اشاره: امام رضا(ع) در یکی از دشوارترین دوره های تاریخی که همزمان با اوج و اقتدار حکومت بنی عباس است،پرچم پیام سرخ عاشورا را برافراشته نگهداشته و از هر فرصتی برای یادآوری این حماس نجات بخش و پاسداشت آن سود جسته اند. در بخش نخستین این مقاله(پنجشنبه ۲۵ آبان)، در رابطه با اهتمام و توجه والای امام هشتم به یادآوری و برپایی عزاداری جد بزرگوارش اباعبدالله الحسین(ع) به استناد احادیث و روایات وارده، سخن گفته شد و اینک ادام این مقال را پی می گیریم.
***
اگر می‌خواهید اشک بریزید، بر حسین بن علی(ع) اشک بریزید که او را همچون بره قربانی سر بریدند و هجده مرد از خاندان او را که همانندی نداشتند، با او به شهادت رساندند و آسمان‌های هفتگانه و تمام زمین بر شهادت آن حضرت گریستند و چهار هزار ملائکه از آسمان برای یاری رساندن به ایشان به زمین نزول کردند که آن حضرت به آنان اذن نداد.
پس آن ملائک در جوار مزار آن امام مظلوم، همواره زلف آشفته و غبارآلودند تا هنگامی که قائم آل محمد(عج) ظهور کند و از یاران او باشند و شعار و نشانه آنان در آن روز این است:«یا لثاراث الحسین». اگر آن قدر بر حسین گریه کردید که اشک دیدگانتان بر چهره شما روانه شد، پروردگار گناهانی را که از شما سرزده، مورد عفو و بخشش قرار خواهد داد.
اگر قصد ملاقات خداوند را دارید، در حالی که هرگز گناهی نداشته‌اید، به زیارت حسین بشتابید. اگر آرزوی محشور شدن با پیامبر(ص) در بهشت را دارید، بر قاتلان حسین(ع) لعنت بفرستید.
اگر در پی ثواب کسانی هستید که با حسین به شهادت رسیدند، وقتی به یاد او می‌افتید بگویید: یا لیتنی کنت معکم (ای کاش با شما بودم).
اگر دوست دارید که در مراتب والای بهشت با ما باشید، پس به خاطر غم و اندوه ما اندوهناک و محزون و به علت شادی ما مسرور باشید که اگر هر‌کس سنگی را دوست داشته باشد، خداوند در روز رستاخیز او را با همان سنگ محشور خواهد ساخت.»
(عیون اخبار الرضا(ع) ـ ج ۱ ـ ص ۱۱)
بی‌گمان، امام‌رضا(ع) با چنین شیوه‌ای، هدفی جز مبارزه سیاسی و اعتراض به دستگاه خلافت و سیاهکاری‌های آنان نداشته‌اند.
سیمای امام‌حسین در مدایح و مراثی رضوی
حضرت امام‌رضا(ع) در دوران حیات پربار خویش، شاعران را به سرودن شعر در رثای جد بزرگوار خویش حضرت امام‌حسین(ع) و مصائب آن حضرت در واقعه عاشورا ترغیب می‌فرمودند که این نکته پس از شهادت آن حضرت نیز ادامه یافت و لذا در بسیاری از مدایح و مراثی رضوی، شاهد آن هستیم که شاعر گاه در کنار مدح و منقبت و یا مرثیه‌سرایی برای حضرت ثامن‌الائمه(ع)، عرض ارادتی نیز به پیشگاه حضرت خامس آل عبا داشته است که این نکته به تحقیق، امری بسیار جذاب و شایان توجه و نشانگر تداوم همان خط سرخ مبارزه است.
در این مجال، مروری گذرا خواهیم داشت به آثار سخن‌سرایان نامدار ادبیات فارسی، از قرون گذشته تا به حال و به ذکر ابیاتی از این دست اکتفا خواهیم کرد:
* آمنه دولت‌آبادی
… آن روز پیغام تو را بردم به شهر کربلا
امروز پیغام سلام از کربلا آورده‌ام
(گلدسته‌های عشق ـ ج ۱ ـ ص ۷۸)
* مولانا خالد نقشبندی:
… دیگر به خون ناحق سلطان کربلا
کز وی کنار چرخ به خونا به احمر است…
(آیینه رجاء ـ ص ۲۰۱)
* محمدحسین بهجتی (شفق):
در کوی تو نغمه‌ی خدا می‌شنوم
بوی شهدای کربلا می‌شنوم
از پردگیان عرش، گرد حرمت
آوای خوش رضا رضا می‌شنوم
(آیینه رجاء ـ ص ۳۲۴)
* ملک الادب صبوری اصفهانی:
… پنجمین شمع شبستان حسین بن علی(ع)
ششمین خنده‌ی اول گل باغ زهراست…
(آیینه رجاء ـ ص ۳۷۹)
* احمد مشجری (محبوب کاشانی):
… هاتفی دوش این ندا در داد
که رضا منبع سخا اینجاست
آنکه هر روز اشک غم می‌ریخت
بهر سلطان کربلا اینجاست…
(آیینه رجاء ـ ص ۵۶۵)
* محمود منشی کاشانی:
… بوی حسین می‌شنوم، یا حسین، اگر
در کربلا شهید شدی، این چه مقبر است؟!
