خاشقجی توسط وی به نامزدش توصیه شده بود آغاز شد. به نظر می‌رسد که خاشقجی با توجه به وضعیت موجود در عربستان پیش‌بینی کرده بود که ممکن است از کنسولگری خارج نشود؛ بنابراین بعد از این ماجرا بررسی‌ها آغاز شد و در نخستین اظهار نظر، مقامات ترکیه اعلام کردند که احتمالا این روزنامه‌نگار منتقد دولت عربستان سعودی کماکان در داخل ساختمان کنسولگری است؛ لذا وزارت امور خارجه ترکیه سفیر عربستان سعودی را احضار کرد و خواهان توضیح دولت عربستان در این باره شد. اما سفیر عربستان به معاون وزیر امور خارجه ترکیه گفت که اطلاعاتی در این باره ندارد.
بعد از این ماجرا‌ها مقامات ترکیه درخواست بازرسی کنسولگری را دادند و عربستان نیز با آن موافقت کرد. در این زمان بود که احتمال به قتل رسیدن این روزنامه‌نگار مطرح شد و واکنش‌های جهانی نسبت به این ماجرا افزایش پیدا کرد. آلمان، انگلیس، فرانسه از جمله کشور‌های اروپایی بودند که سریعا واکنش نشان دادند و در خصوص وضعیت خاشقجی ابراز نگرانی کردند. اما در این میان آمریکا واکنش قابل توجهی نشان نداد و حتی به عقیده برخی تحلیلگران واکنش مقامات کاخ سفید بسیار خنثی بود.
نخستین واکنش کاخ سفید نسبت به این ماجرا سکوت بود، اما پس از بالا گرفتن فشار‌های بین‌المللی و در حالی که انگشت اتهام از سوی برخی رسانه‌های آمریکایی و بسیاری از کشور‌ها و نهاد‌های مدافع حقوق روزنامه‌نگاران به سوی ریاض نشانه گرفته شد مسئولان کاخ سفید دیگر سکوت را جایز ندانستند و خواستار توضیح از مقامات عربستان شدند. دونالد ترامپ در حالی از تحقیقات مشترک کشورش با عربستان و ترکیه در خصوص این ماجرا خبر داد که مقامات آنکارا وجود چنین مشارکتی را منکر شده بودند. بعد از آن، اما، دونالد ترامپ در گفتگویی با خبرنگاران به گونه‌ای صحبت کرد که مشخص شد ایالات متحده چندان تمایلی برای فشار آوردن به عربستان ندارد. وی به صراحت گفت: «دلیلی وجود ندارد که به خاطر ناپدید شدن یک خبرنگار، جلوی سرمایه‌گذاری عربستان سعودی در ایالات متحده گرفته شود؛ بنابراین به نظر می‌رسد تغییر و تحول خاصی در رابطه آمریکا و عربستان در پی مفقود شدن یا قتل خاشقجی ایجاد نخواهد شد.
با این حال، بعد از صحبت‌های ترامپ و واکنش رسانه‌ها به اظهارات وی، دیگر مقامات آمریکایی به تکاپو افتادند و در صدد تحت فشار قرار دادن ریاض برآمدند. البته این فشارها تنها به درخواست توضیح از سوی مقامات عربستانی، متحد همیشگی و سنتی واشنگتن در خاورمیانه محدود شده است. در این راستا گفته می‌شود مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا و تنی چند از مسئولان بلندپایه کاخ سفید تلفنی با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی گفتگو کرده‌اند. از سوی دیگر به گفته هدر ناوئرت، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، واشنگتن از سفیر عربستان که اکنون در کشورش به سر می‌برد خواسته است در بازگشت اطلاعاتی کامل را درباره این پرونده به آمریکا بیاورد و در اختیار کاخ سفید قرار دهد.
