صاحب‌خبر - فاطمه رنج‌اندیش
با توجه به اخبار رسیده از سی و ششمین جشنواره فیلم فجر احتمالا «مصادره» به کارگردانی مهران احمدی تنها نماینده ژانر کمدی خواهد بود. مهران احمدی در یک گفت‌و‌گو بیان کرده است: «سعی کرده‌ام فیلمی بسازم که مخاطبان و منتقدان دوستش داشته باشند؛ حالا اگر در جشنواره هم باشد که چه بهتر. به طور کلی جشنواره‌ها به ژانر کمدی تمایل زیادی ندارند ولی گاهی برخی از آثار هم به خوبی در این محافل دیده می‌شود-. جشنواره‌های سینمایی از جمله جشنواره خودمان شبیه ویترین هستندکه به معرفی بیشتر فیلم کمک می‌کند.» اظهارات مهران احمدی درباره الویت نداشتن و کم اهمیتی به فیلمهای کمدی در این سال‌ها بارها از زبان اهالی سینما و به خصوص فعالان ژانر کمدی شنیده شده است. بنابراین این سوال مطرح می‌شود که جای خالی فیلمهای کمدی در سی و ششمین جشنواره فیلم فجر مربوط به سیاستگذاری شورای انتخاب و داوری مبنی بر بی‌توجهی به فیلمهای کمدی است یا بر اساس روند فیلمهای کمدی در چند سال اخیر، سازندگان کمدی بیشتر به گیشه توجه دارند. در ادامه نگاهی به موفقیت‌های فیلمهای راه‌یافته به جشنواره فیلم فجر داریم و همچنین نظر منتقدان سینما را جویا شدیم.
سهم فیلمهای کمدی در جشنواره فیلم فجر
«خوب بد جلف» به کارگردانی پیمان قاسمخانی و «ایتالیا ایتالیا» به کارگردانی مهدی صباغ‌زاده به ترتیب در رشته‌های بهترین چهره‌پردازی، نقش، بهترین بازیگر نقش اول مرد و بهترین بازیگر نقش اول زن در سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر حضور داشتند. «من دیه‌گو مارادونا هستم» به کارگردانی بهرام توکلی، «ایران برگر» به کارگردانی مسعود جعفری جوزانی و «عصر یخبندان» به کارگردانی مصطفی کیایی در رشته‌هایی نظیر کاندیدای بهترین کارگردانی، بهترین فیلم، بهترین بازیگر نقش اول، نقش مکمل زن و مرد، بهترین صحنه و لباس، بهترین صدای فیلم و بهترین فیلم از نگاه مردم در سی و سومین جشنواره فیلم فجر شدند. «خط ویژه» به کارگردانی مصطفی کیایی و «طبقه حساس» به کارگردانی کمال تبریزی از فیلمهای کمدی بودند که رشته‌هایی نظیر بهترین فیلمنامه، بهترین تدوین، بهترین موسیقی کاندید شدند و رضا عطاران در این دوره برنده سیمرغ بهترین بازیگر نقش اول برای فیلم «طبقه حساس» شد. «نارنجی پوش» به کارگردانی داریوش مهرجویی و «خوابم میاد» به کارگردانی رضا عطاران کاندیدای بهترین نقش اول و مکمل زن و بهترین جلوه‌های میدانی در سی‌امین جشنواره فیلم فجر شدند. بنابراین سهم ژانر کمدی در جشنواره فجر به سیمرغ رضا عطاران ختم شده است.
فیلمهای کمدی به دنبال اکران‌های طلایی
آرش خوشخو منتقد سینمایی درباره حضور نداشتن فیلمهای کمدی در این دوره از جشنواره فجر توضیح می‌دهد: «فیلمهای کمدی ایرانی از ساختار و دست مایه‌هایی استفاده می‌کنند که در جشنواره مورد توجه قرار نمی‌گیرد و حتی خطر تبلیغات منفی از سوی منتقدان، خبرنگاران و تماشاگران وجود دارد. به نظرم تهیه‌کنندگان حدس می‌زنند که در فیلم فجر توفیقی ندارند و همچنین در اتمسفر خاص جشنواره احتمال دست انداختن فیلم‌ها و ایجاد موج‌های منفی بیشتر است. از سویی دیگر تکرر نمایش‌های جشنواره بخشی از تماشاگران با‌لقوه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بر همین اساس سازندگان فیلمهای کمدی از جشنواره فجر خارج شدند و ترجیح می‌دهند برای اکران‌های طلایی نظیر عید فطر، نوروز و اکران بلافاصله بعد از جشنواره فیلم فجر برنامه‌ریزی کنند.» او ادامه می‌دهد: «بعد از فیلم «ورود آقایان ممنوع» که ویشکا آسایش سیمرغ گرفت، فیلمهای کمدی توفیقی در جشنواره فجر نداشتند.»
