ارمغان جوادنیا: چگونگی اخذ ماليات بر ارزش افزوده از بيمه‌هاي عمر سبب شده است که برخي بيمه‌ها به‌صورت نامتعارف از بيمه‌شوندگان ماليات بگيرند. براساس تصويب مجلس مقرر شد که بيمه‌هاي عمر 9درصد ماليات بر ارزش افزوده به دولت پرداخت کنند، اما ابهامات اين قانون هنوز در برخی شرکت‌ها وجود دارد و موجب شده در عمل با اجراهاي سليقه‌اي حق بيمه‌هاي مضاعف از بيمه‌شوندگان دريافت شود. بيمه عمر هنوز ضريب نفوذ پاييني در کشور دارد بنابراين انتظار می‌رود که براي فراگيرشدن اين بيمه آتيه‌ساز، دولت و مجلس از همه ظرفيتشان استفاده کنند و با ابزارهاي تشويقي روند رشد بيمه عمر را شتابنده‌تر کنند. حال نه تنها براي تشويق مردم به خريد اين بيمه امتيازي در نظر گرفته نشده، بلکه با ابهامات اخذ ماليات بر ارزش افزوده، انگيزه‌ها را براي خريد کاهش داده‌اند.  پرویر خسروشاهی، قائم‌مقام بیمه مرکزی، در گفت‌وگو با «شرق» درباره اینکه اخذ مالیات بر ارزش افزوده از حق بیمه‌های عمر قانونی است یا خیر، می‌گوید: حق بیمه عمر و پس‌انداز یک بخش ریسک عمر و یک بخش پس‌اندازی دارد. بخش پس‌اندازی از مالیات بر ارزش افزوده معاف است، اما بخش عمر معاف نیست. زمانی که قانون مالیات بر ارزش افزوده اجرائی شد، ابتدا تصور برخی از شرکت‌های بیمه بر این بود که کل حق بیمه عمر و پس‌انداز معاف است، اما سازمان مالیاتی بر این موضوع ایراد گرفت و فقط بخش پس‌اندازی را معاف اعلام کرد. از آن زمان به بعد شرکت‌های بیمه برای بخش ریسک عمر مالیات بر ارزش افزوده در نظر می‌گیرند و به سازمان مالیاتی پرداخت می‌کنند.  به گفته او اگر یک شرکت بیمه  از مقطعی که مالیات بر ارزش افزوده برقرار شده برای بخش ریسک عمر که معاف نیست، این مالیات را نگرفته باشد، حالا مجبور است آن را دریافت کند؛ زیرا سازمان مالیاتی از همان مقطع اجرای مالیات بر ارزش افزوده آن را طلب می‌کند. منتهی برخی شرکت‌ها مالیات بر ارزش افزوده را از محل ذخایری که این نوع بیمه‌نامه‌ها دارند، برداشت می‌کردند؛ اما بسیاری دیگر از آنها، ذخیره بیمه‌ای بیمه‌گذار را تغییر نمی‌دهند و به جای آن و  به‌درستی مالیات بر ارزش افزوده‌ای که قبلا دریافت نکرده‌اند را یک‌جا اخذ می‌کنند. در هر صورت این موضوع خلاف قانون نیست. او اضافه کرد، البته یکی از شرکت‌های بیمه مناطق آزاد با توجه به اینکه فعالیت در مناطق آزاد از مالیات معاف است، برای مقطعی مالیات بر ارزش افزوده بیمه عمر و پس‌انداز را از مشتریان خود دریافت نمی‌کرد، اما بعدا مطرح شد که چون شرکت مذکور با مشارکت یک بیمه‌گر سرزمین اصلی اقدام به عرضه این بیمه‌نامه در سرزمین اصلی هم می‌کند، باید مالیات بر ارزش افزوده دریافت کند. بنابراین مسئله‌ای که مطرح می‌شود، ناشی از برداشت اشتباه از قانون مالیات بر ارزش افزوده در اوایل اجرائی‌شدن آن بود که تدریجا برطرف شد.
