عباس پورخصالیان - با فاوا، دانش‌‌‌های کاربردی امروز در رشته‌های مختلف به قدری همسو و هم‌افزا شده‌اند که توفیق در اجرای برنامه‌های توان‌بخشی و یک‌پارچه‌سازی معلولان در جامعه‌ای باز و فارغ از تبعیض، آینده‌ای امیدوارکننده را بشارت می‌دهد.

مثال: دو سال است که بُلیوی برنامه‌ای با شعار Bolivians without disabilities را پی‌گیری و با موفقیت اجرا می‌کند (رجوع کنید به وبگاه  bolivianswithoutdisabilities.org).

پس اگر بلیوی فقیر چنین برنامه‌ای را اجرا می‌کند، چرا ایران ثروتمند از طریق همکاری وزارت کشور و شهرداری‌ها با وزارت رفاه و وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات، برنامه‌ای با شعار  Iranians Without Disabilities را بخاطر رسیدن به وضعیت Iranians With Abilities طراحی و پیگیری نکند؟ فراموش نکنیم که ایران کشوری است دارای چند میلیون معلول ناشی از جنگ تحمیلی، تصادفات رانندگی، زلزله، حوادث ناگوار به هنگام کار، زدوخوردهای عصبی و اجرای احکام قطع عضو.

روز سوم اکتبر، "روز بین‌المللی افراد دارای معلولیت" است (که در ایران آن را به غلط، "روز جهانی حمایت از معلولان" نامیده‌اند ولی یونسکو آن را International Day of Persons with Disability می‌نامد).

به مناسبت این روز، نکوداشت‌هایی را دفتر مرکزی یونسکو در پاریس (فرانسه) و نمایندگی‌های ملی آن در کشورهای عضو، از سال 1992 تاکنون، برپا کرده و می‌کنند تا شاید به مرور زمان، از معلولان فقط حمایت نشود بلکه رشد تعداد معلولان، متوقف و همه آثار و ابعاد برخورد تبعیض‌آمیز با معلولان در سراسر جهان محو شود تا از این طریق بر پایداری توسعه و تاب‌آوری جوامع  افزوده شود.

 

فقدان گزارش از وضعیت معلولان در کشور

از جمله گزارش‌هایی که وزیر کشور، وزیر آموزش، وزیر رفاه، وزیر فاوا و شهرداران ایران می‌توانستند در روز 12 آذر 96: «روز بین‌المللی افراد دارای معلولیت» ارائه کنند و نکردند، می‌توان به این موارد اشاره کرد:

•          آمار و اطلاعات سرشماری معلولان به تفکیک نوع معلولیت چه زمانی آماده برای ارایه در پورتال داده‌های دولت می‌شود؟ (از جمله کاربران منتظر انتشار این آمار، سازندگان اپلیکیشن‌های بهیاری‌اند!)

•          برای پیش‌گیری از رشد تعداد معلولان چه کرده‌ایم؟

•          برای رفع برخوردهای تبعیض‌آمیز با شهروندان دارای معلولیت و یک‌پارچه‌سازی ایشان در پیکره جامعه‌ای انسانی چه تدابیری اندیشده‌ایم؟ (تاکی باید خانواده‌ها، اعضای معلول‌شان را از انظار پنهان یا به دلیل عدم دسترسی به امکانات، در خانه محبوس کنند؟)

•          برای استفاده از فاوا جهت آگاهی دادن به مردم درمورد رفتار مناسب با معلولان و ارایه تسهیلات توانمندساز به ایشان و رفع گسل دیجیتالی از جامعه معلولان چه کرده‌ایم؟

برای یافتن پاسخ مسؤولان به پرسش‌های مذکور، به‌رغم جست‌وجوی بسیار در فضای سایبری، چیزی پیدا نکردم، جز خبر گلایه‌های برخی از سخنرانان پیش از دستور جلسه 12 آذر 96 در شورای شهر تهران در باره قصور تاکنونی شهرداران جهت مناسب‌سازی شهر برای ایاب و ذهاب «توان‌یابان». این در حالی ست که یکی از مهم‌ترین برنامه‌های اُستانداری‌ها و شهرداری‌ها برای کاستن از کم‌توانی و ناتوانی‌های معلولان، تدوین، تصویب، به‌روزرسانی و تأمین مالیِ پروژه‌های توان‌بخشیِ شخصی‌شده مناسب برای هر معلول در قالب طرح‌های سالانه تعهد برای ارائه خدمات عام و عدالت‌محور (مشهور به  Universal Service Obligation/Universal Access Obligation) به نیازمندان است؛ طرح‌هایی که با همکاری وزارتخانه‌های مسؤول توسعه فاوا، رفاه اجتماعی و فرهنگ‌سازی باید اجرا و عملیاتی شوند ولی نمی‌شوند! چرا؟ - به‌دلیل وسعت عملیاتی برنامه‌های USO/UAO و محدود فهمیدن آن از سوی دولت‌مردان!

در نتیجه: برنامه‌های USO/UAO منحصر شده‌اند به تأمین ناقص دسترسی روستائیان به شبکه ملی اطلاعات، در حالی که در متن و حاشیه شهرها، معلولان بسیاری می‌زیَند که نیاز به پوشش انواع خدمات ارتباطی و برخورداری از تسهیلات شخصی‌شده دارند و چنین خدمات و تسهیلاتی، به دلیل گران بودن پژوهش‌های مربوط و بالابودن هزینه‌های اجرایی تولید و عرضه آنها،  فراهم نمی‌شوند.    

