سخنان اواخر هفته گذشته «موگرینی» رئیس دستگاه سیاست خارجی اتحادیه اروپا یادآور دو اتفاق در جریان مذاکرات هسته‌ای است، یکی از آن اتفاقات را لاوروف بازگو کرده است و دیگری را وندی شرمن.
فدریکا موگرینی اواخر هفته گذشته و در نشست مقدماتی پارلمان اروپا ادعا کرده بود که «در مقدمه برجام، یک نیم جمله به درخواست ایران گنجانده شد که مضمون آن این است که این توافق می‌تواند زیربنایی برای تعامل بر سر مسائل دیگر باشد.»
هر چند آقای سید عباس عراقچی معاون وزیر خارجه و مذاکره‌کننده ارشد تیم هسته‌ای ایران، ادعای موگرینی را اینگونه تکذیب کرد؛ «اظهارات موگرینی درباره برجام تا حدی هم لفاظی است» اما فضایی که آمریکا و اروپا علیه ایران به واسطه برجام ایجاد کرده‌اند، اما «گر بگویم که مرا حال پریشانی نیست، رنگ رخسار خبر می‌دهد از سّر ضمیر.»
سخنان موگرینی همراهی و تبعیت از سیاست‌های آمریکا را نشان می‌دهد که تا پیش از این، دولت، اعضای تیم هسته‌ای و خوش باوران و دلسپردگان آمریکا و غرب زمانی که آمریکا به نقض برجام پرداخت و حتی تا مرز خروج از آن پیش رفت، رویکرد خود را به سوی اروپا متمایل کردند تا با کنار گذاشتن ایالات متحده، توافق هسته‌ای را با اتحادیه اروپا ادامه دهند. هر چند نمی‌توان باور داشت که آمریکا را از معادلات خود کنار گذاشته باشند.
اما آن دو اتفاقی که اشاره شد، از زبان دو مسئول و دست اندرکار مذاکرات هسته‌ای، یکی سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه و دیگری وندی شرمن مذاکره‌کننده ارشد سابق تیم هسته‌ای آمریکا بازگو شده است.
چند روز پس از امضای توافق هسته‌ای لاوروف در مصاحبه‌ای به زمانی که مذاکرات به بن‌بست رسیده بود، اشاره کرده و گفته بود؛ «ما و چین می‌خواستیم تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران لغو شود، اما علی‌رغم حمایت ما، خود تیم ایرانی موافقت کرد که تحریم‌ها تا ۵ سال ادامه یابد، در نهایت همکاران ایرانی ما که طبیعتاً در این مورد تصمیم‌گیرنده اصلی بودند، موافقت کردند که در این مورد معامله کنند. طبیعتاً ما و چین با توجه به این که ایران با آن موافق بود، از آن حمایت کردیم. در این دوره تسلیحاتی که به ایران داده می‌شود، باید تحت نظارت شورای امنیت سازمان ملل باشد.»
در این باره، اگر ایران با پیشنهاد و خواسته روسیه و چین همراهی می‌کرد، احتمال این که تحریم‌های تسلیحاتی ایران تا ۵ سال ادامه نداشته باشد، وجود داشت و اگر چنین شده بود، یک پیروزی در برجام به حساب می‌آمد که دولت نیز می‌توانست از آن به عنوان یک دستاورد نام ببرد. اما چرا اینگونه نشد؟ اعضای تیم هسته‌ای خود باید در این زمینه شفاف‌سازی کنند و پاسخ افکار عمومی ‌را بدهند.
«سرگئی ریابکوف» معاون لاوروف نیز در همین زمینه گفته بود؛ «این موضوع پنهانی نیست که روسیه طی مذاکرات هسته‌ای حامی رفع تحریم‌های تسلیحاتی ایران زودتر از موعد بود. ما حتی در مقاطعی پیشنهادهایی را تدوین کردیم که بر اساس آن، تحریم تسلیحاتی ایران یک ماه پس از اجرای برجام رفع شود، اما نتیجه متفاوت بود.»
اما وندی شرمن، مذاکره‌کننده ارشد سابق تیم هسته‌ای آمریکا چه نکته‌ای را آشکار کرد؟
او پس از آن که بارها از سوی مقامات کشورمان شنید که تحریم‌ها همزمان با اجرای برجام «لغو» می‌شود، گفت؛ «۱+۵ و اتحادیه اروپا توافق کردند که تحریم‌های هسته‌ای ایران را موقتاً متوقف کنند. Lift لغتی است که در زبان انگلیسی به معنی معلق نگه داشتن و یا موقتاً متوقف کردن است، اما طرف ایرانی، Lift را به معنی پایان دادن ترجمه می‌کرد و به همین دلیل هم ما از این لغت استفاده کردیم. یکی از کارهایی که شخص در دیپلماسی انجام می‌دهد این است که توجه کند زبان اهمیت دارد.»
و اکنون پس از گذشت بیش از دو سال از اجرای برجام از سوی ایران، موگرینی رئیس دستگاه سیاست خارجی اتحادیه اروپا بنا بر گفته خود رازی را درباره برجام بازگو کرده است که نشان دهنده ضعف در متن برجام و کم‌توجهی به آن از سوی اعضای تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای است.
جالب است که هم‌اکنون تحریم‌های اقتصادی لغو نشده، حتی به تعلیق هم در نیامده است، در واقع اوضاع تحریم‌ها همچنان به شکل سابق است. اما مسئولین کشورمان بارها تأکید کردند که تحریم‌ها پس از اجرا و همزمان با آن باید لغو شود.
آقای محمد جواد ظریف وزیر خارجه تیرماه ۱۳۹۴ با حضور در مجلس شورای اسلامی ‌درباره ادعای آمریکا و غرب در لغو یا تعلیق تحریم‌های اقتصادی، قاطعانه گفته بود؛ «اصلاً تعلیق در هیچ جا نیامده است، در هیچ جای برجام واژه تعلیق نیامده و هر کس تعلیق ترجمه کرده اشتباه ترجمه کرده است. در برجام اصلاً تعلیق وجود ندارد و تاریخ اجرای لغو هم زمانی است که آژانس گزارش دهد که ایران این اقدامات کمی را انجام داده است.»
به خوبی می‌توان با بررسی شرایط ایجاد شده برای ایران پس از برجام، به این نتیجه رسید که، توافق هسته‌ای نه تنها نتوانست خواسته‌های به حق جمهوری اسلامی ایران را برآورده کند، بلکه باعث شد ابزاری در دست آمریکا و غرب باشد تا به واسطه آن فشارهای بیشتری به ایران وارد کند.
هر چه بیشتر از زمان اجرای برجام می‌گذرد، ابعاد تازه‌تری از محتوا و متن آن آشکار می‌شود و این اتفاق هر چه بیشتر و شدیدتر از سوی آمریکا و اروپا در حال وقوع است. اما از سوی اعضای تیم هسته‌ای ایران واکنش، پاسخ و شفاف‌سازی روشنگرانه صورت نمی‌گیرد. قطعاً چنین فضایی که علیه ایران به واسطه برجام شکل گرفته نیازمند پاسخ قاطع و شفاف‌سازی از سوی دست‌اندرکاران تیم هسته‌ای و دستگاه دیپلماسی است، جامعه در انتظار چنین واکنشی است.
هماهنگی میان آمریکا و اتحادیه اروپا به خوبی دیده می‌شود.

^{نویسنده: سیاوش کاویانی}