حق نشر عکس Getty Images

دو ماه پیش، دونالد ترامپ با عدم تایید پایبندی ایران به توافق هسته‌ای با قدرتهای خارجی موسوم به برجام، یک بند از قانون مصوب سال ۲۰۱۵ کنگره موسوم به "اینارا" را فعال کرد. طبق بند مذکور در صورت عدم تایید پایبندی ایران به برجام توسط رئیس جمهور آمریکا، کنگره آن کشور ۶۰ روز فرصت دارد برای بازگرداندن تحریم‌های قدیمی و یا اعمال تحریم‌های جدید تصمیم‌گیری کند.

روز ۱۲ دسامبر (۲۱ آذر) فرصت ۶۰ روزه منقضی شد بدون اینکه کنگره حرکتی از خود نشان دهد. حتی پیش‌نویس یک طرح هم در این زمینه تهیه نشد، چرا که با وجود مخالفت دموکرات‌ها و حتی برخی از جمهوری خواهان ممکن نبود طرحی در سنا رای بیاورد (این طرح چون اصلاحیه یک قانون قبلی یعنی اینارا است، برای تصویب به ۶۰ رأی نیاز داشت که جمهوری خواهان ۵۲ رای بیشتر نداشتند).

دونالد ترامپ می‌گوید برجام بدترین توافقی است که ایالات متحده در طول تاریخ خود پای آن را امضا کرده است.

وی به طور مثال عنوان می‌کند که این توافق، مانع از ساخت بمب اتمی توسط ایران نمی‌شود چرا که اکثر قریب به اتفاق محدودیت‌ها بین ۱۰ تا ۱۵ سال از آغاز پیاده شدن برجام از میان می‌رود. مخالفان، نظر ترامپ را قبول ندارند. آنان استدلال می‌کنند که هر چند محدویت‌ها برداشته می‌شود اما نظارت‌های سختگیرانه به قوت خود باقی است.

• برجام؛ با سرآمدن مهلت ۶۰ روزه کنگره 'فعلا کاری نمی کند'
• 'سفر هیات اروپایی به آمریکا برای رایزنی درباره برجام'
• عراقچی در مجلس: سوء نیت آمریکا در اجرای برجام به ترامپ محدود نمی‌شود
• رهبر ایران: خراب کردن برجام، نهایت خباثت آمریکا است

دو ماه پیش، قصد آقای ترامپ از عدم تایید پایبندی ایران این بود که کنگره را به اعمال تحریم‌هایی علیه ایران ترغیب کند و به این ترتیب یا برجام فرو بپاشد و یا همه طرف‌ها، از جمله پنج قدرت جهانی و ایران، حاضر شوند دوباره به سر میز مذاکره بازگردند و شرایط مد نظر آقای ترامپ در توافق گنجانده شود.

از آنجا که اتحادیه اروپا و چین و روسیه بطور یکپارچه با لغو برجام مخالفند هدف آقای ترامپ این بود که از خود رفع مسئولیت کند و کنگره را جلو بیندازد.

اینک دونالد ترامپ در شرایط دشواری قرار گرفته چرا که به نظر می‌رسد کنگره با عدم اقدام، مسئولیت بزرگ برخورد با برجام را به گردن خود او انداخته و طرح او را خنثی کرده است.

او دو ماه پیش گفته بود که اگر کنگره در این زمینه کاری نکند، خودش به عنوان رئیس جمهور دست به اقدام خواهد زد و از توافق خارج خواهد شد.

۱۵ ژانویه (۲۵ دی) تاریخی است که آقای ترامپ، هم باید پایبندی (یا عدم پایبندی) ایران را دوباره اعلام کند و هم در مورد تعلیق تحریم‌ها تصمیم بگیرد.

در این رابطه دو سناریو ممکن است اتفاق بیفتد:

اول اینکه ترامپ دوباره پایبندی ایران را تایید نکند اما در عین حال به تعلیق تحریم‌ها ادامه دهد. در چنین حالتی تحریمی وجود ندارد. اما آیا ترامپ بار دیگر توپ را به زمین کنگره برگردانده است؟

در این خصوص، بین دموکرات‌ها و جمهوری خواهان بر سر تفسیر قانون اینارا، اختلاف نظر وجود دارد.

جمهوری خواهان می‌گویند که کنگره دوباره ۶۰ روز فرصت دارد که دست به تحریم‌های جدید بزند و یا قانون اینارا را تغییر بدهد.

دموکرات‌ها با این تفسیر مخالفند و می‌گویند مهلت ۶۰ روزه فقط یکبار به کنگره داده می‌شود. به عبارت دیگر اگر ترامپ برای بار دوم پایبندی ایران را تایید نکند، به گفته دموکرات‌ها، کنگره دیگر مسئولیت اقدامی جدید را ندارد.