دريافت ماليات بر ارزش‌افزوده از بيمه عمر
 مسئول بيمه عمر يکي از شرکت‌هاي بيمه ايران دراين‌باره توضيح مي‌دهد؛ ماليات بر ارزش‌افزوده از حق بيمه‌ها گرفته مي‌شود. او با بيان اينکه ماليات بر ارزش‌افزوده بيمه عمر براي يک سال 9 درصد است، اضافه کرد؛ برای مثال اگر يک ميليون تومان پرداخت شود، 9 درصد ماليات بر ارزش‌افزوده آن 90 هزار تومان مي‌شود که اگر تقسيم بر 12 ماه کنيم، حدود هفت هزار و 800 تومان مي‌شود اما براي يک سال 90 هزار تومان خواهد بود. مسئول بيمه عمر اين شرکت همچنين اضافه کرد؛ در گذشته ماليات بر ارزش‌افزوده از سود بيمه بازخريد کسر مي‌شد اما بيمه مرکزي اعلام کرده که ماليات بر ارزش‌افزوده سال‌به‌سال گرفته شود تا فشار ناشي از آن کاهش يابد. او در پاسخ به اين سؤال که در گذشته ماليات بر ارزش‌افزوده عمر گرفته نمي‌شد اما اکنون از حق بيمه گرفته مي‌شود، به اين نکته اشاره کرد که اگر ماليات بر ارزش‌افزوده بيمه عمر مثلا براي سه سال گذشته دريافت نشده باشد، براي سال جديد نرخ سه سال يک‌جا بايد پرداخت شود. اما مسئول بيمه عمر شرکت بيمه کارآفرين با تأكيد براينکه ماليات بر ارزش‌افزوده بيمه عمر درصد مشخصي ندارد، توضيح داد؛ ماليات بر ارزش‌افزوده بيمه عمر کف و سقف ندارد و بسته به شرايط سني و انفرادي و گروهي‌بودن آن متفاوت است.
‌قانوني يا غيرقانوني؛ مسئله اين است
عباس رنجبر، مدير بيمه‌هاي عمر رازي در گفت‌وگو با «شرق»، دريافت ماليات بر ارزش‌افزوده را قانوني خواند و گفت؛ طبق قانون سازمان مالياتي و بيمه مرکزي، ماليات بر ارزش‌افزوده از بيمه عمر کسر مي‌شود. او با بيان اينکه نرخ ماليات بر ارزش‌افزوده بيمه عمر 9 درصد است، اضافه کرد؛ البته بخشي از حق بيمه‌ها بابت پس‌انداز و برخي بابت پوشش‌هاي بيمه‌اي است. پوشش‌هاي بيمه‌اي شامل ماليات مي‌شود اما بخش پس‌انداز شامل ماليات نمي‌شود. رنجبر با بيان اينکه در کشور هر کس از خدمات بيمه‌اي استفاده مي‌کند، بايد ماليات بپردازد، توضيح داد؛ ماليات بر ارزش‌افزوده خلاف قانون نيست. البته بيمه ايران با تغيير در رويه خود ابهاماتي ايجاد کرده بود اما کارشان غيرقانوني نيست. محمد حسيني‌پور، کارشناس بيمه نيز در گفت‌وگو با «شرق» درباره افزايش حق بيمه عمر و ماليات بر ارزش‌افزوده 9درصدي از سوي برخي شرکت‌هاي بيمه‌اي توضيح داد؛ دليل اينکه بخش‌نامه‌اي مي‌گويد به حق بيمه ماليات بر ارزش‌افزوده تعلق نمي‌گيرد، اين است که فرض کنيد فردي مي‌خواهد منزل خود را بيمه آتش‌سوزي کند.20 هزار تومان پرداخت مي‌کند و شرکت بيمه حق بيمه‌ها را جمع مي‌کند و از محل تجمع حق بيمه‌ها خسارت‌ها را پرداخت مي‌کند. قاعدتا دراين صورت نبايد به حق بيمه ماليات بر ارزش‌افزوده تعلق گيرد، چون به‌خودي‌خود ارزش‌افزوده‌اي براي شرکت بيمه ايجاد نکرده است. ماليات بر ارزش‌افزوده زماني گرفته مي‌شود که عمليات مورد نظر ارزش‌افزوده‌اي ايجاد کرده باشد. يعني بيمه‌گر از ميليون‌ها نفر حق بيمه را طبق قانون اعداد بزرگ دريافت و جمع مي‌کند و از محل تجمع حق بيمه‌ها خسارت‌ها را پرداخت مي‌کند. بنابراين بخش‌نامه هم ناظر به همين موضوع است.