گردهمايي سران کشورهاي اسلامي در اجلاس فوق‌العاده ترکيه، در گام نخست نشان‌دهنده اهتمام ملت‌هاي مسلمان به مسئله قدس و وضعيت سرزمين فلسطين است. به‌جز شيوه حضور سعودي‌ها در اين اجلاس که تعجب‌برانگيز نيست، حکامي مانند عبدالله دوم، پادشاه اردن که روابط حسنه‌ای با آمریکا و اسرائيل دارند نيز از بيم واکنش مردم خود در اجلاس استانبول حاضر شدند. واکنش نسبتا سريع به ماجراي انتقال سفارت عربستان به قدس اشغالي، پيام روشني در فضاي جهاني دارد؛ اما مهم‌تر از اين اقدام، اراده سران کشورها براي پيگيري صدور قطع‌نامه‌اي منطقي و درعين‌حال مستحکم، در قبال اقدام آمریکا و رژيم اسرائيل است. در سوي مقابل، اگر اين نوع اجلاس‌ها صرفا جنبه نمايشي به خود بگيرد، اتفاقا گستاخي طرف مقابل را همراه خواهد داشت. مي‌توان با روش‌هاي نویني، با مردم آمریکا و آن بخش از دموکرات‌ها و جمهوري‌خواهان که تبعات منفي اين انتقال را مي‌دانند نيز گفت‌وگو کرد؛ چراکه به‌تعويق‌انداختن انتقال سفارت آمریکا در دوران رؤساي‌جمهور گذشته، نشان مي‌دهد به‌جز فرد ماجراجو و نامتعادلي مانند ترامپ و تعدادي از دولتمردان او، دیگر آمریکايي‌ها نيز موافق اين نوع اقدامات تنش‌آفرين نيستند. مسئله فلسطين امروز با بيش از 70 سال تلاش سران اين کشور براي پيگيري مذاکره بر سر سرزمين‌هاي اشغالي فلسطين، پيش‌روي همگان است. مرحوم عرفات سال‌ها دنبال حل مسئله از اين طريق بود؛ اما طرفي نبست. در اجلاس فوق‌العاده روز گذشته، محمود عباس و اردوغان از صالح‌نبودن ايالات متحده براي وساطت ميان فلسطينيان و رژيم اسرائيل سخن گفتند و احتمالا دنبال واسطه‌اي تازه خواهند بود؛ درحالي‌که مشخص است دوران واسطه‌ها به اتمام رسيده است. اگر برخي جريان‌هاي مقاومت فلسطيني نيز از تشکيل کشور فلسطين در کنار سرزمين‌هاي اشغالي سخن مي‌گويند، به دليل اضطرار و ناگزيربودن است؛ تا بعد از تشکيل دولتی حداقلي، اسرائيل را براي بازپس‌دادن دیگر بخش‌هاي اشغال‌شده، تحت فشار بگذارند و مطالبات خود را عملي کنند. محاصره غزه جان دو ميليون ساکن اين باريکه را به خطر انداخته است که حتي براي تأمين حداقل معاش خود دچار مشکل هستند. غاصبان آن سرزمين، حدود شش ميليون نفر را آواره کرده و ده‌ها هزار نفر را کشته‌اند. سال‌ها قبل مقام معظم رهبري پيشنهاد کردند همه‌پرسي فراگيری با حضور يهوديان و مسيحيان اصيل و نه افراد صادرشده به سرزمين‌هاي اشغالي، در کنار مسلمانان برگزار شود و نتيجه آن مورد قبول جامعه بين‌الملل باشد. به‌جز اين نوع راهکارهاي انجام‌پذیر، تشکيل دولتی کوچک در کنار اسرائيل، حتما صلحي بادوام در منطقه ايجاد نخواهد کرد؛ چون فلسفه وجودي اسرائيل، ايجاد تنش در قلب سرزمين‌هاي اسلامي است. در اين ميان، برخي افراد از احتمال انجام مذاکره ميان عربستان، ايران، مصر و ترکيه به‌عنوان چهار کشور تأثيرگذار سخن مي‌گويند. به باور نگارنده، اميدبستن به عربستان به دليل روشن ماهيت هيئت حاکمه جديد و با توجه به خريد 500ميليارددلاري سلاح از سوی وليعهد جوان و افزون‌خواه آن، امري اشتباه است. آنان تروريست‌هاي داعش را آموزش داده و کشورهاي کوچک اسلامي را با دلارهاي خود تحت سيطره گرفته‌‌اند...
پس با اتمام منابع مالي اين کشور که در جنگ يمن و پس از آن، صدمه‌ای جدي ديده است، اين نفوذِ با تکيه بر دلار نيز کاهش خواهد يافت.
فراموش نکنيم در همين شرايط که حتي کشوري مانند اردن و سعودي‌ها در ظاهر امر ناگزير از محکوميت تهديد بيت‌المقدس هستند، هيئت بحريني به دستور پادشاه اين کشور براي ديدار با برخي مقامات رژيم اسرائيل به تل‌آويو سفر کرده است.
بحرين به‌عنوان کشوري که به نوعي تحت اشغال سعودي‌هاست، بدون چراغ سبز حکام عربستاني يقينا در اين مقطع حساس دست به چنين اقدامي نمي‌زند؛ اما درباره ترکيه و مصر، مي‌توان به نوعی هم‌گرايي سه‌جانبه اميدوار بود. شيخ الازهر مواضع روشني در قبال اقدام ترامپ داشته، با اسماعيل هنيه گفت‌وگو کرده و حاضر به ديدار با مايک پنس، معاون رئيس‌جمهوري آمریکا، نشده است. رابطه با مصر سال‌ها قبل، امکان برقراري داشت؛ اما برخي رفتارهاي اشتباه در آنجا، علماي مصر را از حضور شيعيان نگران کرد و حتي باعث برخورد با حسينيه‌اي شد که در آنجا ساخته شده بود. از ساختن مساجد شيعيان در آنجا سخن گفته شد که نگارنده به‌صراحت گفتم بيش از هزار مسجد در قاهره وجود دارد و ما در کنار برادران اهل تسنن خود، در آن مساجد نماز مي‌گزاريم. محبت مصريان به اهل بیت اگر بيشتر از ما نباشد، کمتر نيست و نبايد براي صدور تشيع به آنجا رفت.
در جشن ميلاد امام حسين، دو ميليون مصري به قاهره مي‌آيند. اگر به صورت منطقي با تکيه بر عرف ديپلماتيک و اصل احترام متقابل به باورهاي ديني و سياسي برادران خود در مصر، باب گفت‌وگو و مفاهمه را بگشاييم، حتما مي‌توان با آنان به تفاهم رسيد. فراموش نکنيم السيسي اجازه نداد ارتش مصر وارد ائتلاف سعودي‌ها براي حمله به يمن شود و حالا که سرمايه‌گذاري عربستان در اين کشور کاهش يافته، ايران مي‌تواند به سرمايه‌گذاري مستقيم خارجي و صادرات فني و مهندسي پرداخته و در مسائل مهم جهان اسلام و عرب، با مصر ارتباط نزديکي داشته باشد. درباره ترکيه نیز به نظر مي‌رسد شرايط نسبت به گذشته پيشرفت چشمگيري داشته و نظر دولت دکتر روحاني نيز به توسعه هرچه بيشتر روابط با کشورهاي اسلامي است.
*رئيس پيشين نمايندگي ايران در مصر