اما گویا تمام مقامات آمریکانی نگاهی مشابه نگاه ترامپ به ماجرای مفقود شدن خاشقجی ندارند و به همین دلیل این روز‌ها فشار کنگره آمریکا بر روی دولت ترامپ به منظور در پیش گرفتن اقدامی مناسب در مورد ناپدید شدن روزنامه‌نگار سعودی رو به افزایش است. در همین راستا بیش از بیست سناتور جمهوری‌خواه و دموکرات از آقای ترامپ خواسته‌اند در مورد نقض احتمالی حقوق بشر، اقدام به اعدام بدون حکم قضایی و لزوم وضع تحریم علیه عربستان سعودی در ماجرای ناپدید شدن جمال خاشقجی تحقیق کند. همچنین سناتور جمهوری‌خواه کنگره آمریکا، رند پال، گفته است که قصد دارد کنگره را وا دارد تا فروش اسلحه را به عربستان سعودی متوقف کند و این مسئله موجب شد ترامپ سریعا به آن واکنش نشان دهد و گفت: چنین اقدامی ما را متضرر خواهد کرد.
از سوی دیگر موج نارضایتی از ناپدید شدن روزنامه‌نگار عربستانی به محافل تجاری و اقتصادی نیز راه یافته و روز به روز در حال گسترده‌تر شدن است. بسیاری از رسانه‌ها و مدعوین یک نشست تجاری که قرار است اول تا سوم آبان تحت ریاست محمد بن سلمان در ریاض برگزار شود با اعلام انصراف، واکنشی معنی‌دار به رسوایی ناپدید شدن روزنامه‌نگار منتقد عربستانی از خود نشان دادند. علاوه بر این در تازه‌ترین واکنش‌ها از این دست، ریچارد برانسون، میلیاردر بریتانیایی و بنیانگذار مجموعه شرکت‌های ویرجین که قرار بود توسط صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان که یک نهاد حکومتی است٬ در شرکت‌های ویرجین گالکتیک و ویرجین اوربیت سرمایه‌گذاری شود، اعلام کرده که برای تحت فشار قرار دادن عربستان جهت ارائه روشنگری بیشتر در خصوص ماجرای ناپدید شدن جمال خاشقجی تعدادی از پروژه‌های تجاری شرکت تحت ریاست خود را با ریاض به حال تعلیق درمی‌آورد.
البته به نظر می‌رسد که مقامات عربستانی، به ویژه محمد بن سلمان، هم برای آرام کردن اوضاع بیکار نمانده‌اند و به اقداماتی دست زده‌اند. به عنوان نمونه نشریه نیوزویک در تازه‌ترین گزارش خود از این ماجرا اعلام کرده است که رسانه‌های عربستانی در حال بسط دادن نسخه‌ای متفاوت از روایت ناپدید شدن روزنامه‌نگار عربستانی هستند. این هفته‌نامه آمریکایی مدعی است که برخی رسانه‌های عربستانی تلاش دارند این موضوع را در سطح بین‌المللی منعکس کنند که نامزد جمال خاشقجی با کشور قطر در ارتباط بوده است. از سوی دیگر مقامات ترکیه پیشنهاد ۵۰ میلیاردی دلاری بن سلمان را به ترکیه در خصوص مختومه کردن این پرونده نیز تائید کرده‌اند.
با تمام این تفاسیر هرچند به نظر نمی‌آید دونالد ترامپ تمایلی به محدود کردن رابطه آمریکا با ریاض داشته باشد، تحرکاتی که در رسانه‌ها و کنگره این کشور صورت می‌گیرد حاکی از ان است که تغییراتی در راه است و محمد بن سلمان قطعا شرایط مناسبی پیدا نخواهد کرد. از سوی دیگر این نخستین‌بار نیست که حکومت عربستان دست به چنین اقداماتی می‌زند و هنوز زمان زیادی از گروگان گرفته شدن سعد حریری نمی‌گذرد و تنها چند ماه از اعدام یک روزنامه‌نگار با شمشیر در ریاض می‌گذرد و با توجه به اینکه سالانه تعداد زیادی از منتقدان خود را بدون محاکمه محکوم می‌کند، به نظر نمی‌رسد که این‌بار به راحتی بتواند از زیر بار ماجرای خاشقجی خارج شود و فشار جامعه جهانی به عربستان افزایش پیدا خواهد کرد.
