ناپدید شدن جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد حکومت عربستان سعودی پس از مراجعه‌اش به کنسولگری این کشور در استانبول، این روزها به معمایی بزرگ و پیچیده بدل شده است. با گذشت بیش از یک هفته از مفقود شدن خاشقجی، گمانه‌زنی‌ها درباره سرنوشت این ستون‌نویس روزنامه واشنگتن پست به اوج خود رسیده است. مقام‌های دولت ترکیه بر این باورند که خاشقجی پس از ورود به ساختمان کنسولگری عربستان توسط تیمی ۱۵ نفره از نهاد‌های امنیتی-اطلاعاتی این کشور به قتل رسیده و جسد تکه‌تکه شده‌اش به مکانی نامعلوم منتقل شده است.
به گزارش رجانیوز به نقل از وطن امروز؛ گزارش شده که مقام‌های ترکیه فیلم و صوت شکنجه و قتل این روزنامه‌نگار را در اختیار دارند و این موضوع را به اطلاع واشنگتن رسانده‌اند. شماری از سناتورهای آمریکایی از همان روزهای نخست این بحران، واکنش‌های شدیدی به وقایع نشان داده بودند. بیش از 20 سناتور از هر دو حزب دموکرات و جمهوری‌خواه در نامه‌ای از دونالد ترامپ خواسته‌اند دستور دهد تحت قوانینی که اجازه اعمال تحریم‌های حقوق بشری علیه کشورها و نهادها را می‌دهد، درباره ناپدید شدن جمال خاشقجی تحقیق شود. روز پنجشنبه نیز سناتور باب کورکر، رئیس جمهوری‌خواه کمیته روابط خارجی سنا به خبرنگاران گفته بود: «اگر مشخص شود آنها (حکومت عربستان سعودی) یک روزنامه‌نگار را به قتل رسانده‌اند، این موضوع به شکل عمده‌ای بر روابط ما تاثیر خواهد گذاشت».
سناتور کورکر گفته در آن صورت «باید تحریم‌های چشمگیری» اعمال کرد. ارنست مونیز، وزیر پیشین انرژی آمریکا نیز روز چهارشنبه مشورت‌دهی در طرح بزرگ ابرشهر نئوم در عربستان را تا روشن شدن ماجرای ناپدید شدن و احتمالاً ترور روزنامه‌نگار سعودی منتقد بن‌سلمان به حالت تعلیق درآورد. این در حالی است که دونالد ترامپ، با وجود مطرح شدن موضوع دخالت ریاض در قتل خاشقجی، پیشنهاد سناتورها برای توقف صادرات جنگ‌افزار به عربستان را رد کرده است. ترامپ گفته است: «من دوست ندارم جلوی ورود پول عظیمی را که به کشورمان سرازیر می‌شود بگیرم. آنها ۱۱۰ میلیارد دلار خرج جنگ‌افزار می‌کنند». ترامپ می‌گوید این پول برای اقتصاد کشورش و ایجاد فرصت‌های شغلی مهم است: «من از این ایده که جلوی سرمایه ۱۱۰ میلیارد دلاری در ایالات متحده را بگیریم خوشم نمی‌آید؛ چون می‌دانید آنها چه خواهند کرد؟ آنها این پول را می‌برند و در روسیه، چین یا جای دیگر خرج می‌کنند». در واقع، رئیس‌جمهور تاجرمسلک آمریکا صرفا نسبت به یک چیز اهمیت می‌دهد؛ فروش آنچه که او «تجهیزات نظامی زیبای آمریکا» خوانده و همچنین شغل‌هایی که چنین فروشی به وجود می‌آورد. ترامپ همه توجهش معطوف به معامله است. او در اولویت‌هایش جایی برای حقوق بشر یا حتی اصل مقدس آمریکا یعنی دموکراسی قائل نیست.
رئیس‌جمهور آمریکا حقیقتا عاشق چشم و ابروی هیچ کشوری در خاورمیانه نیست، جز آنکه این کشور بتواند به آمریکا سود برساند. کاخ سفید اردیبهشت‌ماه در بیانیه‌ای از قرارداد نقدی ۱۱۰ میلیارد دلاری و نیز توافق ۱۰ ساله ۳۵۰ میلیارد دلاری برای فروش تسلیحات این کشور به ریاض خبر داد. بنابر گزارش «سی اِس اِن بی سی»، کاخ سفید اعلام کرد در جریان سفر دونالد ترامپ به عربستان سعودی قرارداد تسلیحاتی به ارزش ۴۶۰ میلیارد دلار با این کشور به امضا رسیده که 110 میلیارد آن بی‌درنگ قابل اجراست و ۳۵۰ میلیارد دلار طی ۱۰ سال آینده به اجرا در خواهد آمد.
