صاحب‌خبر - زهرا داستانی
افزایش عوارض خروجی از ایران در لایحه بودجه 97، تلاش برای حذف مالیات بر ارزش افزوده در گردشگری، هدفمند کردن لغو روادید و ... از جمله اقداماتی است که دولت و متولیان گردشگری‌اش برای افزایش گردشگر ورودی و کاهش گردشگر خروجی از ایران در نظر گرفته‌اند. برنامههایی که گرچه هنوز به مرحله اجرا در نیامده‌اند اما توانسته‌اند سر و صدای زیادی برپا کنند و توجه همگان را به خود جلب. اما سوال اینجاست که آیا این اقدامات می‌تواند در رونق گردشگری داخلی تاثیر گذار باشد؟
همه چیز از آنجایی شروع شد که آمار ایرانیانی که به ترکیه سفر کردند از آمار ترک‌هایی که به ایران آمدند، سال به سال بیشتر شد. آماری که نشان داد لغو روادید بین ایران و ترکیه تنها به خروج ارز از ایران منتهی شده و سود اصلی را کشورهای دیگر به جیب زده اند. اما ترکیه تنها کشوری نبود که این بازی را بُرده بود، نزدیک به 10 سال است که ایران روادید خود را با بیش از 20 کشور لغو کرده و برای اتباع ۱۸۰ کشور ویزای فرودگاهی با اعتبار ۹۰ روز صادر می‌کند اما هنوز نتوانسته سهم برابری از این سیاست متقابل به دست آورد، سیاستی که در دولت نهم کلید خورده و تا امروز ادامه پیدا کرده است. البته این سهم همیشه در نوسان بوده و گاهی با افزایش و حتی رشد مثبت روبه‌رو بوده است. سه سال پیش یعنی آبان ماه 1393 مسعود سلطانی‌فر، رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی از مثبت شدن تراز گردشگری در ایران برای نخستین‌بار پس از انقلاب خبر داده است. این اولین باری است که براساس آمار پلیس مهاجرت ناجا در سه ماه تابستان 93، 1497 گردشگر خارجی وارد کشور شده‌اند، در حالی که در این مدت 1417 گردشگر از کشور خارج شده بوده‌اند. براساس آماری که مسعود سلطانی‌فر داده است، تعداد گردشگران اروپایی که با تور در 6 ماه نخست سال 93 به ایران وارد شده‌اند در مقایسه با مدت مشابه‌اش در سال قبل با رشد 200 درصدی روبه‌رو بوده است. سلطانی‌فر دلیل این افزایش گردشگران ورودی به کشور در مقایسه با گردشگران خروجی را رویکرد دولت در حوزه سیاست خارجی و استفاده از ادبیات محترمانه با دنیا و برقراری تعامل با کشورهای مختلف با حفظ منافع ملی و البته لغو روادید دانسته است. از آن زمان به بعد اما خبرها گرچه حکایت از افزایش ورود گردشگران خارجی به ایران داشته اما همچنان گردشگران خروجی تعداد بیشتری را به خود اختصاص داده‌اند. اتفاقی که سبب شده تا در سال 96 علی‌اصغر مونسان، رئیس جدید سازمان میراث فرهنگی از هدفمندی لغو روادید سخن بگوید.
حالا اما بعد گذشت چند ماه از آخرین اظهارنظرهای رئیس سازمان میراث فرهنگی درباره برابر نبودن گردشگری ورودی و خروجی در ایران دولت با تقدیم لایحه بودجه 97 اتفاق تازه‌ای را در صنعت گردشگری رقم زده است. افزایش عوارض خروج از ایران یکی از برنامههایی است مونسان در ابتدا آن را از جمله راهکارهای رئیس جمهوری برای کاهش گردشگری خروجی و رونق بیشتر گردشگری داخلی دانسته است، گرچه او نیز کمی بعد به این افزایش عوارض معترض شد و گفت که این اقدام راهکار خوبی برای رونق گردشگری داخلی نیست. البته افراد دیگری چون محمدابراهیم لاریجانی، کارشناس گردشگری در گفت‌وگو با ایسنا نظری دیگر دارد. او گفته است که «براساس روانشناسیِ سفر و مسافر، افزایش نرخ عوارض خروج، سفرهای داخلی را کاهش می‌دهد و مردم از هزینه سفرهای داخلی می‌زنند تا خرج سفر به خارج را فراهم کنند. یک سفر 2 روزه و آخر هفته به شمال اگر کم بشود، پول افزایش عوارض خروج هم تامین می‌شود. افرادی که وام می‌گیرند تا به سفر بروند، آیا به‌خاطر ۲۰۰ هزار تومان افزایش عوارض خروج، سفر خارجی را کنسل می‌کنند یا تعداد سفرهای داخلی را کم می‌کنند؟»
مالیاتی که سفر داخلی را گران‌تر می‌کند