او با بيان اينکه در بيمه عمر دو بخش داريم، اضافه کرد: وقتي گفته مي‌شود بيمه عمر، منظورمان بيمه عمر و سرمايه‌گذاري است. در بيمه عمر و سرمايه‌گذاري دو بخش داريم؛ يک بخش اين است که حق بيمه جمع مي‌شود و از محل تجمع حق بيمه سرمايه‌هاي فوت پرداخت مي‌شود. اين بخش فاقد ارزش‌افزوده است و نبايد از آن ماليات گرفته شود. اما بخش دوم، بخشي از حق بيمه است که حق بيمه را وارد ذخيره رياضي کرده و با 85 درصد سودي که عايدمان مي‌شود، در صورت حيات به بيمه‌گذار برگردانده مي‌شود؛ يعني در کنار اين فرايند بيمه سرمايه‌گذاري هم انجام مي‌دهيم. يعني حق بيمه‌اي را دريافت مي‌کنيم و وارد ذخيره رياضي مي‌کنيم، از آن سودي به دست مي‌آوريم و 85 درصد سود را به‌علاوه کل اصل ذخيره رياضي با عنوان اندوخته بيمه‌نامه عمر و سرمايه‌گذاري به فرد پرداخت مي‌کنيم. اين بخش چون براي بيمه‌گذار سود ايجاد مي‌کند شامل ماليات بر ارزش‌افزوده مي‌شود، آن هم نه اصل پول بلکه سودي که به آن تعلق مي‌گيرد. مثلا فرض کنيد فردي بابت بيمه عمر و سرمايه‌گذاري چهار ميليون تومان حق بيمه پرداخت مي‌کند. از اين چهار ميليون تومان حدود 400 هزار تومان صرف خطر فوت مي‌شود، مثل همه رشته‌هاي بيمه. حق بيمه هم مصرفي است و از محل تجمع همين 400 هزار تومان‌ها با رقم‌هاي مختلف که از باقي بيمه‌ها مي‌آيد، سرمايه فوت پرداخت مي‌شود. بخش ديگري از اين چهار ميليون تومان غير از 400 هزار تومان، صرف هزينه‌هاي اداري، بيمه‌گري و کارمزد مي‌شود. مثلا فرض کنيد يک ميليون و 200 هزار تومان باشد در نتيجه با 400 هزار تومان، يک ميليون و 600 هزار تومان مي‌شود. بنابراين اين رقم از چهار ميليون تومان حق بيمه صرف هزينه‌ها و حق بيمه مي‌شود. دو ميليون و 400 در ذخيره رياضي مي‌ماند. با اين دو ميليون و 400 هزار تومان‌ها و پول‌هايي را که در طول 20سال دريافت مي‌شود، جمع کرده و با سود تحت عنوان اندوخته بيمه‌نامه برمي‌گردانيم. هر چقدر سودآوري براي شرکت بيمه داشته باشد، 85 درصد آن را به خود مردم برمي‌گردانيم. فرضا 200 ميليون تومان داده شده، اما 600 ميليون دريافت مي‌کنند چون ارزش‌افزوده ايجاد شده بايد ماليات حساب شود و درست است اما اگر به طريق ديگري غير از اين عمل شود اين ماليات درست نيست. البته طريقه عملکرد در شرکت‌هاي بيمه متفاوت است و خيلي وحدت رويه نيست. او با تأكيد بر اينکه دو نوع حق بيمه داريم، اضافه کرد: حق بيمه‌ها يا مصرفي‌اند يا اندوخته‌اي. حق