سرویس سیاسی– اجتماعی: “انتظار می‌رود محیط زیست تدریجاً به منزله موضوع امنیتی غالب کشورها در غرب آسیا به رسمیت شناخته شود.”
به گزارش خبرنگار اطلاعات، حسام‌الدین آشنا رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری با بیان مطلب بالا در سمینار حکمرانی و امنیت منطقه‌ای در غرب آسیا افزود: روند افزایش جمعیت به همراه صنعتی‌شدن اغلب جوامع منطقه غرب آسیا و همینطور ناکارآمدی دولت‌ها در سازگار کردن نیازها، تولید و مصرف با ظرفیت‌های اکولوژیکی، فشار بی‌سابقه‌ای را به محیط‌‌زیست این منطقه وارد خواهد کرد.
وی با بیان این که بحران‌های زیست محیطی به شکل کاهش منابع آب و شیوع بیماری و قطحی در مناطق گرم و بیابانی، نابودی جنگل‌ها و از میان رفتن گونه‌های زیستی ظاهر می‌شود که مجموعاً تعادل حیات را به صور گوناگون تهدید می‌کند، اظهار داشت: بنابراین انتظار می‌رود که محیط زیست به تدریج به منزله موضوع امنیتی غالب کشورها در غرب آسیا به رسمیت شناخته شود.
آشنا با اشاره به این که یکی از مهمترین روندهای محیط زیستی و اقتصادی منطقه غرب آسیا، بحران کمبود آب است و تا امروز در مواجهه با این بحران، برخی از دولت‌های منطقه از دیگران موفق‌تر بوده‌اند، گفت: میزان موفقیت در غلبه بر این چالش، راهنمای خوبی برای نشان دادن ژئوپولیتیک جدیدی است که بر اساس برتری مجموعه‌ای از کشورها در منابع آب نسبت به دیگران شکل گرفته است.
وی افزود: اعمال کنترل سرزمینی بر منابع فراسرزمینی آب، نقشه راه کشورهایی است که در ورای بحران آب بقای خود را جستجو می کنند؛ البته آگاهان می‌دانند که این نقشه راه احتمالا نه فقط بقای کسی را تضمین نمی‌کند، بلکه وقوع جنگ آب را قطعی می‌سازد. بحران آب، چه بسا پایه‌های تمدن را در جوامعی که با بیشترین شدت کم آبی رو برو هستند، متزلزل می‌کند .آشنا همچنین، «امنیت منطقه‌ای در غرب آسیا؛ چالش‌ها و روندهای نوظهور» را یکی از تامل برانگیزترین موضوعاتی دانست که دانشگاهیان را به مطالعات بیشتر دعوت می کند و رهبران را در سراسر منطقه و فراسوی آن به چالش‌های سیاستگذاری فرامی‌خواند.
پایان دوران حکمرانی ساده
وی با بیان این که حکمرانی در سرآغاز قرن بیستم درست مانند سده‌های قبل از اصول ساده سرکوب مخالفان توسط حاکمان و به زنجیر کشیدن ضعفا توسط اقویا پیروی می‌کرد، اظهار داشت: امروز برخلاف سده‌های قبل، دوران حکمرانی‌های ساده به پایان رسیده‌است. پیشرفت در فناوری ارتباطات، انسان‌های بیشتری را به پیوند با یکدیگر فرامی‌خواند؛ فلسفه حقوق رعایا را دعوت می‌کند تا به شهروندانی صاحب رأی و قدرت و البته مسئولیت تبدیل شوند؛ توزیع عادلانه تر ثروت در جهان، مردم و کشورها را تا حدی به دانش و قدرت مجهز کرده است و خودآگاهی سیاسی خواستار پیوند دادن همه این دستاوردها با کرامت انسانی و حق تعیین سرنوشت، امنیت و بهروزی برای همه ملت‌هاست.
رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری با بیان این که منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا (وانا) حداقل در یک دهه گذشته تجربیات دردناکی را به بهای جان میلیون‌ها نفر پشت سرگذاشته است و احتمالا تجربه‌های به مراتب بدتری را انتظار می‌کشد، اظهار داشت: خیزش افراط گرایی، تضعیف مردمسالاری و بحران هویت ملی در بسیاری از کشورهای این منطقه شایع است. افزایش نامتعادل جمعیت، نگرانی‌هایی را در باره توانایی دولت‌های ناکارآمد در پیشبرد توزیع عادلانه ثروت، گشودگی فضای سیاسی و تامین رفاه اجتماعی تحمیل می‌کند.
نقش قدرت نرم‌افزاری در بقای حکومت‌ها
مشاور رئیس جمهوری با تاکید بر این که مشروعیت بسیاری از حکومت‌های این منطقه به طرز بی‌سابقه‌ای کاهش یافته است، افزود: فضای مجازی نقش تعیین کننده‌ای در جهت گیری انتظارات قشر جوان و طبقه متوسط ایفا می‌کند. منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا پیشتاز رشد مصرف کنندگان شبکه‌های اجتماعی در جهان هستند.
آشنا با بیان این که شبکه‌سازی در بستر رسانه‌های اجتماعی قدرتی به کاربران داده است که می توانند اطلاعات را از طریق مسیرهای گوناگون به دست بیاورند و در برابر تبلیغات سیاسی پرحجم ایمن شوند، گفت: استفاده از قدرت تاثیرگذاری‌های مردم بر مردم به جای استفاده از قدرت تاثیرگذاری نظام سیاسی بر مردم در تبلیغات سیاسی، از نتایج مهم رشد این شبکه‌ها در منطقه بوده است و همین موضوع به کاهش قدرت اقناع دولت‌های منطقه منجر شده است.
وی تاکید کرد: این دگرگونی‌ها نشان می‌دهد قدرت نرم‌افزاری و کیفیت حکمرانی نسبت به وجه خشونت و سخت‌افزاری نقش مؤثرتری در بقا و ارتقای حکومت‌ها ایفا می‌کند.آشنا افزود: به هم ریختگی‌های ناشی از عدم کارآیی دولت‌ها در برآورده ساختن انتظارات مردم توأم با اوج گرفتن قومگرایی و فرقه‌گرایی در سراسر منطقه، می‌تواند متضمن منازعات گسترده‌ای پیرامون نظم سیاسی، کنترل منابع زیستی و حاکم کردن ایدئولوژی‌های جایگزین با درونمایه تنش‌های فزاینده سیاسی باشد.رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری یادآور شد: به استثنای آفریقای زیر صحرا، هیچ منطقه‌ای از جهان به اندازه غرب آسیا، مستعد متبلور کردن شرورانه‌ترین عملکردها در پاسخ به تضعیف مرزها و حکومت‌ها نیست. او تاکید کرد: به همین دلیل در سال‌های آینده، منطقه پیرامونی ایران بیش از هر جای دیگری، ملجاء گروه‌های تبهکار با گرایش‌های اسلامگرایی افراطی یا حتی گروه‌هایی خواهد بود که صرفاً در سایه فقدان اقتدارهای فراگیر و کارآمد، فرصت را برای تحصیل درآمد از طریق آدم ربایی، قاچاق مواد مخدر، کالا و تسلیحات مناسب تشخیص می‌دهند.
وی با بیان این که از نقطه نظر امنیتی، نه فقط در غرب آسیا بلکه در سراسر مناطق پیرامونی ایران، همواره وسوسه حمایت از تداوم آشفتگی‌ها محتمل است، افزود: تشدید رقابت‌ها و به ویژه نبردهای نیابتی احتمال دارد که برخی از مهمترین کشورهای منطقه را به سمت تولید یا خرید تسلیحات بیشتر یا حتی تسلیحات هسته ای سوق دهد.
تهدید فروپاشی از درون
مشاور رئیس جمهوری با تاکید بر این که منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا با تهدید فروپاشی از درون در آینده ای نزدیک روبرو‌ست، اظهار داشت: مگر آنکه راه حلی پیدا شود که حکومت‌ها، مرزها و جوامع را یک بار دیگر مستقر و پابرجا کند.