 نکوداشت روزی برای افراد دارای معلولیت، معمولاً باید همراه باشد با دستاوردهایی از قبیلِ:

•          اجرای موفق انواع پروژه‌های پذیرش هرچه بیشترِ افراد معلول در جامعه و در مشاغل مختلف (نمونه پذیرش هرچه بیشترِ افراد معلول در جامعه را می‌توان در هر کودکستان استرالیا مشاهده کرد: کودکان معلول با سایر کودکان سالم یکجا نگه‌داری می‌شوند. هردو گروه دارای مربیانی واحد هستند. به دلیل تلفیق هردو گروه در یک کلاس، هر هفته یکبار، کارشناس آموزش معلولان به کودکستان سر می‌زند و پس از کنترل و ضبط کتبی پیشرفت امور، آموزش‌های تکمیلی را به افراد دارای معلولیت و به مربیانی که همزمان مربی هردو گروه هستند می‌دهد. در تمام مراحل بعدیِ تحصیلات عمومی نیز، معلولان در کنار سایر دانش‌آموزان نگه‌داری می‌شوند، حتا اگر به دلیل نیازمندی‌های ویژه معلولان، موقتاً جداسازی شوند. در بازار کار و در اماکن  تفریحی و ورزشی نیز می‌توان تلفیق موفق معلولان در جامعه را مشاهده کرد. همین دستاورد و حتا بهتر از آن را می‌توان در 30 کشور دیگر عضو OECD مشاهده کرد!)  

•          ایجاد و گسترش مراکز شغل‌یابی برای معلولان، به ویژه در بخش‌های نوپدید فناوری اطلاعات؛

•          بسیج حامیان مالی و فکریِ تولیدِ اَپلیکیشن‌های توانمندساز ناتوانان و کم‌توانان؛

•          برپایی همایش‌هایی برای بزرگداشت بهیاران و مربیان توانمندسازی معلولان،

•          ارائه گزارش از وضعیت اجرایی برنامه‌های ارتقاء سطح آگاهی مردم در مورد رفتار مناسب با معلولان و ترویج فرهنگ همزیستی غیرتبعیضی،

•          معرفی سیاست‌های جلوگیری از رشد تعداد معلولان،

•          معرفی برنامه‌های جدید USO/UAO برای دادن فرصت‌های برابر به معلولان،

•          توجه دادن عموم شهروندان به مزایای جامع و فراگیر جذب معلولان در مجامع عمومی و باز.

 

کاستی سیاست‌های اقتصاد مقاومتی

کاستی‌های سیاست‌های کلی نظام درمورد تاب‌آورسازی و رِزیلیَنس نظام به مرور زمان عیان می‌شوند.

یکی از این کاستی‌ها، مربوط است به عدم ذکر ضرورت مدیریت مخاطره (Risk Management) به صورت مداوم (برای مدیریت بحران به صورت موقت و اقتضایی) در چاچوب سیاست‌های اقتصاد مقاومتی (در این مورد رجوع شود به یادداشت‌هایم طی دو هفته‌ اخیر، در مورد "ضرورت ایجاد مرکز داده‌شناسی زلزله" و "دیتاگاوِرنَنس" را چه‌گونه باید فهمید؟").

کاستی دیگر نیز مربوط است به عدم ذکر سیاست‌های جلوگیری از رشد تعداد معلولان و پیشبرد توانمندسازی آنها، هردو از طریق توسعه و کاربست دستاوردهای فاوا.

 

گذار به جامعه پایدار و رِزیلیَنت برای همه

موضوع روز جهانی امسال، "ترادیسی به جوامع پایدار و رِزیلیَنت برای همه" (Transformation towards sustainable and resilient societies for all)  بود، آنهم با تمرکز بر امکانات فاوا و استفاده مفید از توانایی‌های ذاتی افراد دارای معلولیت و اجرای "برنامه ملی 2030" در هر جامعه، برای رسیدن به توسعه پایدار و تاب‌آور در برابر حوادث ناگوار؛ جامعه‌ای که افراد دارای معلولیت براساس کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد حقوق افراد معلول (UNCRPD)  از فرصت‌های برابر با سایر افراد جامعه و حق بهره‌برداری از آنها برخوردار می‌شوند.

باور عمومی این است که:

•          با پیشرفت دستاوردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات و به خدمت گرفتن آنها در جامعه، خلاقیت هنری، فکری و فرهنگی افراد معلول انگیخته می‌شود و

•          پیشرفت توانایی‌های «توان‌یابان» با پیشرفت فرهنگی کل جامعه و درک بهتر ابعاد برابری انسان‌ها مرتبط است.

 

دسته‌بندی معلولیت‌ها و راه‌حل‌ها

انواع معلولیت‌ها و راه‌حل‌های رفع ناتوانی از معلولان را می‌توان به شش دسته تقسیم کرد و برای هریک از نمودهای واقعی هر دسته، راه حلی مناسب به کمک فاوا (و فنون همگرایی NBIC) یافت. این هفت دسته عبارتند از:

افراد دارای معلولیت های جسمی، از قبیل دارندگان اختلالات فیزیولوژیکی، عملکردی و/یا حرکتی متناوب، مزمن یا پایدارِ پنهان یا قابل مشاهده؛
اشخاص دارای معلولیت‌های بصری؛
افراد دارای اختلالات شنوایی؛
افراد دارای اختلالات روان‌شناختی و روانپزشکی؛
اشخاص دارای معلولیت های مغزی/رفتاری،
افراد دارای اختلالات گفتاری، و
افراد دارای کم‌توانی یا ناتوانی‌های یادگیری.

به نظر می‌رسد: راهی دور تا رسیدن به تحقق برنامه  Iranians Without Disabilities (بخاطر رسیدن به وضعیت Iranians With Abilities) در پیش داریم. اما کوشش برای رسیدن به مقصدی دوردست را با برداشتن گامی کوچک: تعریف برنامه Iranians Without Disabilities در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات می‌توان آغاز کرد. (منبع:عصرارتباط)