در چنین مواردی، اشخاصی که در مقام مشاور حقوقی کنگره‌اند (موسوم به congressional parliamentarian) نظر خواهند داد که حق با کدام طرف است. در این مورد هنوز افراد مذکور اظهار نظر نکرده‌اند. در حال حاضر در ارتباط با سنا این مسئولیت بر عهده خانم "الیزابت مک دانا" و در مورد مجلس نمایندگان با آقای توماس ویکام است.

سناریوی دوم این است که دونالد ترامپ نه پایبندی ایران به توافق را تایید کند و نه تحریم‌ها را تعلیق. به عبارت دیگر تحریم‌ها بازگشته و به سال‌های قبل از توافق هسته‌ای باز می‌گردیم. این امر عملا به منزله فروپاشیدن برجام است به خصوص اگر با تحریم‌های نفتی و سیستم بانکی توام باشد.

اقدام به این کار (همانطور که دونالد ترامپ قول انجام آن‌را داده) به مراتب مشکل‌تر از گفتن آن است.

اولا، در حالی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به طور مداوم پایبندی ایران به برجام را تایید کرده، عدم تایید آن از سوی دونالد ترامپ به نوعی نقض یک عهدنامه بین‌المللی است. طبق برجام، نهادی که باید پایبندی ایران را راستی‌آزمایی کند آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. از سوی دیگر عدم اقدام کنگره در دو ماه گذشته نشانه بارزی است که بر هم زدن برجام از پشتیبانی کنگره برخوردار نیست.

دیگر اینکه، بازگرداندن تحریم‌ها تنها یک حرکت نمایشی و سمبولیک نیست.

در پی آن آمریکا باید ناقضین تحریم‌ها را با مجازات‌های سنگین روبرو کند. شرکت‌ها و بانک‌هایی که در دوران تحریم از سوی آمریکا جریمه شدند مجبور به پرداخت میلیاردها دلار شدند.

با توجه به همین موضوع بود که در پی سخنرانی دو ماه پیش دونالد ترامپ، اروپا موضع کم‌سابقه‌ای گرفت.

فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، بلافاصله و به وضوح به مقابله با موضع آقای ترامپ پرداخت و گفت که رئیس جمهور آمریکا قدرت زیادی دارد ولی هیچ کشوری به تنهایی اجازه لغو توافق (هسته‌ای) را ندارد. وی افزود که "جامعه بین‌المللی و به همراه آن اتحادیه اروپا به وضوح نشان داده‌اند که توافق پابرجا است و پابرجا هم خواهد ماند".

رهبران کشور‌های بریتانیا، فرانسه و آلمان نیز در بیانیه مشترکی به دولت و کنگره آمریکا هشدار دادند که "قبل از برداشتن هر گامی، از قبیل بازگرداندن دوباره تحریم‌هایی که باید طبق برجام برداشته شوند... به عواقب کار و تأثیر آن بر امنیت آمریکا و متحدانش توجه داشته باشند".

این روزها تجارت اروپا با ایران رو به افزایش است و اروپا به سادگی دست از بازار تازه باز شده ایران نخواهد کشید. حجم تجارت ایران با اتحادیه اروپا در شش ماهه اول سال ۲۰۱۷ نزدیک به ۱۰ میلیارد یورو بوده که دو برابر دوره مشابه سال قبل از آن بوده است.

علاوه بر این شرکت‌های متعدد اروپایی وارد پروژه‌های نسبتا بزرگ و سرمایه‌گذاری در ایران شده‌اند. از جمله می‌توان از شرکت انگلیسی کِرکِس در زمینه انرژی خورشیدی، شرکت‌ فرانسوی رنو، توتال فرانسه با همکاری شرکت ملی نفت چین برای توسعه پارس جنوبی، مسی سوئیس در زمینه انرژی بادی، پژو-سیتروئن از فرانسه، ایرباس، آلستوم فرانسه برای ساخت مترو، زیمنس آلمان برای ساخت واگن‌های مدرن و ارتقاء خطوط آهن و قراردادهای فایننس با بانک های اتریش و دانمارک نام برد.

در چنین وضعیتی بازگرداندن تحریم‌ها توسط دونالد ترامپ به احتمال قوی با مخالفت اتحادیه اروپا روبرو خواهد شد. اما یک چیز را نباید فراموش کرد؛ حتی اگر آمریکا در مقام اجرایی کردن مجازات‌ها بر نیاید و تحریم‌ها را فقط بر روی کاغذ حفظ کند، شرکت‌های اروپایی و چینی تن به ریسک سرمایه‌گذاری در ایران و یا انجام معاملات بزرگ نخواهند داد.

به عبارت دیگر در عمل برجام به توافقی بی اثر تبدیل خواهد شد. برندگان این سناریو، تندروها در ایران و آمریکا به علاوه عربستان و اسرائیل خواهند بود که دوران پرتنشی را با ایران دارند.