حسام الدین آشنا:
مشروعیت بسیاری از حکومت‌های منطقه به طرز بی‌سابقه‌ای کاهش یافته
صاحب‌خبر - رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری تاکید کرد: هر گونه راه حلی باید متکی به اقدامات و پیشرفت‌های دسته جمعی و دوری جستن از یکجانبه‌گرایی، انحصار طلبی و اصرار بر برد خود و باخت دیگران باشد. حسام‌الدین آشنا صبح امروز در سمینار حکمرانی و امنیت منطقه‌ای در غرب آسیا که در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار شد، گفت: موضوع حکمرانی و امنیت منطقه‌ای در غرب آسیا نه تنها برای نخبگان و کارشناسان حوزه تامل برانگیز است بلکه رهبران منطقه را هم به پاسخ به چالش‌های سیاست‌گذاری دعوت می‌کند. وی با بیان اینکه سخنانی که گری لوئیس اعلام کرد نشان از آینده شیرین و گوارایی برای منطقه ما ندارد، اظهار داشت: ایشان از منظر تغییرات آب و هوایی بحث را آغاز کردند و به احتمال وقوع جنگ بر سر آب رسیدند. ما در مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری تلاش کردیم برنامه‌ای پژوهشی به پیش ببریم که در یکسال و نیم گذشته در جریان بوده است و موضوع آن چشم‌انداز منطقه در افق ۱۴۰۴ بوده است. رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری ادامه داد: این مطالعه با همکاری بیش از ۱۰۰ نفر از محققان کشور و کارگزاران سیاست خارجی و پژوهشگران آزاد شکل گرفته است. هدف این پروژه برآورد آینده‌های محتمل در منطقه با توجه به پویایی‌های داخلی و سیاست خارجی کشورهای منطقه و تعامل سیاست داخلی و خارجی کشورهای منطقه با سیاست‌های کشورهای بزرگ در منطقه است. دوران حکمرانی‌های ساده به پایان رسیده است آشنا با بیان اینکه حکمرانی در سرآغاز قرن بیستم درست مانند سده‌های قبل از اصول ساده سرکوب مخالفان توسط حاکمان و به زنجیر کشیدن ضعفا توسط اقویا پیروی می‌کرد، تصریح کرد: امروز برخلاف سده‌های قبل، دوران حکمرانی‌های ساده به پایان رسیده است. پیشرفت در فناوری ارتباطات انسان‌های بیشتری را به پیوند با یکدیگر فرامی‌خواند؛ فلسفه حقوق رعایا را دعوت می‌کند تا به شهروندانی صاحب رای و قدرت و البته مسئولیت تبدیل شوند. توزیع عادلانه‌تر ثروت در جهان، مردم و کشورها را تا حدی به دانش و قدرت مجهز کرده است و خودآگاهی سیاسی خواستار پیوند دادن همه این دستاوردها با کرامت انسانی و حق تعیین سرنوشت، امنیت و بهروزی برای همه ملت‌هاست. وی با بیان اینکه منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا در یک دهه گذشته تجربیات دردناکی را به بهای جان میلیون‌ها نفر پشت سرگذاشته و احتمالا تجربه‌های به مراتب بدتری را انتظار می‌کشد، خاطرنشان کرد: خیزش افراط‌‌گرایی، تضعیف مردم‌سالاری و بحران هویت ملی در بسیاری از کشورهای این منطقه شایع است. افزایش نامتعادل جمعیت، نگرانی‌هایی را در خصوص توانایی دولت‌های ناکارآمد در پیشبرد توزیع عادلانه ثروت، گشودگی فضای سیاسی و تامین رفاه اجتماعی تحمیل می‌کند. مشروعیت بسیاری از حکومت‌های منطقه به طرز بی‌سابقه‌ای کاهش یافته است این استاد ارتباطات دانشگاه امام صادق با بیان اینکه مشروعیت بسیاری از حکومت‌های این منطقه به طرز بی‌سابقه‌ای کاهش یافته است، ابراز داشت: فضای مجازی نقش تعیین کننده‌ای در جهت‌گیری انتظارات قشر جوانان و طبقه متوسط ایفا می‌کند. منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا پیشتاز رشد مصرف‌کنندگان شبکه‌های اجتماعی در جهان هستند. با توسعه دسترسی‌های مخاطبان به مسیرهای ارتباطی متنوع در شبکه‌سازی‌های اجتماعی، فرآیندهای ارتباطی یک سویه تبلیغات سیاسی دولت‌ها امکان تاثیرگذاری گسترده خود را از دست داده است. آشنا با بیان اینکه شبکه‌سازی در بستر رسانه‌های اجتماعی قدرتی به کاربران داده است که می توانند اطلاعات را از طریق مسیرهای گوناگون به دست