دست رد شرکت ملي نفت ايران به ترمهاي پيشنهادي يک شرکت کمنامونشان در نفت، به نام مرسک وايکينگ باعث شد تا شرکت دانمارکي رحل اقامت از ايران بربندد و با يک قرارداد 20ساله کار توسعه تنها ميدان نفتي قطر را که ميدان الشاهين است، آغاز کند.در واقع الشاهين بخش قطري ميدان نفتي مشترکي است که بخش ايراني آن لايههاي نفتي پارس جنوبي نام دارد؛ يعني همانجايي که براي توسعهاش ما با دانمارکيها کنار نيامديم.مرسک وايکينگ آنچه از علم نفت و حفاري ميدانست، در ميدان الشاهين به کار گرفت؛ بهطوريکه آمار و بيلان عملکردش از حفاري گرفته تا توليد و تزريقهاي ازدياد برداشتي بيشتر به شعبده ميماند تا يک پروژه صنعتي، ثبت رکورد بلندترين حفره افقي حفرشده در جهان يکي از اين شاهکارهاست که در گينس به ثبت رسيده است و توانست به وايکينگها کمک کند تا از يک ميدان نفتي پيچيده با ضخامت کم، تراوايي کم و نفتي با درجه API پايين روزانه 300 هزار بشکه برداشت کنند.پيچيدن اخبار عملکرد مرسک در فضاي رسانهاي ايران ورود نهادهاي نظارتي بهویژه مجلس را به کار وزارت نفت ايران به همراه داشت و يک علامت سؤال بزرگ همواره در مقابل افکار عمومي در ايران قرار داشت. چرا ما نتوانستهايم از لايههاي نفتي برداشت کنيم؟
فرازونشيبهاي بسياري طي شد تا سرانجام طرح توسعه فاز اول لايههاي نفتي پارس جنوبي تا حفر هفت حلقه چاه شامل 10 حفره انجام شد و همه چاهها تکميل شد؛ اما بهرهبرداري از اين فاز در پشت دو سد بلند متوقف شد. پيش از بيان اين دو معضل در راه به بهرهبرداري رسيدن فاز اول، بد نيست اشارهاي شود به رکورد بلندترين حفره افقي در ايران که سه کيلومتر است و در لايه نفتي به ثبت رسيده است و همچنين اشارهاي شود به استفاده از رشته تکميلي هوشمند که در سه حلقه از چاههاي اين فاز به اجرا درآمده است و براي اولينبار در ايران چاهي مسلح به رشته هوشمند براي کنترل دوگانه از يک مخزن شد.
مشکلات پيشروي بهرهبرداري از لايههاي نفتي ابتدا نبود يک شناور پالايشگاهي بود تا بتواند نفت را در همان محل فراورش کرده و براي صادرات تحويل نفتکش دهد و دوم به دليل پيچيدگيهاي سيال خروجي از مخزن چاهآزماييهاي انجامشده و متعاقب آن مدل ساختهشده از مخزن به وسیله شلمبرژه با عدم قطعيتهاي جدي روبهرو بود که در آن زمان باعث بروز يک اختلاف فني بزرگ در نرخ روزانه توليد بين پيمانکار و کارفرما بين دو عدد 13 هزار بشکه در روز و 35 هزار بشکه در روز رخ داد. تمام اين موانع باعث شد تا شرکت ملي نفت ايران براي تمرکز بيشتر بر پيشبرد فاز يک پروژه طرح توسعه را مستقل کرده و يک گروه کوچک را برای تمرکز کامل بر پروژه مسئول پيگيري و به بهرهبرداري رساندن آن كند.
مستقلشدن کارفرما و تمرکز بيشتر جواب داد و سرانجام پس از سه سال تلاش پيمانکار و کارفرما، علاوه بر ساخت و انتقال شناور پالايشگاهي کوروش که در خاورميانه يکتا و بينظير است، به ايران با انجام عمليات اسيدکاري و چاهآزمايي معوقه علاوه بر کاهش عدم قطعيتها مدل مخزني فاز اول تکميل شد و در تاريخ 28 اسفند 96 پس از 20 سال انتظار، اولين نفت از لايههاي نفتي توليد شد. لازم به توضيح است که آزمايشهای جديد مؤيد اين است که نرخ توليد بهينه از لايههاي نفتي چيزي حدود 25 هزار بشکه در روز است؛ البته به شرطي که تزريق آب از همان ابتدا در دستور کار قرار گيرد.
ازاينرو همواره تيم فني لايههاي نفتي و پترو ايران بهعنوان تيم مديريت بالادستي پروژه بر حفر چاههاي تزريقي برای نگهداشت فشار و بالابردن ضريب بازيافت از اين ميدان تأکيد ورزيدهاند؛ امري که تا به امروز محقق نشده است. براساس همه مطالعات انجامشده و مدلهاي ساختهشده اگر چاههاي تزريقي از همان ابتداي توليد حفر نشود و در مدار تزريق قرار نگيرد، بهزودي فشار مخزن با افت شديد مواجه شده و ضريب بازيافت کاهش بازگشتناپذیر شديد را تجربه خواهد کرد؛ همچنين همه مدارک و مقالات بهدستآمده از بخش الشاهين نيز مؤيد لزوم تزريق آب برای بالابردن ضريب بازيافت و ميزان توليد تجمعي دارد. اين فرايند در قطر به بهترين نحو در حال انجام است.
اما اين امر تا به امروز محقق نشده است و با توجه به توليد بيش از پنج ميليون بشکه نفت از لايههاي نفتي به نظر نميرسد که قصدي براي انجام آن وجود داشته باشد و شايد چون هنوز نفتي استخراج ميشود، گمان بر اين است که چاههاي تزريقي آنقدرها هم حياتي نيست. اميد است با توجه به اينکه نرخ روزانه 25 هزار بشکه بهعنوان نرخ توليد بهينه از مخزن مورد تأييد شرکت ملي نفت قرار گرفته است، پيش از آنکه فشار اين مخزن افت کند و بخشي از نفت آن غيرقابل دسترس شود، حفر سه حلقه چاه تزريقي نيز بهعنوان الزامات بهرهبرداري از لايه نفتي در اولويت سياستهاي شرکت ملي نفت قرار گيرد.
ضرورت چاههاي تزريقي براي لايههاي نفتي
سعيد ساويز . كارشناس انرژي
صاحبخبر -