خوشخو درباره اینکه نبود کمدی فاخر باعث می‌شود این ژانر در جشنواره جایگاهی نداشته باشند، توضیح می‌دهد: «از آنجایی که کمدی‌ها را بخش خصوصی می‌سازد، طبیعی است که به دنبال فروش تضمین شده باشند. فروش بالا هم در گرو عبور از خطوط قرمز و شوخی‌های جنسی است. به ندرت کمدی موقعیت داریم و بیشتر روی خنک کردن دل مخاطب تمرکز می‌کنند. اتفاقاتی که برای کمدی‌های ایرانی افتاده آن را از مسیر کمدی فاخر خارج کرده است. البته هنوز فیلم‌هایی نظیر «خوب بد جلف» و «نهنگ عنبر 2» داریم که به رقم انتقادات خوش ساخت هستند.»
این منتقد درباره خاستگاه طنز در ایران اینگونه می‌گوید: « از دوران کهن در ادبیات سعدی، جامی و عبید زاکانی شوخی‌های ادبیات ما حول محور مسائل جنسی و سنتی می‌چرخید. به گونه‌ای که این مسائل جزئی از سنت‌های ادبی و شفاهی است.»
خوشخو درباره نوع نگاه جشنواره فجر به ژانر کمدی اظهار می‌کند: «به نظر باید در انتظار کمدی ای باشیم که ارتباطش با جامعه فعلی دقیق‌تر و قوی‌تر باشد و ایجاد موقعیت‌های کمیک بهتر از نمونه‌های حال حاضر باشد. مادامی که فیلمهای کمدی از فضای تلویزیونی فاصله نگیرند، جشنواره فجر هم وظیفه ندارد که حتما از آن‌ها دفاع کند. به هر حال ژانر کمدی همیشه حمایت تماشاگران را دارد و پر فروش می‌شوند. در حال حاضر هم چندین فیلم کمدی از جشنواره فجر خارج شده‌اند و خودشان را برای اکران‌ها نوروزی آماده می‌کنند.»
جشنواره فجر باید از کمدی حمایت کند
کیوان کثیریان منقد سینمایی درباره اینکه فیلمسازان کمدی از جشنواره فاصله گرفتند و چشمشان به گیشه است، توضیح می‌دهد: «معمولا جشنواره توجهی به ژانر کمدی ندارد و فیلمهای جدی را می‌پسندند. طبیعتا در این جریان فیلمسازان کمدی کناره‌گیری می‌کنند. ضمن اینکه کمدی مقتضیاتی دارد که زیر ذره‌بین رفتنش در جشنواره، ایجاد حساسیت می‌کند. بنابراین در مجموع به این نتیجه رسیده‌اند که کناره‌گیری کنند.»
کثیریان معتقد است، جشنواره فیلم فجر وظیفه دارد که به تمام ژانرها توجه کند: «به نظرم نمایش‌های فیلم‌ها در جشنواره باید بیشتر شود، در واقع باید یک پانوراما داشته باشیم که تمام فیلم‌ها الزاما در بخش مسابقه نباشند.»
این منتقد ساخته نشدن کمدی‌های فاخر را معلول بی‌توجهی به ژانر کمدی می‌داند و می‌گوید: «وقتی به بخش کمدی اهمیتی داده نمی‌شود، کارگردانان مطرح تمایلی به ساخت این فیلم‌ها ندارند. در واقع نبود فیلم کمدی فاخر و بی‌توجهی به این ژانر جریان مرغ و تخم مرغ است. البته در نظر داشته باشید زمانی که فیلم‌هایی مانند «اجاره نشین‌ها» و «آدم برفی» ساخته شد، چقدر مورد توجه قرار گرفت؟ متاسفانه همواره فکر می‌کنند کمدی سطحی و سخیف است و این ژانر را جدی نمی‌گیرند. بنابراین فیلمسازان کمدی به ژانرهای دیگر گرایش پیدا کرده‌اند و افراد دیگری سکان ژانر کمدی را به دست گرفته‌اند که چندان به کیفیت اهمیت نمی‌دهند و تمام تمرکزشان را معطوف گیشه کرده‌اند.»∎