صاحب‌خبر - سوسن نوری
آتنا، اهورا، ابوالفضل، کیمیا، بنیتا، ستایش و حالا رسول؛ اینها فقط هفت نفر از ده‌ها کودکی هستند که قربانی کودکآزاری شدند و به واسطه شیوه به قتل رسیدن یا فوت شدن‌شان اسم‌شان بر سر زبان‌ها افتاد. هرچند دیروز و در روزی که «رسول» کودک 2ساله بجنوردی بر اثر ضرب و شتم نامادری جان خود را از دست داد، معاون اجتماعی بهزیستی استان تهران اعلام کرد که کودکآزاری بیشتر نشده و آمارهای ارائه شده در این زمینه به این دلیل است که سیستم خدماتی شناسایی، بیشتر شده است اما همین یک ماه پیش بود که رئیس اورژانس اجتماعی بهزیستی کشور از افزایش آمار کودکآزاری در ۶ماه نخست امسال نسبت به زمان مشابه در سال گذشته خبر داد.
کودک آزاری به چهار نوع شامل جسمی، جنسی، روانی و عاطفی و سهل‌انگاری(غفلت)تقسیم می‌شود. بیشترین آمار کودکآزاری به ثبت رسیده در ایران و جهان از نوع سهل‌انگاری و غفلت است. در واقع، توجه نکردن والدین به کودکان و ر‌ها کردن آنها به حال خود به نوعی کودکآزاری محسوب می‌شود و آمار آن بسیار قابل‌توجه است. در این میان، کودکآزاری جسمی رتبه دوم انواع کودکآزاری را به خود اختصاص داده است. اما بد‌ترین کودکآزاری، از نوع جنسی است که می‌تواند اثرات مخربی بر روح و روان و تاثیر بسزایی در شخصیت کودک داشته باشد.
اما آن‌طور که رئیس اورژانس اجتماعی کشور مرداد ماه امسال اعلام کرده است، استان‌های فارس، کرمانشاه، خراسان‌رضوی و همدان بیشترین مراجعه را به مراکز مداخله در بحران در حوزه کودکآزاری داشته‌اند.
می‌تواند ظاهری معصومانه داشته باشد
سوال اینجاست که کودک‌آزاران معمولا چه کسانی هستند؟ تصور غالب در جامعه این است که اغلب کودک‌آزاری‌ها از سوی افراد سابقه‌دار تبهکار با ظاهر مجرمانه انجام می‌شود اما نکته قابل تامل این است که اغلب کودک‌آزاران بین فامیل، آشنا و همسایه‌ها هستند که اتفاقا شاید ظاهری معصومانه هم داشته باشند. موضوعی که کارشناس مسئول امور آسیب‌دیدگان بهزیستی استان تهران هم به آن اشاره می‌کند و به ایرنا می‌گوید: کودکآزاری را کسی انجام می‌دهد که اصلا انتظار نداریم آن فرد انجام دهد، به آن معنا که کودک‌آزاران اغلب بین والدین، جانشین والدین و مراقبان کودک هستند.
به گفته سعید نوروزی، عموما کودکآزاری توسط والدین انجام شود اما بستگان، دوستان و آشنایان نیز جزو کودک‌آزاران هستند. مراجعان به مراکز بهزیستی نشان می‌دهد که غفلت والدین از برقراری رابطه با افراد قابل‌اعتماد، موجب شده تا کودکان در رابطه‌هایی قرار گیرند که امکان تجربه انواع آزارها در آن وجود دارد. با این توضیح که بسیاری از افراد فکر می‌کنند آنانی که کودکآزاری انجام می‌دهند، بیمار روانی هستند یا رفتار مجرمانه دارند درحالی که ممکن است اینگونه نباشد و بسیاری از آزارگرها، رفتار مجرمانه یا بی‌تعادلی روانشناختی در حد پاتولوژی آسیب ندارند بلکه کنترل خشم آنها کم است.