حالا اما بعد از گذشت چند روز از جنجالی که افزایش 3 برابری عوارض خروج از کشور برپا کرد، مونسان، معاون رئیس جمهوری از مذاکره با سازمان امور مالیاتی برای اصلاح و هدفمند شدن قانون مالیات بر ارزش افزوده در بخش گردشگری خبر داده است. او گرچه اعلام کرده است که مالیات بر ارزش افزوده قانون حاکم بر کشور است و چیزی نیست که آن را از گردشگری بتوان حذف کرد اما از حذف آن ابراز خوشنودی کرده و گفته است: باید دید که توافقات با سازمان امور مالیاتی به کجا می‌رسد. با این حال او این نکته را گوشزد کرده که « اگر قرار باشد مالیات بر ارزش افزوده در گردشگری وجود داشته باشد باید هدفمند باشد و اگر حمایتی قرار است صورت گیرد، باید به بخش تورهای ورودی باشد تا گردشگران بیشتری به کشور جذب شوند.» حالا اما سوال اینجا است که مالیات بر ارزش افزوده چه بر سر گردشگری داخلی می‌آورد؟
فعالان عرصه گردشگری در ایران می‌گویند: « در ایران مسافری که می‌خواهد با تور به مشهد برود، ۴ مرتبه باید مالیات بر ارزش افزوده بپردازد؛ یک‌بار به هتل، به شرکت هواپیمایی و رستوران و در نهایت به آژانس توریستی.» بر این اساس در ساده‌ترین حالت می‌توان گفت که قانون مالیات بر ارزش افزوده به دلیل تحمیل بار هزینه‌ای به مصرف‌کننده و گران شدن نرخ تمام شده خدمات، سبب گران شدن گردشگری داخلی در ایران شده است. عاملی که در کنار بالارفتن نرخ تورم و خالی شدن جیب خانواده‌های ایرانی و برابری قیمت سفرهای خارجی با سفر داخلی ایرانیان را به خروج از کشور و توریسم خارجی تشویق کرده است. عبدالحمید حرمتی، رئیس اتحادیه هتلداران خوزستان به ایسنا گفته است: «متاسفانه در گردشگری با اعمال قانون مالیات بر ارزش افزوده بویژه در بحث اسکان ۹ درصد قیمت سفر را گران‌تر کرده که با این کار فشار زیادی به هتل‌ها نیز تحمیل می‌شود و برخی را به خاطر جرایم سنگین ناشی از این مالیات‌ها به آستانه ورشکستگی کشانده است. چرا که در شرایطی که هتل‌ها باید این مالیات‌های سنگین را پرداخت کنند خانه‌مسافرها حتی آن‌هایی که مجوز دارند مشمول چنین قانونی
نمی شوند اما هتل‌ها حتی مجبورند عوارض‌های سنگین شهرداری برای تابلو و پسماند را هم متقبل شوند.» با این حال اما این سوال مطرح می‌شود که مالیات بر ارزش افزوده چه سهمی از گردشگری داخلی در ایران را که براساس مرکز آمار 65 درصد از آنها سفر به شهرهای مختلف برای دیدار با اقوام همراه با اقامت در خانه اقوام و نه در هتل‌ها بوده و همچنین 60درصد سفرها به وسیله وسایل نقلیه شخصی انجام شده و تنها بین 3 تا 4 درصد از مسافران با تورها و وسایل نقلیه عمومی اقدام به سفر کرده‌اند، دارد؟ گرچه تا به امروز کسی به آن پاسخی نداده اما روش‌های متداولی برای افزایش گردشگری داخلی در جهان وجود دارد.
افزایش توان مالی طبقه متوسط
کارشناسان گردشگری جهان بر این معتقدند که اولین کار برای رونق گردشگری داخلی توسعه طبقه متوسط جامعه است. طبقه‌ای که می‌تواند آخر هفته کارش را ترک کند و به تفریح و مسافرت برود. افزایش حقوق کارمندان دولت یک گام در مسیر درست است. چرا که مشوقی برای اختصاص حداقل 3 روز از 365 روز سال است که یک کارمند به همراه خانواده‌‌اش به تعطیلات برود.
رونق گردشگری مذهبی و استفاده از ظرفیت‌های تاریخی از جمله راهکارهای دیگر برای تقویت گردشگری داخلی است. دو ظرفیت مهمی که ایران از آن بهره‌مند است. گرچه لایحه بودجه 97 نقاط ضعف بسیاری دارد اما یکی از نقاط قوتش اختصاص درصدی از مالیات بر ارزش افزوده برای مرمت و احیای بناهای تاریخی ثبت‌شده و توسعه گردشگری است.
هتل‌های روستایی از جمله تجربیات مشترک کشورها برای رونق گردشگری داخلی است. خانه‌هایی بومی که نه تنها در روستاها و مناطق دور افتاده بلکه در حومه شهر به وجود می‌آیند و تجربه زندگی بومی را به گردشگران منتقل می‌کنند. اتفاقی که در ایران به تازگی رخ داده و نوروز 96 را با تجربه‌ای خوب پشت سر گذاشته است.
استفاده از ظرفیت‌های جوامع دور از وطن
جوامع دور از وطن یا همان مهاجران از جمله ظرفیت‌هایی هستند که بسیاری از کشورها برای رونق گردشگری داخلی از آن استفاده می‌کنند. تسهیلاتی که به شهروندانی که در خارج از کشور داده می‌شوند تا برای دیدار با خانواده‌ها و همچنین گردشگری به کشور بازگردند. ایران پنج تا شش میلیون شهروند در خارج از کشور دارد که هفت درصد از جمعیت کل کشور را شامل می‌شود و می‌تواند از آنها برای رونق گردشگری داخلی استفاده کند.∎