وی افزود: خوشبینانه ترین سناریو، ادامه انبار کردن تسلیحات است که علاوه بر آنکه خطرات ناشی از به دست گرفتن کنترل کشورهای منطقه از سوی گروه‌های افراطی را تشدید
می‌کند، با دامن زدن به جنگ سرد جدیدی در این منطقه، باعث اتلاف سرمایه‌ها می شود.
آشنا همچنین با بیان این که کشورهای منطقه در یک دهه آینده ممکن است به واسطه نیروهای مرکز گریز چنان به چالش گرفته شوند که بقای آنان مستلزم بازبینی در مرزها، فلسفه حکومت و شیوه‌های مدیریت سرزمینی باشد، گفت: اما همزمان باید انتظار داشت که به دنبال درخواست شهروندان برای احیای اقتدار دولت‌ها و بازگرداندن امنیت با رویه محافظه کارانه تری تجدید حیات بیابند. چه در کشورهایی که ساختار سازمانی و فلسفی ملت متزلزل می شود و چه در کشورهایی که تلاش برای احیای آن تشدید می یابد، بی ثباتی سیاسی، منازعات اجتماعی، جنگ‌های داخلی و درگیری‌های بینا مرزی، صورت غالب این تکاپوها خواهد بود.
وی با تاکید براین که جابه جایی‌های
جمعیتی توأم با بیداری سیاسی و انتشار تکنولوژی اطلاعات، احتمال برخوردهای بین فرهنگی را افزایش می دهد، گفت: بدون وجود یک حکمرانی موثر منطقه‌ای، معلوم نیست که گفتگوها مثمر ثمر بوده و برخوردها از جانب دولت‌های منفرد، قابل کنترل باشند. آشنا تصریح کرد: بدون مقرراتی که فضای سایبری را ضابطه مند کند، آسیب پذیری کشورها به دنبال حملات تروریستی سایبری که از سوی کشورها یا گروه‌های غیرکشوری انجام می شود، افزایش خواهد یافت وغلبه بر خطرات جدید برخاسته از فضای سایبری به رژیم‌های بین المللی نوینی نیاز دارد که همگام با توسعه تکنولوژی ارتباطات مجازی، قادر به دفع تهدیدها علیه امنیت ملی باشد.
مشاور رئیس جمهوری درباره ضرورت توجه به مردمسالاری در منطقه گفت: با به میان آمدن هرچه بیشتر شهروندان در حکمرانی به واسطه بیداری سیاسی و احیای هویت خواهی، کشورهایی که قادر به سازگاری با این مشخصه جدید باشند، توانایی بالاتری را برای ایجاد رونق، ثبات و امنیت نشان خواهند داد و کشورهایی که نتوانند با این واقعیت کنار بیایند، سرمنشاء بی ثباتی و عدم امنیت برای خود و احتمالا همسایگانشان خواهند بود.
وی با بیان این که«هیچکدام از این دشواری‌ها، راه حل‌های ساده ای ندارد» ادامه داد: کشورهای این منطقه در اقدامات یکجانبه تنها قادر به دستیابی به شمار اندکی از اهداف خود خواهند بود؛ در حالی که رسیدن به اهداف بزرگتر صلح و ثبات بین المللی و اداره مشترکات منطقه ای، نیازمند همکاری‌های بیشتری است.
ضرورت دوری جستن از یکجانبه طلبی
آشنا تاکید کرد: هر گونه راه حلی برای مشکلات منطقه باید متکی به اقدامات و پیشرفت‌های دسته جمعی و دوری جستن از یکجانبه گرایی، انحصار طلبی و اصرار بر برد خود و باخت دیگران باشد.وی ادامه داد:وقتی از بی معنا بودن بازی برد- باخت در دنیای امروز سخن می گوییم باید در نظر داشته باشیم که این اصل در مورد تعدد و تکثر هویت‌های مذهبی و فرهنگی و قومی هم صدق می‌کند.وی در توضیح بازی برد- برد گفت: در این بازی، هویت و وحدت ملی به معنای تضعیف و حذف هویت‌های متکثر مذهبی، قومیتی، فرهنگی و زبانی نیست؛ بلکه در تلاقی فرهنگ‌ها وهویت‌های متکثری است که آموخته اند در کنار یکدیگر مسالمت آمیز زندگی کنند.