البته ماجرای مفقود شدن خاشقجی بر تیرگی روابط میان ریاض و آنکارا نیز خواهد افزود. دولت ترکیه پس از قضیه قطع روابط دیپلماتیک عربستان، بحرین، مصر و امارات با قطر در سال گذشته به سبب حمایتش از دوحه و حتی اعزام نیروی نظامی به این کشور دچار واگرایی سیاسی جدی با سعودی‌ها شده است؛ لذا بدون شک این ماجرا هم تاثیر بسیار منفی بر رابطه میان دو کشور خواهد گذاشت. با این حال برخی تحلیلگران بر این باورند که رهبران ترکیه در مقطع فعلی نمی‌خواهند با اتخاذ مواضع صریح و علنی بر ضد عربستان عامل تشدید تنش دیپلماتیک باشند، آن هم در شرایطی که هنوز تحقیقات دولت ترکیه به پایان نرسیده است. دولت اردوغان در عین حال تلاش می‌کند با استفاده از ابزار رسانه‌ای و دیپلماتیک، فشار را بر عربستان تشدید کند تا مقامات ریاض ضمن همکاری با ترکیه، سرنخ‌ها و اطلاعات راهگشایی را درباره سرنوشت خاشقجی ارائه دهند. منطق دولت ترکیه در مقطع کنونی این است که اگر ریاض با آنکارا نهایت همکاری را به عمل آورد، آن وقت ترکیه مجبور به انجام اقداماتی نظیر تهدید به اخراج دیپلمات‌های سعودی یا لغو مصونیت دیپلماتیک آنان نخواهد شد، اقداماتی که اگر صورت پذیرد می‌تواند به منزله‌ی بحران بسیار جدی در مناسبات این دو کشور باشد.
اما گویا تمام مقامات آمریکانی نگاهی مشابه نگاه ترامپ به ماجرای مفقود شدن خاشقجی ندارند و به همین دلیل این روز‌ها فشار کنگره آمریکا بر روی دولت ترامپ به منظور در پیش گرفتن اقدامی مناسب در مورد ناپدید شدن روزنامه‌نگار سعودی رو به افزایش است. در همین راستا بیش از بیست سناتور جمهوری‌خواه و دموکرات از آقای ترامپ خواسته‌اند در مورد نقض احتمالی حقوق بشر، اقدام به اعدام بدون حکم قضایی و لزوم وضع تحریم علیه عربستان سعودی در ماجرای ناپدید شدن جمال خاشقجی تحقیق کند. همچنین سناتور جمهوری‌خواه کنگره آمریکا، رند پال، گفته است که قصد دارد کنگره را وا دارد تا فروش اسلحه را به عربستان سعودی متوقف کند و این مسئله موجب شد ترامپ سریعا به آن واکنش نشان دهد و گفت: چنین اقدامی ما را متضرر خواهد کرد.
از سوی دیگر موج نارضایتی از ناپدید شدن روزنامه‌نگار عربستانی به محافل تجاری و اقتصادی نیز راه یافته و روز به روز در حال گسترده‌تر شدن است. بسیاری از رسانه‌ها و مدعوین یک نشست تجاری که قرار است اول تا سوم آبان تحت ریاست محمد بن سلمان در ریاض برگزار شود با اعلام انصراف، واکنشی معنی‌دار به رسوایی ناپدید شدن روزنامه‌نگار منتقد عربستانی از خود نشان دادند. علاوه بر این در تازه‌ترین واکنش‌ها از این دست، ریچارد برانسون، میلیاردر بریتانیایی و بنیانگذار مجموعه شرکت‌های ویرجین که قرار بود توسط صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان که یک نهاد حکومتی است٬ در شرکت‌های ویرجین گالکتیک و ویرجین اوربیت سرمایه‌گذاری شود، اعلام کرده که برای تحت فشار قرار دادن عربستان جهت ارائه روشنگری بیشتر در خصوص ماجرای ناپدید شدن جمال خاشقجی تعدادی از پروژه‌های تجاری شرکت تحت ریاست خود را با ریاض به حال تعلیق درمی‌آورد.