بيمه مصرفي صرف خطر مي‌شود. جمع آن صرف پرداخت خسارت مي‌شود که نبايد ماليات تعلق گيرد چون في‌نفسه براي شرکت بيمه ارزش‌افزوده ايجاد نمي‌کند. شايد شرکت بيمه با پول‌ها کاسبي کند و سودآوري ايجاد کند اما خود اين مشمول ماليات نيست. اما در حق بيمه اندوخته‌اي سرمايه‌گذاري مي‌شود و با سود به طرف برگردانده مي‌شود. اين بخش بايد شامل ماليات برارزش‌افزوده شود. بنابراين تعارضي بين آيين‌نامه و اعمال 9 درصد ماليات بر ارزش‌افزوده در بيمه‌هاي عمر نيست. آيين‌نامه مي‌گويد از حق بيمه‌هاي مصرفي نبايد ماليات گرفته شود که اکنون هم همين‌طور است و قاعدتا نبايد تعلق گيرد و از نظر علمي نبايد انجام شود.  حسيني‌پور با تأكيد بر اينکه ماليات هيچ وحدت رويه‌اي ندارد و بخشي از مالياتي که از نماينده‌هاي بيمه‌گران گرفته مي‌شود اصلا با مباني ماليات در تعارض و اجحاف در حق مؤديان مالياتي است، اضافه کرد: هم اکنون شرکت‌هاي قدر در بيمه عمر، مثل بيمه کارآفرين که بالاترين پرتفوي را بعد از بيمه ايران در بيمه‌هاي عمر دارند، از روي سودي که پرداخت مي‌کند ماليات بر ارزش‌افزوده را کم مي‌کند. هر سال جدولي که ابتداي قراداد به بيمه‌گذار تحويل مي‌شود، مبالغ مندرج در ستون اندوخته مبالغي است که با احتساب کسر 9 درصد ماليات بر ارزش‌افزوده درج شده است. حسيني‌پور اين را هم اضافه کرد: شرکت‌هاي بيمه اگر خلاف عمل کنند بيمه مرکزي بايد طبق ماده يک قانون تأسيس بيمه مرکزي و بيمه‌گري مصوب 1350 با آن مقابله کند. يکي از اهداف بيمه مرکزي نظارت برفعاليت شرکت‌هاي بيمه طبق آيين‌نامه‌هاي شوراي عالي بيمه است. آنچه گفته شد به لحاظ علمي و در وضعيت مطلوب بود اما اينکه وضعيت موجود مطلوب بازار چيست بايد بازرسان بيمه مرکزي بگويند. او در پاسخ به اين سؤال که افزايش حق بيمه از جذابيت بيمه عمر کم نمي‌کند، تأكيد کرد: به‌هيچ‌وجه اين اتفاق نمي‌افتد. بيمه عمر آنقدر مهم است که اگر مردم متوجه بيمه عمر شوند ديگر به گرفتن ماليات از سود بيمه عمر فکر نمي‌کنند. بيمه عمر اهداف بالاتري دارد. پشتوانه مهمي است هم براي فوت بيمه‌شده و هم دوران کهولت بيمه‌شده. وقتي فرد با چنين قراردادي زندگي را تأمين مي‌کند چه بعد از فوت براي بازمانده‌ها و چه براي زنده‌ماندن که دوران پرهزينه و کم‌درآمدي را سپري مي‌کند، ديگر برايش ماليات از سود مهم نيست. وقتي بيمه عمر سرمايه‌اي مي‌دهد که در دوران کهولت زندگي مرفه‌تري را برايش رقم مي‌زند به اين دقت نمي‌کند که در 20 سال که 200 ميليون تومان مي‌دهيم 600 ميليون تومان مي‌گيريم يا 605 ميليون تومان، ديگر مهم نيست مهم اين است که 200 ميليون تومان مي‌دهيم، 600 ميليون تومان مي‌گيريم. از پول پرت زندگي سرمايه‌اي مي‌سازيم و از آن طرف در زمان فوت صد ميليون تومان به خانواده پرداخت مي‌شود.