بیاورند و در برابر تبلیغات سیاسی پرحجم ایمن شوند، عنوان کرد: استفاده از قدرت تاثیرگذاری‌های مردم بر مردم به‌جای استفاده از قدرت تاثیرگذاری نظام سیاسی بر مردم در تبلیغات سیاسی، از نتایج مهم رشد این شبکه‌ها در منطقه بوده است. همین موضوع به کاهش قدرت اقناع دولت های منطقه منجر شده است. وی ادامه داد: این دگرگونی‌ها نشان می‌دهد قدرت نرم‌افزاری و کیفیت حکمرانی نسبت به وجه خشونت و سخت افزاری نقش مؤثرتری در بقا و ارتقای حکومت‌ها ایفا می‌کند. مشاور فرهنگی رئیس‌جمهور با بیان اینکه در کنار سایر چالش‌های این منطقه، یکی از مهمترین روندهای محیط زیستی و اقتصادی آن، بحران کمبود آب است، یادآور شد: تا امروز در مواجهه با این بحران، برخی از دولت‌های منطقه از دیگران موفق‌تر بوده‌اند. میزان موفقیت در غلبه بر این چالش، راهنمای خوبی برای نشان دادن ژئوپولیتیک جدیدی است که بر اساس برتری مجموعه‌ای از کشورها در منابع آب نسبت به دیگران شکل گرفته است. آشنا اضافه کرد: اعمال کنترل سرزمینی بر منابع فراسرزمینی آب، نقشه راه کشورهایی است که در ورای بحران آب بقای خود را جستجو می‌کنند؛ البته آگاهان می‌دانند که این نقشه راه احتمالا نه تنها بقای کسی را تضمین نمی‌کند بلکه وقوع جنگ آب را قطعی می‌سازد. محیط زیست به تدریج موضوع امنیتی غالب کشورهای غرب آسیا می‌شود وی با تاکید بر اینکه بحران آب، پایه‌های تمدن را در جوامعی که با بیشترین شدت کم‌آبی روبه‌رو هستند، متزلزل می‌کند، بیان کرد: روند افزایش جمعیت به همراه صنعتی شدن اغلب جوامع این منطقه و همینطور ناکارآمدی دولت‌ها در سازگار کردن نیازها، تولید و مصرف با ظرفیت‌های اکولوژیکی، فشار بی‌سابقه‌ای را به محیط‌زیست منطقه غرب آسیا وارد خواهد کرد. رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری تاکید کرد: بحران‌های زیست محیطی به شکل کاهش منابع آب و شیوع بیماری و قطحی در مناطق گرم و بیابانی، نابودی جنگل‌ها و از میان رفتن گونه‌های زیستی ظاهر می‌شود که مجموعاً تعادل حیات را به صور گوناگون تهدید می‌کند. انتظار می‌رود که محیط زیست تدریجاً به منزله موضوع امنیتی غالب کشورها در غرب آسیا به رسمیت شناخته شود. آشنا ادامه داد: این بحران‌ها و بهم ریختگی‌های ناشی از عدم کارآیی دولت‌ها در برآورده ساختن انتظارات مردم، توأم با اوج گرفتن قوم‌گرایی و فرقه‌گرایی در سراسر منطقه، می‌تواند متضمن منازعات گسترده‌ای پیرامون نظم سیاسی، کنترل منابع زیستی و حاکم کردن ایدئولوژی‌های جایگزین با درونمایه تنش‌های فزاینده سیاسی باشد. بدون وجود رژیم‌های بین‌المللی که همکاری میان کشورها به هدف مدیریت فشارهای زیست محیطی را نهادینه کند، با استعداد سرریز به نواحی مجاور، به سرحد بحرانی خواهند رسید. چند سال آینده منطقه پیرامونی ایران بیش از هر جای دیگری، ملجاء گروه‌های تبهکار خواهد بود وی با بیان اینکه به استثنای آفریقای زیر صحرا، هیچ منطقه‌ای از جهان به اندازه غرب آسیا، مستعد متبلور کردن شرورانه‌ترین عملکردها در پاسخ به تضعیف مرزها و حکومت‌ها نیست، گفت: به همین دلیل در سال‌های آینده، منطقه پیرامونی ایران بیش از هر جای دیگری، ملجاء گروه‌های تبهکار با گرایشات اسلام گرایی افراطی و یا حتی گروه‌هایی خواهد بود که صرفاً در سایه فقدان اقتدارهای فراگیر و کارآمد، فرصت را برای تحصیل درآمد از طریق آدم ربایی، قاچاق مواد مخدر، کالا و تسلیحات مناسب تشخیص می‌دهند. این استاد دانشگاه افزود: در غرب آسیا بلکه در سراسر مناطق پیرامونی ایران، تا جایی که دستیابی به امنیت، مشروعیت و ثبات سیاسی به راحتی مقدور نباشد همواره وسوسه حمایت از تداوم این آشفتگی‌ها محتمل است. آشنا با بیان اینکه تشدید رقابت‌ها و به ویژه نبردهای نیابتی به‌گونه‌ای که امکان شکل‌گیری یک موازنه قدرت اطمینان‌بخش و پایدار را منتفی