البته به نظر می‌رسد که مقامات عربستانی، به ویژه محمد بن سلمان، هم برای آرام کردن اوضاع بیکار نمانده‌اند و به اقداماتی دست زده‌اند. به عنوان نمونه نشریه نیوزویک در تازه‌ترین گزارش خود از این ماجرا اعلام کرده است که رسانه‌های عربستانی در حال بسط دادن نسخه‌ای متفاوت از روایت ناپدید شدن روزنامه‌نگار عربستانی هستند. این هفته‌نامه آمریکایی مدعی است که برخی رسانه‌های عربستانی تلاش دارند این موضوع را در سطح بین‌المللی منعکس کنند که نامزد جمال خاشقجی با کشور قطر در ارتباط بوده است. از سوی دیگر مقامات ترکیه پیشنهاد ۵۰ میلیاردی دلاری بن سلمان را به ترکیه در خصوص مختومه کردن این پرونده نیز تائید کرده‌اند.
با تمام این تفاسیر هرچند به نظر نمی‌آید دونالد ترامپ تمایلی به محدود کردن رابطه آمریکا با ریاض داشته باشد، تحرکاتی که در رسانه‌ها و کنگره این کشور صورت می‌گیرد حاکی از ان است که تغییراتی در راه است و محمد بن سلمان قطعا شرایط مناسبی پیدا نخواهد کرد. از سوی دیگر این نخستین‌بار نیست که حکومت عربستان دست به چنین اقداماتی می‌زند و هنوز زمان زیادی از گروگان گرفته شدن سعد حریری نمی‌گذرد و تنها چند ماه از اعدام یک روزنامه‌نگار با شمشیر در ریاض می‌گذرد و با توجه به اینکه سالانه تعداد زیادی از منتقدان خود را بدون محاکمه محکوم می‌کند، به نظر نمی‌رسد که این‌بار به راحتی بتواند از زیر بار ماجرای خاشقجی خارج شود و فشار جامعه جهانی به عربستان افزایش پیدا خواهد کرد.
البته ماجرای مفقود شدن خاشقجی بر تیرگی روابط میان ریاض و آنکارا نیز خواهد افزود. دولت ترکیه پس از قضیه قطع روابط دیپلماتیک عربستان، بحرین، مصر و امارات با قطر در سال گذشته به سبب حمایتش از دوحه و حتی اعزام نیروی نظامی به این کشور دچار واگرایی سیاسی جدی با سعودی‌ها شده است؛ لذا بدون شک این ماجرا هم تاثیر بسیار منفی بر رابطه میان دو کشور خواهد گذاشت. با این حال برخی تحلیلگران بر این باورند که رهبران ترکیه در مقطع فعلی نمی‌خواهند با اتخاذ مواضع صریح و علنی بر ضد عربستان عامل تشدید تنش دیپلماتیک باشند، آن هم در شرایطی که هنوز تحقیقات دولت ترکیه به پایان نرسیده است. دولت اردوغان در عین حال تلاش می‌کند با استفاده از ابزار رسانه‌ای و دیپلماتیک، فشار را بر عربستان تشدید کند تا مقامات ریاض ضمن همکاری با ترکیه، سرنخ‌ها و اطلاعات راهگشایی را درباره سرنوشت خاشقجی ارائه دهند. منطق دولت ترکیه در مقطع کنونی این است که اگر ریاض با آنکارا نهایت همکاری را به عمل آورد، آن وقت ترکیه مجبور به انجام اقداماتی نظیر تهدید به اخراج دیپلمات‌های سعودی یا لغو مصونیت دیپلماتیک آنان نخواهد شد، اقداماتی که اگر صورت پذیرد می‌تواند به منزله‌ی بحران بسیار جدی در مناسبات این دو کشور باشد.