نقش 60درصدی پدرها
آمار دیگری که نباید از توجه به آن غافل شد اظهارات 2ماه پیش رئیس مرکز فوریت‌های اجتماعی سازمان بهزیستی است. به گفته حسین اسدبیگی، در سال گذشته ۸۶درصد کودک‌آزاری‌ها توسط والدین صورت گرفته است، با این توضیح که در مراکز مداخله در بحران، هزار و ۶۴۲مورد کودک‌آزاری‌ها یعنی ۶۰درصد آن توسط پدر اتفاق افتاده است. از این آمار ۷۳۹مورد یعنی ۲۶درصد توسط مادر، هشت مورد از سوی خواهر و ۲۰مورد نیز توسط برادر صورت گرفته و در این میان، فقط 5/1درصد کودک‌آزاری‌ها توسط غریبه‌ها انجام شده است.
در آمار دیگری هم براساس تماس‌های گرفته شده با اورژانس در یک‌سال گذشته، هزار و 404مورد از آزار کودکان به دلیل مصرف مواد مخدر والدین، 47مورد سوءمصرف الکل، 180مورد به علت بیماری روانی، 29مورد عقب‌ماندگی ذهنی، 30مورد بیماری جسمی آزاردهنده، 513مورد تندخویی و پرخاشگری، 148مورد انتظار پیروی بی‌چون و چرای کودک، 23مورد مشکل جسمی کودک، 70مورد انحراف جسمی و جنسی فرد آزاردهنده، 213مورد بهانه‌گیری بی‌مورد و 108مورد به دلیل بیکاری اتفاق افتاده است.
اما مشکل اینجاست که بسیاری از والدین به کودکان خود می‌آموزند برای صدا زدن دوستان و آشنایان بزرگسال از عناوین «خاله» و «عمو» استفاده کنند، غافل از اینکه این عناوین می‌تواند بهانه‌ای باشد برای اینکه این افراد راحت‌تر به حریم کودک تجاوز کنند.
به گزارش ایرنا، عده‌ای دیگر از والدین هم خیال‌شان راحت است که فرزندشان پسر بوده و از کودکآزاری جنسی در امان است درحالی که طبق گزارش انجمن‌های فعال در حوزه کودکآزاری، اغلب کودکانی که مورد سوء‌استفاده جنسی قرار گرفته‌اند، پسر هستند.
کودک‌آزار غول یا دیو نیست
همچنین، همواره تصور بر این است که کودکآزاری جنسی از سوی مردان انجام می‌شود درحالی که آنچنان که در این گزارش می‌آید، همواره باید نسبت به شناخت کودک‌آزاران در هر طبقه و هر جنسی، هوشیار بود. کارشناس مسئول امور آسیب‌دیدگان بهزیستی استان تهران در این‌باره می‌گوید: کودکآزاری ممکن است از سوی زن و شوهری اعمال شود که رابطه‌شان با هم خوب نیست و کودکان سپر بلا قرار می‌گیرند. در واقع، در این رابطه‌ها، خشم هدایت و جابجا شده را به سمت کودکان می‌بینیم.
به عقیده او، نباید این‌طور تصور شود کسی که کودکآزاری می‌کند غول یا دیو است، اتفاقا ممکن است آدم معمولی یا حتی معتمد باشد اما گاهی تنش‌های فزاینده‌ای که در وجودش جمع می‌شود و مجالی برای بروز و ابراز آن پیدا نمی‌کند را در قالب کودکآزاری نشان دهد. از سوی دیگر، آموزش به کودکان همیشه به‌عنوان راه‌حل پیشگیری از بسیاری از آسیب‌های اجتماعی مطرح می‌شود. نکته‌ای که مطهره ناظری، رئیس انجمن حمایت از حقوق کودکان درباره آن به ایرنا می‌گوید: باید این مسئله به کودکان آموزش داده شود که رازهای خوب و بد چیست. با این توضیح که یکی از مواردی که کودک‌آزاران از آن برای ادامه کودکآزاری استفاده می‌کنند این است که به کودک می‌گویند «این رازی بین من و تو است.» درحالی که کودک باید این مهارت را داشته باشد که تشخیص دهد راز خوب و بد چیست و چه زمانی می‌تواند این راز را بگوید و باید به چه کسی بگوید. به عقیده او، در اینجا باید با کودک رابطه خوبی داشت تا او موارد کودکآزاری را بگوید.