تکرار سناریوی خاشقچی برای شماری شاهزاده
پس از گذشت 10 روز از ناپدپد شدن خاشقجی، منتقد بن‌سلمان در کنسولگری سعودی در استانبول، همچنان این موضوع داغ‌ترین مساله خبری رسانه‌هاست و هر روز ابعاد جدیدی به خود می‌گیرد. خالد بن فرحان آل سعود، شاهزاده مخالف حکومت سعودی که در آلمان به سر می‌برد به روزنامه ایندیپندنت گفته است که 5 شاهزاده سعودی هفته گذشته در دیدار با مقامات سعودی از سرکوب مخالفان حکومت ریاض انتقاد کرده بودند. به گفته وی، بعد از همین نشست و انتقادها بود که 5 عضو خاندان سلطنتی بازداشت شدند و اثری از آنها نیست. او در این باره گفت: 5 تن از شاهزاده‌ها در 5 روز اخیر به دیدار ملک سلمان رفته و از آینده حکومت آل‌سعود ابراز نگرانی کرده‌اند. آنها مسأله خاشقچی را یادآور شده‌اند و به نظر می‌رسد اکنون همه آنها در زندان هستند و محل نگهداری‌شان مشخص نیست. همزمان برخی منابع اعلام کردند که چند نقابدار، چهارشنبه گذشته به منزل احمد، برادر خاشقجی حمله کرده و وی و همسرش را به قتل رسانده‌اند. برخی کارشناسان بر این باورند که چک سفید دونالد ترامپ در رابطه با اقدامات متحدش، ولیعهد عربستان سعودی، احتمالا زمینه‌ساز ماجرای باورنکردنی حذف جمال خاشقجی بوده است. اثبات قتل خاشقجی موید پایان سیاست‌های سنتی عربستان سعودی و سرآغاز دوران اعمال سیاست‌های سرکوبگرانه‌تر از سوی این کشور خواهد بود.
پیشنهاد رشوه 5 میلیارد دلاری به ترکیه
دولت ترکیه در تعامل با پرونده ناپدید شدن خاشقجی در دوراهی قرار گرفته است. به نظر می‌رسد ترکیه اگر بخواهد تحقیقات مستقل خود راجع به پرونده خاشقجی را بدون در نظر گرفتن ملاحظات سیاسی- دیپلماتیک و به قصد رسوا کردن دولت عربستان پیش ببرد، نتایج آن ممکن است به قیمت از دست رفتن روابط یا دست‌کم بروز تنش سیاسی جدی بین ریاض و آنکارا تمام شود. از طرف دیگر، اگر اردوغان در انجام و به سر انجام رساندن تحقیقات از خود سستی یا ضعف نشان دهد، هم در داخل (نزد حامیان و مخالفانش) و هم در خارج با تنگنا روبه‌رو خواهد شد. با در نظر گرفتن این فرضیه‌ها، هنوز ترکیه استراتژی مشخص خود را برای پیگیری این پرونده اعلام نکرده است. با این حال، روز گذشته سخنگوی ریاست‌جمهوری ترکیه اعلام کرد که آنکارا طرح پیشنهادی سعودی‌ها را برای تشکیل یک کارگروه مشترک برای انجام تحقیقات در زمینه پرونده منتقد بن‌سلمان قبول کرده است. در همین حال، دادستان عمومی استانبول اعلام کرده است تحقیقات خود را به طور جداگانه ادامه خواهد داد.
اعلام خبر ایجاد این کارگروه رخداد جدیدی در حوزه همکاری میان 2 کشور محسوب می‌شود و این در حالی است که پیش‌تر دستگاه دیپلماسی ترکیه اعلام کرد سعودی‌ها به ترکیه اجازه داده‌اند که وارد کنسولگری شده و تحقیقات لازم را انجام دهد. از سوی دیگر، رسانه‌های ترکیه‌ای از منابع آگاه نقل کردند که یک هیات سعودی عالی‌رتبه برای بررسی مساله ناپدید شدن جمال خاشقجی در روز جمعه وارد آنکارا شده است. منابع عنوان داشتند که ریاست این هیات را امیر خالد الفیصل، مشاور پادشاه عربستان و امیر مکه و رئیس کمیته مرکزی حج بر عهده دارد. این امر نشان می‌دهد اردوغان نمی‌خواهد کشورش را بار دیگر به ورطه بحران سیاسی دیپلماتیک با عربستان بکشاند. رئیس‌جمهوری ترکیه اگر چه به دنبال نشان دادن ضرب شستی محکم به عربستان سعودی بویژه بر سر بحران تحریم قطر است اما فعلا خواهان تشدید تنش و بحران‌سازی بر سر پرونده خاشقجی نیست، چرا که صرف‌نظر از تبعات سیاسی ناشی از تشدید بحران، او نمی‌تواند نسبت به تبعات اقتصادی تصمیمات اینچنینی بی‌تفاوت باشد. در شرایطی که ترکیه به دنبال جذب سرمایه خارجی بویژه از سوی کشورهای عربی منطقه است و با توجه به اینکه شهروندان عربستانی در حوزه املاک در ترکیه سرمایه‌گذاری قابل توجهی کرده‌اند، هرگونه تصمیم‌گیری شتاب‌زده از سوی آنکارا می‌تواند تأثیرات منفی بر اقتصاد متزلزل ترکیه داشته باشد.