(آیینه رجاء ـ ص ۶۲۵)
* وصال شیرازی:
گرچه عزا عزای شهیدان کربلاست
حاشا که حق به ترک عزای رضا رضاست
در کربلا شهادت و اندوه و کربت است
انصاف می‌دهم که خراسان چو کربلاست
آنجا حسین تشنه لب و تیغ آبدار
اینجا رضای خونجگر و زهر جانگزاست
آن را جگر گداخته از زهر جانگسل
وین را گلو شکافته از تیغ اشقیاست
آن زیر سم مرکب و آن زار سم کین
بر آن خدا رضا نه و نه زین خدا رضاست
(آیینه رجاء ـ ص ۷۲۲)
* صالح سجادی:
… سومین حبه بود که انگار جگرت داشت مشتعل می‌شد
تشنه‌ات بود و این عطش می‌خواست پرده‌ی دیگری نشان بدهد
قصر در لحظه‌ای بیابان شد، ماه افتاد و نیزه باران شد
پدرت نیزه‌ای به گردن کرد، تا سرش را به آسمان بدهد
و سومین حبه را فرو بردی، از ندیمان یکی به «مأمون» گفت:
شمر اذن دخول می‌‌طلبد تا به تو نامه‌ی امان بدهد
(آسمان هشتم ـ دفتر ۲ ـ ص ۱۶)
* خواجه عصمت بخاری:
هر صبحدم ز خون شهیدان کربلا
خورشید می‌کشد علم آل مصطفی
می‌سازد از مصیبت اولاد مرتضی
بر قد صبح پیرهن خون چکان قبا
اجزای روح می‌شد از این غم زهم جدا
بهر دوای این الم آمد به شهر ما
سلطان هشتمین علی موسی رضا
کاندر بر زمانه تنش روح دیگرست
(مدایح رضوی در شعر فارسی ـ ص ۴۰)
* سیدمحمدعلی ریاضی یزدی:
… وای فردا اگر امروز ز من دست نگیری
ای که خود دست خدا و پسر خون خدایی
(مدایح رضوی در شعر فارسی ـ ص ۲۲۹)
* و………..
امام رضا(ع) در آینه امام حسین(ع)
تقدم حضرت امام حسین(ع) بر امام رضا(ع) در نگاه نخست این باور را ایجاد می‌کند که نمی‌توان انتظار داشت که آن حضرت سخنی درباره امام رضا داشته باشند؛ اما یکی از این نکات شگفت در این باره، روایاتی است که در این خصوص در برخی از کتاب ها وجود دارد و این پیشگویی‌های اعجاب‌انگیز بیانگر علم الهی معصومین است.
در کتاب عیون اخبار الرضا، روایتی نقل شده است از حضرت امام حسین(ع)و به نقل از حضرت امیرالمومنین که حدیث کرد از رسول اکرم(ص) که فرمودند: پاره‌ای از تن من در سرزمین خراسان به خاک سپرده می‌شود، که هیچ دردمندی او را زیارت نمی‌کند،«الا نفس الله کربته»،مگر اینکه خداوند ناراحتی و غم او را برطرف می‌کند، و هیچ گنهکاری نیست که به زیارت او نایل شود، جز اینکه خداوند از گناهان او درگذرد.
(عیون اخبارالرضا(ع) ـ ج۲ ـ ص ۶۳۵)
همچنین در روایات مربوط به حضرت ولی عصر(عج) و این که آن حضرت از فرزندان حضرت سیدالشهدا(ع) می‌باشند، به نام حضرت امام رضا(ع) نیز اشاره شده است. در این روایات که غالباًً از یکی از ائمه به نقل از امامان پیشین، در منابع آمده است، حضرت امام حسین(ع) یکی از شمار راویان حدیث هستند که فرموده‌اند پس از آن حضرت، ۹ امام به امامت خواهند رسید و از حضرت
علی بن موسی الرضا(ع) به عنوان امام هشتم شیعیان یاد شده است. همچنین روایت رسیده درخصوص این نکته که نام چهارتن از امامان «علی» می‌باشد، و لذا علاقه مندان به این موضوع را ارجاع می‌دهیم به فصل«پیشوایان دوازده نفرند» از کتاب «غیبت نعمانی» اثر شیخ اجل ابن ابی زینب.