اهمیت فعال‌سازی سمن‌ها
اما در چنین وضعیتی چه باید کرد؟ چه نهادهایی مسئول هستند؟ فعال‌سازی سازمان‌های مردم نهاد چقدر در کاهش کودک‌آزاری‌ها موثر است؟ پاسخ به این سوالات را چندی پیش رئیس مرکز فوریت‌های اجتماعی سازمان بهزیستی به ایلنا داده است. به گفته اسدبیگی، فعالیت سمن‌ها و ان‌جی‌اوها در کاهش و کنترل خشونت علیه کودکان نقش بسزایی دارد از این‌رو لازم است که توجه بیشتری به این سازمان‌ها شود. از سوی دیگر، تصویب لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان نقش مهمی در حمایت از کودکان ایفا می‌کند. در این لایحه، سوءرفتار، بهره‌کشی، فحشا، معامله و خرید و فروش کودک مدنظر قرار گرفته است. همچنین اگر کودک مورد تحقیر قرار بگیرد، ترسانده شود یا در وضعیتی قرار بگیرد که از لحاظ روانی مورد آزار قرار بگیرد، مصداق کودکآزاری در نظر گرفته شده است. حتی در این لایحه به غفلت والدین نیز اشاره شده که شامل عدم مراقبت والدین و سهل‌انگاری آنها نسبت به کودک می‌شود.
در این میان، این مشکل هم مطرح است که خانواده‌ها کمتر اجازه می‌دهند که کسی از کودکآزاری جنسی فرزندشان مطلع شود که به گفته رئیس مرکز فوریت‌های اجتماعی سازمان بهزیستی، بعضی از خانواده‌ها تصور می‌کنند که می‌توانند به تنهایی این مسئله را حل کنند و به همین خاطر این اتفاق را از اورژانس اجتماعی پنهان می‌کنند که این راه‌حل مناسبی نیست.
حالا با همه اینها، معاون اجتماعی بهزیستی استان تهران در تازه‌ترین اظهارات خود اعلام کرده است که آمارهای موارد کودکآزاری افزایش نیافته اما حساسیت اجتماعی در این زمینه زیاد شده و مردم بیشتر موارد کودکآزاری را گزارش می‌دهند. به گفته احمد خاکی، چه بخواهیم و چه نخواهیم به علت نبود آموزش مهارت‌های زندگی، کودکآزاری در جامعه مانند آسیب‌های دیگر اجتماعی، وجود دارد. همکاری سازمان‌های مردم نهاد برای آشنا کردن مردم با حقوق کودکان بسیار خوب بوده است. سیستم آموزشی ما نیز باید وارد این مقوله شود که افراد حق و حقوق خود را بشناسند و دفاع کنند و خودمراقبتی داشته باشند. در واقع، این مقام مسئول به مواردی اشاره کرده که مسئولان سال‌ها نسبت به آن بی‌توجه بوده‌اند و حالا با ظهور شبکه‌های اجتماعی و گزارش بسیاری از فجایع اجتماعی در فضای مجازی، این کم‌توجهی‌ها و بی‌مهری‌ها به مسائل اجتماعی را پررنگ و پررنگ‌تر کرده است بنابراین مسئولان لااقل حالا کاری کنند چراکه جلوی ضرر را هر وقت بگیری منفعت است.∎