این نکته را نیز نباید فراموش کرد که ترکیه در آینده سوریه و سایر بحران‌های جاری در خاورمیانه نیز به همکاری و حمایت عربستان نیاز دارد. سعودی‌ها با علم به بحران اقتصادی در ترکیه، سعی می‌کنند با سیاست تطمیع و رشوه‌دادن به اردوغان به پرونده خاشقجی فیصله دهند. در همین راستا، هاکان کاکیل، سفیر ترکیه در لبنان در گفت‌وگو با یک مسؤول عالی‌رتبه اروپایی، اظهار کرد: محمد بن‌سلمان، ولیعهد سعودی به رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه 5 میلیارد دلار پیشنهاد کرده است تا پرونده جمال خاشقجی، منتقد سعودی بسته شود.
تشدید فشار بر سعودی
در پی افزایش فشارهای بین‌المللی بر حکومت سعودی به اتهام قتل یک روزنامه‌نگار منتقد، مدیران چند رسانه بزرگ غربی کناره‌گیری خود را از حضور در کنفرانس بین‌المللی سرمایه‌گذاری در ریاض اعلام کرده‌اند. سردبیر مجله اکونومیست، نمایندگان روزنامه نیویورک‌تایمز و مدیرعامل شرکت رسانه‌ای وایاکام از جمله مدیران رسانه‌ای هستند که در اعتراض به ناپدید شدن جمال خاشقجی از شرکت در کنفرانس سرمایه‌گذاری عربستان موسوم به «ابتکار عمل سرمایه‌گذاری برای آینده» کنار کشیده‌اند. روزنامه فایننشال‌تایمز هم اعلام کرده است در حال بررسی کناره‌گیری از این نشست بین‌المللی است. این کنفرانس 3 روزه از ۲۳ اکتبر، 10 روز دیگر شروع می‌شود و از آن به عنوان «داووس بیابان» یاد می‌شود. دارا خسروشاهی، مدیرعامل شرکت اوبر هم اعلام کرده که در این کنفرانس شرکت نخواهد کرد. همزمان، ریچارد برانسن، میلیاردر انگلیسی و مدیر گروه تجاری ویرجین اعلام کرد به گفت‌و‌گوها برای سرمایه‌گذاری یک میلیارد دلاری صندوق سرمایه‌گذاری عربستان سعودی در این گروه پایان داده است.
قدرت بن‌سلمان در خطر است
نشریه فارین‌پالیسی در گزارشی نوشته است که ناتوانی ولیعهد عربستان در بهبود وضعیت اقتصادی در این کشور و بحران ناپدید شدن جمال خاشقجی می‌تواند این تصور را در ذهن پدر و افراد خانواده حاکمه در عربستان ایجاد کند که وی برای منصب پادشاهی عربستان و ولیعهدی مناسب نیست. این نشریه همچنین تاکید کرده است که در صورت پیروزی دموکرات‌ها در انتخابات میان‌دوره‌ای آمریکا که در ماه نوامبر برگزار خواهد شد، ممکن است برخی توافقنامه‌های فروش سلاح آمریکا به عربستان لغو شود. در همین ارتباط، بروس ریدل، مشاور 4 تن از رؤسای جمهوری آمریکا (از جرج بوش پدر تا باراک اوباما) در این باره می‌گوید: «ولیعهد عربستان هم‌اکنون از حمایت پدرش برخوردار است اما من غافلگیر نخواهم شد اگر محمد بن‌سلمان در آینده از سمت خود برکنار یا ترور شود». وی در ادامه افزود: «با این وجود انتظار نمی‌رود واشنگتن اقدام ویژه‌ای در پرونده خاشقجی انجام دهد، چرا که دولت ترامپ اهمیتی برای حقوق بشر قائل نیست و قراردادهای تسلیحاتی میلیارد دلاری نیز مزید بر علت هستند». مجتهد، فعال رسانه‌ای که اطلاعات محرمانه دربار سعودی را فاش می‌کند، در جدیدترین توئیت خود فاش کرده است: «مقامات آمریکایی از طریق اقدامات سازمان سیا و اطلاعات قطعی که از مقامات ترکیه دریافت کرده‌اند، به یقین کامل رسیده‌اند که خاشقجی کشته شده و محمد بن‌سلمان مسؤول مستقیم این مساله است و ترامپ و کوشنر (داماد رئیس‌جمهور آمریکا و مشاور او) دریافته‌اند که نجات دادن بن‌سلمان محال است و باید راهی برای کناره‌گیری خود از او بیابند یا حداقل ضرر را به پایین‌ترین حد برسانند».