آشنا گفت: کمک به بهبود حکمرانی بدون نیاز به براندازی آن دسته از نظام‌های سیاسی که هنوز
می‌توانند با اصلاح رویه‌های ناکارآمد، خود را با دنیای جدید تطبیق بدهند و تقویت زمینه‌های همکاری‌های مشترک منطقه ای در مقابله با مشکلاتی که بنا به سرشت خود مستلزم خویشتنداری و چندجانبه گرایی هستند، باید ستون‌های راهبرد منطقه‌ای در این آینده نامطمئن باشند.وی تاکید کرد:فقط از این طریق است که می توانیم به جای نابود کردن زیستگاه و فرصت‌های مشترک ، یک نظم منطقه ای پایدار و مستقل را ایجاد کنیم و منطقه قویتری را برای فرزاندنمان برجا بگذاریم.
تغییرات اقلیمی امنیت انسانی را به مخاطره می‌اندازد
گری لوییس هماهنگ کننده سازمان ملل در ایران هم در این سمینار اظهار داشت: در بسیاری مواقع تحت عنوان توسعه و پیشرفت در حال ضربه زدن به محیط زیست اطراف خود هستیم که این امر به تغییرات اقلیمی منجر می‌شود.وی در تعریف خودازامنیت گفت: امنیت، واژه سیاسی است که معانی متفاوتی دارد. امنیت به معنای پناهندگان، آوارگان سومالی، تغییر اقلیم و موارد دیگر است.
گری لوییس خاطرنشان کرد: با نگاه به مفهوم امنیت در روابط بین‌الملل خواهیم دید که چقدر تغییر داشته‌ایم.
وی با بیان این که این تغییرات به گسترده شدن مفهوم امنیت منتهی شده است، افزود: شاهد تغییر در امنیت انسانی، امنیت زیست محیطی و … هستیم ، اما تعبیری که در مفهوم امنیت آمده، بسیار کمتر از آن چیزی است که انتظار آن را داشتیم.
هماهنگ کننده سازمان ملل در ایران تاکید کرد: بسیاری از افراد از آنچه در سوریه اتفاق افتاد آگاهی دارند، اما کسی از تغییر اقلیم که بر امنیت انسانی اثر می گذارد چندان آگاه نیست، در حالی که این تغییرات می تواند جان انسان‌ها را به مخاطره اندازد. وی ادامه داد: بیابان زایی، جنگل زدایی
و تولیدات صنعتی وقتی به وجود می‌آیند که ما فکر می‌کنیم در حال صنعتی سازی و تولید محصول خاصی هستیم، درحالی که در حقیقت در حال تخریب محیط زیست هستیم.
همچنین سید جلال دهقانی فیروزآبادی دبیر علمی و رئیس دبیرخانه دائمی کنفرانس امنیتی تهران بایادآوری برپایی دومین کنفرانس امنیتی تهران در ۱۸ دی با حضور رئیس جمهوری گفت: ویژگی این کنفرانس ، ایجاد پیوند بین دانشگاه و بخش اجرایی است.وی همچنین ایجاد زبان مشترک بین دانشگاهیان را مهم تلقی کرد و افزود: مقوله فرهنگ و ادبیات با امنیت ارتباط متقابل دارد .سمینار حکمرانی و امنیت منطقه‌ای در غرب آسیا با محورهای امنیت انسانی در غرب آسیا، مشروعیت و کارآمدی در منطقه غرب آسیا، ماهیت نظام سیاسی و امنیت منطقه ای، فرهنگ راهبردی و امنیت منطقه ای در منطقه، سیاست‌های توسعه اجتماعی و امنیت منطقه ای و سیاستگذاری امنیت ملی دیروز در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار شد.گفتنی است این سمینار از سلسله سمینارهای پیش از کنفرانس امنیتی تهران است.