(غیبت نعمانی ـ ص ۸۹)
فضیلت خاصه زیارت امام رضا(ع)
مرقد شریف و مطهر حضرت امام حسین(ع) در کربلای معلی و امام علی بن موسی الرضا (ع) در مشهد طوس خراسان، از عزیزترین مراقد مقدس جهان اسلام به شمار می‌آیند که همواره شمار فراوانی از دلباختگان خاندان عصمت و طهارت به زیارت این مکان‌های شریف نایل می‌آیند و به گواه آمار و مستندات، این رویکرد شگفت و دل انگیز همواره رو به فزونی داشته است.
و اما از علی بن مهزیار روایت شده است که به ابوجعفر امام جواد(ع) عرض کردم: زیارت حضرت رضا افضل است یا زیارت ابی عبدالله الحسین می‌فرمودند:
«زیاره ابی افضل، لانه لایزروه الا الخواص من الشیعه».
یعنی: ثواب زیارت پدرم(امام رضا) بیشتر است. زیرا امام حسین(ع) را تمامی مردم مسلمان زیارت می‌کنند، ولی پدرم را جز جمعی از خواص شیعه زیارت نمی‌کنند.
(عیون اخبار الرضا(ع)ـ ج۲ـص۶۴۴)
همچنین از حضرت عبدالعظیم بن عبدالله الحسنی روایت شده است که گفت: به ابوجعفر امام جواد(ع) عرض کردم؛ متحیر مانده‌ام که قبر سالار شهیدان ابوعبدالله الحسین(ع)را زیارت کنم، یا به طوس رفته و قبر پدرت امام رضا(ع) را زیارت نمایم؛ نظر شما چیست؟ آن حضرت فرمود: اندکی صبرکن و همین جا بایست تا بازگردم. بعد به اندرون خانه رفت و با چشمی گریان که اشک بر رخسار مبارکش می‌ریخت، بیرون آمد، و گفت:
«زوار قبر ابی عبدالله (ع) کثیرون، و زوار قبر ابی(ع) به طوس قلیلون»؛ یعنی: زایران مزار ابی عبدالله الحسین(ع) بسیارند، ولی زوار مزار پدر من در
طوس‌اند کند.
(عیون اخبار الرضا(ع) ـ ج ۲ـ ص ۶۳۰)
نتیجه :
گریستن و عزاداری در مکتب تشیع، از فلسفه بسیار عمیق و گسترده‌ای برخوردار است که یکی از جلوه‌های آن مبارزه با سیاسی علیه ظالمان و سیاهکاران است و حضرت امام رضا(ع) در دشوارترین روزگار که به سبب فشار و خفقان شدید دستگاه سفاک بنی عباس، امکان هیچگونه بیان حقایق و اعتراض علیه ظلم و جور وجود نداشت، از این سلاح به عنوان وسیله‌ای برای نشر حقایق و اشاعه عالی ترین اندیشه‌ها استفاده نمودند.
برپایی مجالس سوگواری برای ایام محرم، گریستن و نوحه خوانی برسالار شهیدان و یاران باوفای آن حضرت، اظهار حزن و بیتابی بر مصائب اهل بیت(ع) و جنایات رژیم فاسد بنی‌امیه و ستمی که بر عترت رسول اکرم(ص) پس از رحلت آن حضرت روا شد؛ مبارزه‌ای تمام عیار علیه غصب خلافت و انحراف بزرگی بود که همچنان در دوران بنی‌عباس ادامه داشت و امام رضا(ع) از این طریق روشنگرانه، سعی در آگاهی بخشیدن به جامعه و دعوت آنان به تعمق و اندیشیدن داشت.
دعوت امام رضا(ع) از شاعران متعهد شیعی برای مرثیه سرایی در رثای حضرت سیدالشهدا (ع) و بیان حقایق قیام سرخ و جاودانه آن حضرت، جلوه دیگری از مبارزه سیاسی آن حضرت بود. زیرا در آن دوران، شعر لسان برتر و مؤثرترین رسانه در جهت انتقال پیام به خواص و عوام بود و علاوه بر جلب توجه افکار عمومی، قابلیت ثبت و ماندگاری قابل ملاحظه‌ای داشت.از این رو دستگاه خلافت بنی عباس، همواره از قصایدی که به دفاع از خاندان پاک وحی سروده می‌شد، در هراس بود. زیرا این اشعار به سرعت دهان به دهان می‌چرخید و در ذهن‌ها و سینه‌ها ثبت و ضبط می‌شد، و تاثیر و سرعت انتشار آن شگفت و فوق العاده بود.
گریستن، نوحه سرایی و عزاداری، آموزه سیاسی بزرگ امام رضا(ع) به شیعیان و در اوج تهدید و خفقان حاکم، فریاد اعتراضی بود که هیچ حد و مرزی نمی‌شناخت و به شهادت زمان تا همیشه تاریخ، امتداد یافت.
نظر شما