کند، احتمال دارد که برخی از مهمترین کشورهای منطقه را به سمت تولید یا خرید تسلیحات بیشتر یا حتی تسلیحات هسته‌ای سوق دهد، اظهار داشت: در خوشبینانه ترین سناریو، ادامه انبار کردن تسلیحات، علاوه بر آنکه خطرات ناشی از بدست گرفتن کنترل کشورهای منطقه از سوی گروه‌های افراطی را تشدید می‌سازد، با دامن زدن به جنگ سرد جدیدی در این منطقه، باعث اتلاف سرمایه‌هایی می شود که برای اداره مشکلات رو به تزاید این جوامع ضروری است. وی با بیان اینکه این احتمال که غرب آسیا و شمال آفریقا در آینده‌ای نزدیک به پناهگاه گروه‌های تبهکار تبدیل شود، مبالغه‌آمیز نباشد، تصریح کرد: این منطقه با تهدید فروپاشی از درون در آینده‌ای نزدیک روبه‌رو است مگر آنکه راه حلی پیدا شود که حکومت‌ها، مرزها و جوامع را یکبار دیگر مستقر و پابرجا کند. مشاور رئیس‌جمهور با بیان اینکه کشورها در این منطقه در یک دهه آینده ممکن است به واسطه نیروهای مرکزگریز چنان به چالش گرفته شوند که بقای آنان مستلزم بازبینی در مرزها، فلسفه حکومت و شیوه های مدیریت سرزمینی باشد، خاطرنشان کرد: همزمان باید انتظار داشت که به دنبال درخواست شهروندان برای احیای اقتدار دولت‌ها، رفع اضطراب‌های جمعی و بازگرداندن امنیت با رویه محافظه‌کارانه‌تری تجدید حیات بیابند. آشنا با بیان اینکه جابه‌جایی‌های جمعیتی توأم با بیداری سیاسی و انتشار تکنولوژی اطلاعات، احتمال برخوردهای بین فرهنگی را افزایش می‌دهد، ابراز داشت: بدون وجود یک حکمرانی موثر منطقه‌ای، معلوم نیست که گفت‌وگوها مثمر ثمر بوده و برخوردها از جانب دولت‌های منفرد، قابل کنترل باشند. وی با اشاره به خطرات حملات سایبری بیان کرد: غلبه بر خطرات جدید برخاسته از فضای سایبری به رژیم‌های بین‌المللی نوینی نیاز داریم که همگام با توسعه تکنولوژی ارتباطات مجازی، قادر به دفع تهدیدات علیه امنیت ملی باشد. بدون مقرراتی که فضای سایبری را ضابطه‌مند کند، آسیب‌پذیری کشورها به دنبال حملات تروریستی سایبری که از سوی کشورها یا گروه های غیرکشوری انجام می شود، افزایش خواهد یافت. رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری تاکید کرد: هیچکدام از این دشواری‌ها، راه‌حل‌های ساده‌ای ندارد. کشورهای این منطقه در اقدامات یکجانبه تنها قادر به دستیابی به شمار اندکی از اهداف خود خواهند بود؛ در حالی که رسیدن به اهداف بزرگتر صلح و ثبات بین المللی و اداره مشترکات منطقه‌ای، نیازمند همکاری‌های بیشتری است. آشنا با بیان اینکه هر گونه راه حلی باید متکی به اقدامات و پیشرفت‌های دسته جمعی و دوری جستن از یکجانبه‌گرایی، انحصار طلبی و اصرار بر برد خود و باخت دیگران باشد، یادآور شد: وقتی از بی‌معنا بودن بازی برد - باخت در دنیای امروز سخن می‌گوییم باید در نظر داشته باشیم که این اصل در مورد تعدد و تکثر هویت‌های مذهبی، فرهنگی و قومی نیز صدق می‌کند. وی افزود: بازی برد - برد بین هویت‌ها بدین معناست که چیرگی و اقتدار هویت و وحدت ملی به معنای تضعیف و حذف هویت‌های متکثر مذهبی، قومیتی، فرهنگی و زبانی نیست بلکه در تلاقی فرهنگ‌ها و هویت‌های متکثری است که آموخته‌اند در کنار یکدیگر مسالمت‌آمیز زندگی کنند. این استاد دانشگاه با بیان اینکه کمک به بهبود حکمرانی بدون نیاز به براندازی آن دسته از نظام‌های سیاسی که هنوز می‌توانند با اصلاح رویه‌های ناکارآمد، خود را با دنیای جدید تطبیق بدهند، عنوان کرد: تقویت زمینه‌های همکاری‌های مشترک منطقه‌ای در مقابله با مشکلاتی که بنا به سرشت خود مستلزم خویشتنداری و چندجانبه‌گرایی هستند، باید ستون‌های راهبرد منطقه‌ای در این آینده نامطمئن باشند. تنها از این طریق است که می‌توانیم بجای نابود کردن زیستگاه و فرصت‌های مشترکمان، یک نظم منطقه‌ای پایدار و مستقل را ایجاد کنیم و منطقه قوی‌تری را برای فرزندانمان برجا بگذاریم.∎